من خودم یک نابینا هستم و میخواهم در این پست برایتان بنویسم که ما نابیناها چطور کتابهایمان را میخوانیم.

اولین روشی که ما برای مطالعه ی یک کتاب به کار میگیریم و در واقع, سنتی ترین روش نیز به شمار میرود, این است که کتاب مورد نظرمان را از کتابخانه میخریم و از یک فرد بینا میخواهیم آن را برای ما بخواند. برای اینکه قالب صوتی کتابی که خوانده میشود را به زنجیر بکشیم، یک ضبط صوت، کنار دست فرد خواننده ی کتاب قرار میدهیم تا هرچه وی میخواند، ضبط شود. تا بیش از یک دهه پیش، ضبط صوتها آنالوگ بودند و صدای کتابها بر روی نوارهای مغناطیسی ضبط میشد که تکثیر این نوارها بسیار دشوار بود, هزینه ی بالایی داشت, کیفیتش برخی اوقات مطلوب نبود و امکان دسترسی به مطالب کتاب فقط به صورت ترتیبی فراهم بود یعنی چنانچه میخواستی از صفحه ی یک کتاب به صفحه ی پنج بروی, باید صفحات دو و سه و چهار را نیز میگذراندی. امروزه اما ضبط صوتهای قدیمی آنالوگ, جایشان را به ضبط صوتهای جدید دیجیتال داده اند. این ضبط صوتها صدا را بر روی کارتهای حافظه ی دیجیتالی ضبط میکنند که هزینه ی پایین, کیفیت بالا, دسترسی سریع و امکان تکثیر فوق سریع را دارند. از معایب این روش این است که نمیتوانیم به دنبال یک واژه یا موضوع خاص, در کتاب جستجو کنیم.

دومین روش این است که متن الکترونیکی کتاب مورد نظرمان را در قالبهای مختلف مثل PDF و Word به دست میآوریم و برنامه ای به نام صفحه خوان, کتاب مورد نظرمان را برای ما به صورت صوتی میخواند یا اگر نمایشگر نابینایی داشته باشیم, متن کتاب را به صورت برجسته برای ما نمایش میدهد. این روش, روش بسیار کارآمدی است چرا که امکان جستجو در کتاب با رایانه, به صورت فوق سریع وجود دارد و مثلا من میتوانم واژه ی “سکوت” را در کتاب جستجو کنم و ببینم در چه صفحاتی به چه تعداد بار تکرار شده است.

اما برویم سراغ کتابهایی که متن الکترونیکیشان موجود نیست و هیچ گوینده یا خواننده ای هم حاضر به خواندنش بر روی ضبط صوت نیست. خوب, حالا من یک کتابی مورد نظرم است, متن الکترونیکیش نیست, کسی هم نیست برایم بخواندش. در این موقعیت, من نابینا باید بروم کتابخانه, کتاب را بخرم و پس از آن, باید کتابی که خریده ام را به یک مرکز صحافی ببرم. بله. یک مرکز صحافی. در آنجا سفارش بدهم که ته کتاب, یعنی شیرازه ی کتاب را برای من طوری با تیغ جدا کنند که کتاب به صورت برگه های از هم جدا در بییاید. درست مثل روزی که تازه از چاپگر متولد شده بود. البته باید مواظب باشم که ترتیب برگه های کتاب به هم نخورد. حالا باید برگه هایی که دیگر کتاب نیستند را تحویل بگیرم ببرم خانه. اینجاست که کار اصلی من شروع میشود. من باید کامپیوترم و همچنین اسکنرم را روشن کنم و با یک برنامه به نام واژه شناس, از تک تک صفحات کتابم عکس بگیرم. برای هر صفحه سی ثانیه زمان نیاز است تا یک عکس قابل قبول از نوع سیاه و سپید یا خاکستری از روی آن گرفته شود. مثلا اگر کتابم صد صفحه باشد, من به پنجاه دقیقه زمان (بدون توقف کار) نیاز خواهم داشت. باید حواسم باشد بعد از اینکه از روی صفحه ی یک عکس گرفتم, دقیقا صفحه ی دو را مورد عکس برداری قرار بدهم و در واقع, قانون کلی آن است که صفحات باید به ترتیب عکس برداری شوند تا در پایان کار, برای تهیه ی  کتاب, مشکلی پیش نیاید. بعد از این که با زحمت و خستگی و افسردگی فراوان, به تعداد صفحات کتاب, عکس تهیه شد, باید عکسها را وارد برنامه ی واژه شناس کنم تا متن الکترونیکی کتاب را از روی عکسها برایم تهیه کند. وقتی متن الکترونیکی کتاب تهیه شد, مانند روش دوم, خیلی راحت, برنامه ی صفحه خوان, کتاب را برای من میخواند.

البته این فرایند عکس برداری از روی صفحات کتاب, چون ایستایی, پایداری و دقت و زحمت فراوانی میطلبد, کار بسیار خسته کننده ایست. اگر پول کافی داشتم, میتوانستم یک اسکنر از آنها که خودشان کتاب را ورق میزنند بخرم تا مجبور نباشم خودم صفحات را دانه دانه توی اسکنر بگذارم.

تمام مشکلات و درد سرهایی که یک فرد نابینا برای تهیه ی کتابهایش به جان میخرد به کنار, اینکه واژه شناس پارسی نداریم, ما را بیش از هر چیزی دلسرد و ناامید میکند. یعنی اینطور برایتان بگویم که ما در دنیا واژه شناس برای شناسایی متون  180 زبان را داریم که متاسفانه زبان فارسی جزو این 180 زبان نیست. این یعنی من که رشته ی مترجمی زبان انگلیسی میخوانم میتوانم کتابهای انگلیسیم را از بازار بخرم, از روی آنها عکس بگیرم و بخوانمشان ولی اگر کتابی به زبان فارسی از بازار خریدم و از آن عکس گرفتم, واژه شناس قادر به تشخیص متن فارسی کتابم نیست و من قادر به تهیه متن الکترونیکی به زبان فارسی و خواندن کتاب فارسی با صفحه خوان نخواهم بود.

این بود شرحی بر چگونگی مطالعه ی کتابها توسط نابینایان. امیدوارم خوشتان آمده باشد و اگر کاره ای هستید, در خصوص تهیه واژه شناس پارسی, آسطینها را بالا بزنید.