* گفتگو با بزرگترین ناشران کتب نابینایان کشور: 916 جلد کتاب و 5200 ساعت کتاب گویا، آماری درخور تأمل: درباره مرکز نابینایان رودکی و دامنه فعالیتهای این مرکز سخن بسیار است؛ اگر بنا شود روزی به این مرکز به شکلی تخصصی نگریسته و با نگاهی ژرف فعالیتهای بیش از 40 ساله این مرکز را بررسی کنیم، نیازمند فرصتی مفصل خواهیم بود. مع هَذا در این مجال کوتاه و در سرآغاز سال جدید، بر آن شدیم تا به شکلی مجمل، فعالیتهای این مرکز در طول یک سال گذشته را فهرستوار بیان کنیم. به همین بهانه به سراغ محمد خوانینزاده، مدیر مرکز رودکی رفته و از زبان او جویای عملکرد این مرکز قدیمی در طول سال 93 شدیم. خوانینزاده عملکرد یکساله خود و همکارانش را در هفت محور طبقه بندی کرده و چنین تشریح نمود: «ارائه نظرات کارشناسی و مشاوره ای در امور نابینایان، نخستین محور از هفت محور فعالیتهای مرکز رودکی در طول سال 93 است. در طی سالی که گذشت موضوع چاپ بروشورهای برخی شرکتهای داروسازی و شرکتهای تولید کننده مواد شوینده، ارائه مشاوره به شرکت بهره برداری مترو و حومه در خصوص اصلاح خطوط برجسته مسیر تردد نابینایان و اظهار نظر کارشناسانه درباره برخی از نرم افزارها که از سوی سازمان بهزیستی به این مرکز محول شدند، نمونه هایی از فعالیتها در محور اول محسوب میشود.» مدیر مرکز رودکی در ادامه، تولید کتب بریل را دومین محور از فعالیتهای مرکز دانست و اظهار کرد: «تولید منابع مطالعاتی به خط بریل از مهمترین محورهای فعالیتهای ماست که در این راستا میتوان به موارد زیر اشاره کرد، دایر کردن غرفه در بیست و هفتمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران که طی آن، میزان تعاملات ما با ناشران مختلف در راستای ارائه فایلهای حروفچینی شده بیشتر شد، چاپ 916 جلد کتاب بریل، چاپ قرآن شش جلدی بدون ترجمه به صورت زینک،  مشارکت مرکز رودکی در تأسیس اتحادیه بین المللی (ibqs) خدمات قرآنی به نابینایان و حضور در هیئت مدیره این اتحادیه، همچنین همکاری با وزارت آموزش و پرورش برای چاپ مجله رشد روشن ویژه دانشآموزان، چاپ و تجدید چاپ ادعیه، چاپ تقویم در دو قطع بزرگ و کوچک، تجدید چاپ کتاب beyer در حوزه موسیقی پس از 19 سال. البته در مورد اخیر اعلام میکنم آمادگی این هست که در صورت به اجماع رسیدن آراء موسیقیدانهای نابینا در ارائه لیست کتابهای پرکاربرد موسیقی، مرکز رودکی این کتابها را به چاپ برساند.» مدیر مرکز رودکی تولید منابع گویا را سومین محور از هفت محور فعالیتها دانست و گفت: «امسال آمار قابل قبولی در تولید منابع گویا داشتیم؛ با توجه به میزان تقاضاها حدود 5200 ساعت کتاب گویا تولید کردیم. خدمات کتابخانه ای به مراجعان به صورت حضوری و پستی، محور چهارم فعالیتهای ما محسوب میشود؛ البته در اواخر سال 93 شرکت پست مشکلاتی ایجاد کرده بود از جمله اینکه به قانون سکوگرام (پست رایگان) برای نابینایان متعهد نبود که با همکاری دوستان منجمله آقای معینی این مسأله حل شد» محمد خوانینزاده چاپ روزنامه ایران سپید را به عنوان پنجمین محور فعالیتهای مرکز برشمرد. وی به خدمات رایانه ای مرکز رودکی اشاره کرد و افزود: «طی سال 93 خدمات رایانه ای مرکز در قالب دوره های icdl ویژه نابینایان، مهارتآموزی در سه دوره تخصصی با موضوع آشنایی با نرم افزارهای ویژه نابینایان، ویراستاری و همچنین زبانشناسی عمومی برای همکاران برگزار شد. ضمناً مرکز رودکی در روزهای دوشنبه پذیرای آن دسته از مراجعان نابیناست که نیازمند مشاوره و ارائه خدماتی مثل نصب برنامه های ویژه نابینایان بر روی گوشیهای همراهشان هستند. علاوه بر موارد مذکور، سامانه اطلاعرسانی ما به دو صورت تلفنی با شماره های آشنای 33111293 و 33909990 و سامانه پیامکی با شماره 5000212244 تازه ترین اخبار و اطلاعات در حوزه فعالیتهای مرکز را به اطلاع دوستان میرساند.» مدیر مرکز رودکی با تأکید بر اینکه در سال جدید تولید کتب گویا به صورت آنالوگ تا حد زیادی متوقف خواهد شد، اظهار کرد: «این نوید را میدهم که طی سال 94 بخش قابل قبولی از تولیدات آنالوگ را متوقف کنیم، مگر در موارد خاص. ضمناً شیوه ترکبندی فایلهای دیجیتال هم به زودی از ترکهای ساعتی به ترکبندی بر اساس موضوع تغییر خواهد کرد. همچنین طرح تولید کتب گویا با فرمت دیزی را هم در دست بررسی داریم.» محمد خوانینزاده در پایان با اشاره به چالشی که در سالهای اخیر با موضوع حق مالکیت معنوی داشته، گفت: «با توجه به اینکه هنوز نرم افزارهای ما قادر به دسترس پذیر ساختن همه فرمتها نیستند، ناچار به چاپ کتابها به خط بریل هستیم، اما فعالیتهای غیر اخلاقی بعضی از نابینایان باعث شده تا فایلهای تولیدی این مرکز و سایر مراکز در اختیار افراد سودجو قرار بگیرد و این اتفاق ناپسند، ناشرانی که با ما در تعامل هستند را آزرده خاطر ساخته است. من در اینجا از کلیه عزیزان نابینا درخواست میکنم با نگاهی مآل اندیش در حفظ حقوق مالکیت معنوی ناشران کوشا باشند. چرا که اگر این روش غلط تداوم یابد، میزان تعاملات ناشران با ما کم شده و به تبع آن، میزان منابع مطالعاتی نابینایان هم کاهش خواهد یافت.» پس از نگاهی اجمالی به عملکرد یکساله مرکز رودکی، خالی از لطف نبود که کارنامه یکی دیگر از مراکز فعال در حوزه نابینایان را در سال 93 ورق بزنیم. پایان هر سال، مجال مناسب و در عین حال کوتاهیست تا سازمانها و نهادهای مختلف عملکرد یکساله خود را در یک بازنگری مجمل جمعبندی کنند و نتیجه ای کلی در قالب آمار یا تحلیل غیر آماری ارائه دهند. بخش نابینایان کتابخانه عمومی حسینیه ارشاد یکی از مراکزی است که مبنای ارزیابی عملکرد خود را در تشریح محتوایی متمرکز ساخته و رویکردهای خود را در گفتگو با ایران سپید ارائه کرده است. این نکته را هم باید لحاظ کرد که بخش نابینایان این کتابخانه در مقایسه با سازمانهای بزرگ دولتی، نمونه ویژه ایست، چرا که نگاه مسئولان این کتابخانه در ارائه ارزیابی غیر آماری قابل توجه است. پرستو ولدخان، مسئول بخش نابینایان کتابخانه عمومی حسینیه ارشاد، رویکرد این کتابخانه در تولید و ضبط کتب گویا برای نابینایان را چنین تشریح کرد: «در وهله نخست لحاظ کردن تنوع موضوعات و در نظر گرفتن رده های سنی از مهمترین رویکردهای ما طی سال 93 بود. در واقع ما با این رویکرد سعی کردیم تا خلأها را پر کنیم. مؤلفه بعدی ما به روز و جدید بودن کتابهاست. سعی کردیم در بین 12 تا 15 عنوان کتاب تولیدی در هر ماه، 8 یا 9 عنوان به کتابهایی اختصاص یابد که طی دو سه سال اخیر منتشر شده اند با این هدف که نابینایان چندان از اتفاقات روز در عرصه فرهنگ، خاصه حوزه نشر عقب نمانند.» وی در ادامه به پرهیز از ضبط کتابهای ضعیف اشاره کرد و افزود: «یکی از مؤلفه هایی که برای ما اهمیت دارد، عدم تولید کتابهاییست که کیفیت آنها از حد متوسط پایینتر است. در کنار این مؤلفه، موضوعی که از نظر من بسیار مهم بود، فاصله گرفتن از کتابهای کاملاً تخصصیست. زمانی خود من فکر میکردم که یک پژوهشگر نابینا در حوزه های مختلف با کمبود منابع مواجه است و به همین علت رویکرد تخصصی را مد نظر قرار میدادم، اما امسال کمی از این رویکرد فاصله گرفتیم و دست به تولید کتابهایی مثل «اقتصاد به زبان خودمان» یا مجموعه کتابهای «دانش روز برای همه» زدیم. این دسته از کتابها برای کسانیست که تحصیلات آکادمیک در هر کدام از این حوزه ها را ندارند، اما علاقه مند مطالعه درباره این علوم هستند.» ولدخان در ادامه به حوزه کودک و نوجوان اشاره کرد و گفت: «در حوزه کودک و نوجوان میتوانم ادعا کنم که فعالیت ما نسبت به حوزه بزرگسالان بیشتر بوده. در این حوزه دانشهای مختلف را لحاظ کردیم؛ از تاریخ ایران و جهان گرفته تا مدیریت پول. در یک جمعبندی کلی حدود 150 کتاب طی سال 93 ضبط کردیم که بخش قابل ملاحظه از این تعداد مختص علوم فلسفه، جامعه شناسی، روانشناسی، ادیان و کودک و نوجوان و همچنین ادبیات و رمان بوده، اما در حوزه علوم محض و علوم کاربردی، به دلیل کمبود کتاب مخصوصاً کتابهای ویژه نابینایان، طبعاً میزان عملکرد ما هم نسبت به سایر علوم کمتر بود.» ولدخان در پایان با اشاره به میزان مراجعان نابینا به این کتابخانه در مقایسه با سال 92 اظهار کرد: «تعداد مراجعه نابینایان در یک سال گذشته نسبت به قبل روند فزاینده ای داشته. اما موضوعی که دست ما را در ارائه آمار دقیق مراجعه نابینایان میبندد، نکته ای آسیب شناختیست. این نکته را میتوان از دو منظر ارزیابی کرد؛ وجه مثبت اینکه اعضای کتابخانه کتابهای مد نظر خود را دریافت میکنند و پس از مطالعه، آن کتابها را به دوستانشان میدهند. این وجه از نظر اینکه کتابهای ما شنیده میشوند، مثبت است. اما وجه منفی، خصلت جمعآوری کتاب به صورت غیر منطقی و نامتعارف است. بسیار مشاهده میشود کسانی که اشراف به موضوع فلان کتاب ندارند با ما تماس میگیرند و صرفاً برای اینکه آرشیو خود را کامل کنند، آن کتاب را دریافت میکنند. بنابر این واقعاً نمیتوان آمار دقیقی از میزان مراجعه نابینایان ارائه داد.
“مجید سرایی”

منبع: ویژه نامه نوروزی ایران سپید، 15 فروردین 94