با شروع سال جدید تحصیلی، یکی از دغدغه های اصلی معلمین و دانشآموزان مدارس استثنایی، تهیه کتابهای درسی بریل و گویاست.
کتابهایی که گاهی تا نیمه های سال تحصیلی بدست بچه ها نمیرسند یا اگر میرسند با اشکالات و ایراداتی همراهند.
چندی پیش در خبرها خواندیم که مجید قدمی، رئیس سازمان استثنایی کشور گفته بود:
«تمام کتابهای سال تحصیلی دانشآموزان استثنایی در مدارس توزیع شده است و برای اولین بار با شروع سال تحصیلی، کلیه کتابها تهیه و به مدارس داده شده است.)
خبری مسرتبخش که میتواند موجب سرور همه معلمین و دانشآموزان استثنایی باشد.
ما نیز از طرف روزنامه ایران سپید بر آن شدیم تا برای پیگیری این موضوع به سراغ تنی چند از معلمین و دانشآموزان استثنایی برویم تا ببینیم امسال روند تهیه و توزیع کتابهای درسی چگونه بوده است؟

کتابها ناقص هستند: یکی از دبیران ادبیات فارسی مجتمع دخترانه عبد العظیم، روند تهیه و توزیع کتابهای درسی را در سال جدید این طور توصیف میکند:
کتابهای درسی بریل و گویا به نسبت سال گذشته کمی زودتر بدستمان رسید. اما کتابی که دو جلدی است، جلد دو نیامده یا اینکه جلد دو آمده جلد یک آن نیامده!
کتابهای پایه هفتم و نهم نیز از لحاظ نگارشی مشکلات زیادی دارند. مثلاً خانه «5» نقطه گذاری نشده و کلمه بال، باب نوشته شده!
یکی دیگر از مشکلات کتابهای امسال این است که روی جلد کتاب نوشته شده چاپ 94 ولی وقتی کتاب را باز میکنیم متوجه میشویم همان اشکالات و ایرادات سالهای گذشته در کتاب وجود دارد.
فقط روی جلد قسمت تجدید چاپ عوض شده! * تعداد کتابها به تعداد دانشآموزان نیست: ما هر سال با مشکل کمبود کتاب درسی و دیرکرد آن مواجه هستیم.
مخصوصاً اینکه امسال کتابهای پایه پنجم تغییر کرده و عوض شده؛

با توجه به گذشت یک ماه و نیم از سال تحصیلی، هنوز کتاب «ریاضی بخوانیم» بدستمان نرسیده و باقی کتابها بدستمان رسیده اما به اندازه تعداد بچه ها نیست.
اینها صحبتهای جواد لطفی، آموزگار مقطع ابتدایی یکی از مجتمعهای آموزشی ویژه نابینایان در اسلامشهر است.
او میگوید: سال گذشته کلمات در کتابهای درسی بریل در برخی خطوط روی هم حک شده بود و خواندن را با مشکل مواجه میکرد. امسال این نقیصه برطرف شده، اما به جایش مثلاً در یک پاراگراف دو تا سه کلمه جا افتاده.
او در ادامه صحبتهایش به برخی مشکلات مفهومی کتابهای درسی پایه دبستان اشاره میکند و در این باره میگوید: در کتاب ریاضی قسمت شکلها که به صورت برجسته چاپ شده برای دانشآموزان و حتی من که معلم هستم قابل فهم نیست.
مثلاً جدول ارزش مکانی کاملاً نامفهوم کشیده شده! لطفی در بخش دیگر صحبتهایش به کتابهای گویا اشاره میکند و میگوید:
الآن چهل و چند روز از سال تحصیلی گذشته، اما تازه یکی دو روز است که کتابهای گویا بدستمان رسیده و در مورد کتابهای گویا نیز دیرکرد داشتیم.
این آموزگار در پایان از ما میخواهد در روزنامه به مشکلی دیگر اشاره کنیم و آن لوح و قلم است و در این باره میگوید:
در لوح و قلمهای جدید، کناره مهره هایش زائده هایی هستند که به صورت برجسته خودنمایی میکنند و کار نوشتن را مشکل میکنند یا اینکه در لوح حساب، لوح با مهره همخوانی ندارد.
من که خودم یک معلم هستم، به سختی میتوانم با لوح و قلمهای جدید کار کنم، چه برسد به دانشآموزان!

کتابها تقریباً به موقع بدست دانشآموزان رسید: مجتمع آموزشی نرجس، مقصد بعدی ما برای پیگیری دریافت به موقع کتابهای درسی به معلمین و دانشآموزان نابیناست.
اعتباری، مدیر مدرسه نرجس پیش از اینکه بخواهد ما را به یکی از معلمینش جهت مصاحبه معرفی کند، خودش از موضوع گزارش میپرسد و در جواب میگوید:
امسال کتابهای درسی از سوی سازمان آموزش و پرورش دچار یکسری تغییرات اساسی بود؛ به خصوص در پایه پنجم ابتدایی. برای همین تا کتابها بیایند و به بریل تبدیل شوند، نسبت به سالهای گذشته یک مقدار زمانبر بود.
اما سیستم آموزشی مدرسه ما برای جبران این دیرکرد، به خصوص در کتابهای گویا خود معلم مربوطه کتاب را ضبط میکند و در اختیار دانشآموزان قرار میدهد تا شاگردانش از درس عقب نمانند.
بعد از پایان حرفهایش، ما را به یکی از معلمین پایه پنجم معرفی میکند. «اکرم شاه محمدی». او نیز ضمن تأیید صحبتهای مدیرش میگوید:
امسال کتابهای پایه پنجم جدید است و تغییرات اساسی کرده، اما با هماهنگی و پیگیریهای لازمی که مدیر مدرسه با سازمان آموزش و پرورش استثنایی انجام داد، خوشبختانه امسال مشکل خاصی در کمبود کتاب نداشتیم.
او درباره نقصهای نگارشی کتاب میگوید: یک مقدار در برجسته سازی کتابها اشکال وجود دارد. کتابهای درسی معمولاً سالهاست که این مشکل را دارند و هنوز هم رفع نشده.
کتابها هر سال با تأخیر بدست دانشآموزان میرسند و اگر هم به اندازه همه بچه ها کتاب باشد، اما خیلی وقتها جلدهای کتاب ناقص میآید.
از لحاظ ویرایشی نیز برجسته سازی نقوش برای بچه ها واضح نیست.

فاطمی: کتابهای گویا کند خوانده میشوند.
زمانی که ما درس میخواندیم، مربوط به سالهای خیلی دور است. آن موقع سازمان بهزیستی مسؤولیت ضبط کتابهای گویا را بر عهده داشت و خیلی هم خوب از پس این کار بر میآمد.
اما الآن سازمان آموزش و پرورش استثنایی به صورت کنترات ضبط کتابها را به مؤسسات و افراد خصوصی واگذار کرده است.
همین کار باعث شده که این افراد و مؤسسات به دلیل کار ساعتی، ساعت کار را بالا ببرند و متنها را بسیار کند بخوانند یا بین متنها موسیقی پخش کنند.
همین قضیه باعث میشود تمرکز دانشآموز روی درس مورد نظر از بین برود. یکی دیگر از اشکالاتی که به ضبط کتب آموزشی وارد است، دو گوینده بودن متن یک درس است.
برای مثال، در متن درس، گوینده مرد متن مورد نظر را میخواند، بعد از چند پاراگراف یکدفعه یک گوینده زن شروع به خواندن میکند و این خودش یکی دیگر از دلایل از بین رفتن تمرکز شنونده میشود.
اینها بخشهایی از صحبتهای مرتضی فاطمی، دبیر حرفه و فن، تاریخ و عربی مجتمع آموزشی نابینایان امید مشهد است.
او که 26 سال سابقه تدریس در مدارس نابینایی دارد، در ادامه میگوید: در صدابرداری کتابهای گویا نیز اشکالاتی وجود دارد.
از جمله آنکه: یک جاهایی صدا بلند است و در پاراگرافی دیگر گوینده با صدای آهسته متن را میخواند یا در خواندن کلمات دقت لازم برای صحیحخوانی به عمل نمیآید.

اکثر کتابها چاپ 92، 93 بود: سجاد آریانفرد، دانشآموز سال سوم دبیرستان است. او میگوید:
کتابهای سال جدید به نسبت سالهای گذشته کمی زودتر بدستمان رسید. اما اکثراً چاپ سال 92، 93 بود.

نسبت به سال گذشته تغییر چندانی رخ نداده: پارسا آقالر، دانشآموز پایه دوم دبیرستان است. امسال بعد از 10 روز کتابهای درسی بدست او و همکلاسیهایش رسیده، اما هنوز جلد دوم برخی کتابها را دریافت نکرده اند.
مسؤولین مدرسه گفته اند تا یک هفته دیگر جلد دوم هم میرسد. پارسا شکوه هایی هم از کتابهای گویا دارد. او در این باره میگوید:
به نظر من کتابهایی مثل جغرافیا و تاریخ باید بریل شوند. اینطوری خیلی بهتر متوجه درس میشویم. این فقط حرف من نیست، خیلی از دوستان و همکلاسیهای من همین را میگویند.
وقتی دلیلش را از پارسا میپرسم، این گونه توضیح میدهد: وقتی کتاب به صورت گویاست، من بارها و بارها حواسم پرت میشود، چون فقط میشنوم.
ولی وقتی کتاب بریل باشد حواسم درگیر کتاب و لمس آن است و خیلی بهتر درس را متوجه میشوم.
اشکال دیگری که وجود دارد این است که گویندگان کتابهای گویا خیلی سریع و تند درس را میخوانند و فهم آن را برای ما دانشآموزان مشکل میکنند.
خودتان که بهتر میدانید، با این سیستمهای کند کامپیوتری تا نرم افزار را به عقب برگردانیم، کلی زمان میبرد.

کتاب قرآن نباید با اعراب غلط چاپ شود: سکینه قزی، آموزگار پایه ابتدایی گله مند است که کتابهای جدید التألیف دیر به دستشان رسیده است.
به خصوص در پایه پنجم ابتدایی با مشکلات فراوان از جمله کمبود کتاب یا نرسیدن جلد اول یا دوم کتاب رو برو بوده اند.
همچنین وی در مورد ویرایش کتابهای امسال میگوید: متأسفانه کتاب قرآن اعرابگذاری غلط دارد.
وقتی من با زحمت بسیار نحوه صحیح خواندن کلمات کتاب قرآن را به شاگردان آموزش میدهم و سپس از آنها میخواهم از روی درس بخوانند، میبینم که شاگرد با غلط کلمات را میخواند.
وقتی کتاب را میبینم متوجه میشوم خود کتاب درسی اعرابگذاری را غلط نگاشته و این خیلی به یادگیری لطمه میزند.
این آموزگار پایه ابتدایی در پایان صحبت هایش از ما میخواهد که این پیشنهادش را در روزنامه چاپ کنیم:
اگر ممکن است مسؤولان سازمان آموزش و پرورش استثنایی کتابهای ویژه افراد نابینا را در بعضی درسها از لحاظ متن کمی متفاوت از کتابهای بچه های عادی تدوین کنند.
مثلاً در کتاب اجتماعی نحوه عبور از خیابان که یکی از درسهای دانشآموزان است را به صورت نابینایی برای بچه ها تشریح کنند.

(لاله باهنر ایران سپید)