درود دوستان، امروز سیزدهمین مقاله رو تقدیم میکنم، فقط به آگاهی اون  دسته از عزیزانی که منتظر مقالۀ دوازدهم بودند میرسانم که احساس کردم که مقالۀ دوازدهم تکرار همون مقالۀ یازدهم است، چون مطالب عمدتا همانها هستند لذا فکر کردم که ممکنه برای خوانندگان تکراری باشه. لذا متن مقالۀ دوازدهم را منتشر نمیکنم ولی لینک دانلود آن را در اینجا میآورم.

دانلود مقالۀ دوازدهم از

اینجا

\و

دانلود متن مقالۀ13 با حجم 800KB از

اینجا

و حالا این شما و این مقالۀ سیزدهم که یکی از نویسندگان و محققینش جناب علی بشیری از دوستان همنوع هستند.

روش‌ها، تکنیک‌ها و تکنولوژی‌های آموزشی مناسب برای نابینایان و کم بینایان

زیبا باغانی[1]

علی بشیری کیذوری[2]

چکیده

دسترسی به منابع اطّلاعاتی و آموزشی، حقّ مسلّم هر فرد و لازمه‌ی بقا در هزاره سوم است؛ از این رو نابینایان و کم‌بینایان به عنوان بخشی از جامعه‌ی بشری هم‌چون دیگر قشر‌های جامعه به منظور رفع نیاز‌های اوّلیّه‌ی زندگی و بهره‌گیری از اطّلاعات، فناوری‌ها و دانش روز برای حضور عرصه‌های مختلف علمی – پژوهشی و اجتماعی، نیازمند استفاده از تکنولوژی‌ها و وسایل کمک‌آموزشی مناسب‌سازی شده با نیازهای افراد کم‌بینا و نابینا هستند. از آن‌جایی که برخی از نرم‌افزار‌ها و سخت‌افزار‌های ویژه‌ی کم‌بینایان و نابینایان مناسب با نیاز‌های اطّلاعاتی و آموزشی این افراد طرّاحی نشده است؛ از این رو در این پژوهش بر آن خواهیم بود تا با دسته‌بندی کردن نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای ویژه‌ی کم‌بینایان و نابینایان و بیان نقاط ضعف و قوّت آن‌ها به ارائه‌ی راه‌کار‌هایی در جهت بهبود هر چه بیش‌تر این ابزارها بپردازیم.

واژگان کلیدی: نابینایان، کم‌بینایان، روش‌ها، تکنیک‌ها و تکنولوژی‌های آموزشی

1. مقدّمه

هر انسانی در طول زندگی، بر حسب نیازهای خویش، نیازمند اطّلاعاتی گوناگون است تا بتواند در صدد رفع آن‌ها برآید؛ از این رو برای دست‌یابی به دانش مورد نیاز، ممکن است به مطالعه‌ی کتاب‌ها، مجلّات، روزنامه‌ها بپردازد و یا از طریق تماشای برنامه‌های تلویزیون، گوش دادن به رادیو و یا گشت و گذار در دنیای مجازی (اینترنت) به کسب اطلاعات مورد نیاز خود اقدام نماید به‌هر‌روی «اطلاعات انسان را در حلّ مسئله و تصمیم‌گیری صحیح کمک می‌کند و بهترین اطلاعات، اطلاعاتی است که مرتبط، کامل، صحیح و جاری باشد» (مهرداد، 1387). معلولین بخش عظیمی از جامعه هستند. «این افراد به دلیل محدودیّت‌های جسمی و یا ذهنی نیاز به امکانات خاصی دارند، اما این معلولیّت به معنای عدم نیاز به اطلاعات نیست. در هزاره‌ی سوم که اطلاعات ،حرف اوّل پیشرفت را می‌زند؛ توانمندی‌های اطلاعجویی برای تمام اقشار جامعه ضروری است؛ بنابراین امکانات مناسب برای معلولین به‌عنوان بخش مهم و توانمند جامعه، لازم است» (ارجمند، 1380: 81).

بدیهی است نابینایان و کم‌بینایان نیز به عنوان بخشی جدایی ناپذیر از جامعه، نیازمند منابع اطلاعاتی هستند. آنان به دلیل محدودیّت قوّه‌ی بینایی برای دریافت دانستنی‌ها با مشکلات بیش‌تری مواجه هستند. با توجّه به آن‌چه بیان شد و نظر به اهمّیّت نیاز اطلاعاتی نابینایان به‌عنوان بخش عظیم و توانمندی از جامعه که به علّت محدودیّت‌های جسمی، نیاز اطلاعاتیِ بیش‌تری با امکاناتی متفاوت و خاص دارند و اینکه دسترسی به اطلاعات، حقّ مسلّم هر فرد و لازمه‌ی بقا در هزاره سوم است؛ از این رو تأمین نیازهای اطلاعاتی بدون آگاهی از نیازهای واقعی این گروه از جامعه امکان‌پذیر نخواهد بود و اگر بدون درنظرگرفتن آن اقدام به اطلاع‌رسانی و تأمین امکانات شود؛ این اقدامات مفید فایده نخواهد بود (ر.ک: صیامیان و دیگران: 1391: 153).

امروزه رشد روز‌افزون حجم اطلاعات، کتاب‌خانه‌ها و کتاب‌داران را در راستای ارائه‌ی خدمات در این حوزه به نابینایان و کم‌بینایان به چالش کشانده است؛ به بیانی دیگر «توجّه به نیاز‌های اطلاعاتی این گروه برای جلوگیری از عمیق‌تر شدن شکاف ناشی از “محرومیّت اطلاعاتی” میان بینایان و نابینایان در زمره‌ی تعهّدات حرفه‌ای کتاب‌داران تمام کتاب‌خانه‌ها به‌شمار می‌رود (ارجمند و تیمورخانی، 1385: 56).

در این مجال بر آن خواهیم بود تا به منظور پیشرفت هر چه بیش‌تر افراد نابینا و کم‌بینا در زمینه‌ی تکنولوژی‌های آموزشی و گذرگاه‌های اطلاعاتی به بیان روش‌ها، تکنیک‌ها و تکنولوژی‌های آموزشی مناسب برای نابینایان و کم بینایان بپردازیم. پیش از پرداختن به موضوع اصلی، ضروری به‌نظر می‌رسد تا ابتدا به تعریفی از نابینایی و کم‌بینایی ارائه دهیم.

2. تعریف نابینایی

نابینایی[3]: «کوری نسبی یا کامل. مثلاً نابینایی گذرا[4]، از دست دادن موقّت بینایی است» (مفیدی، 1375: 890).

نابینایی (کوری)[5]: «ناتوانی از دیدن. فقدان کامل درک نور سبب نابینایی کامل می‌شود؛ ولی درجاتی از اختلال بینایی بسیار خفیف‌تر از این هستند که از لحاظ اداری یا حقوقی در بعضی کشورها نابینایی تلقّی می‌شوند. مثلاً کاهش بارز میدان بینایی، نابینایی محسوب می‌شود؛ولو اشیاء در این میدان تنگ به وضوح دیده شوند. شایع‌ترین علل نابینایی عبارتند از: تراخم، انکوسرکوز و کمبود ویتامین A. ولی علل نابینایی در نواحی مختلف جغرافیایی بسیار متفاوت است. در بریتانیا شایع‌ترین علّت‌ها عبارتند از: دیابت شیرین، تباهی ناشی از نزدیک‌بینی و آب سیاه» (مفیدی، 1375: 890- 891).

طبق برآورد سازمان بهداشت جهانی WHO نزدیک 80% موارد نابینایی با به‌کارگیری دانش و تکنولوژی موجود، قابل پیشگیری و درمان است. برنامه‌ی پیشگیری از نابینایی  PBL (Programme for prevention of Blindness) توسّط سازمان بهداشت جهانی براساس متدولوژی ارزیابی از دست دادن بینایی و علل آن تنظیم شده است. در این برنامه از تعاریف بازنگری دهم طبقه‌بندی جهانی بیماری‌ها و مشکلات وابسته‌ی سلامتی ICD-10(International Statistiacal classification of diseases) استفاده شده است.

طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی، فردی که شدت بینایی وی کم‌تر از (3/60;0.05)20/400 باشد یا میدان بینایی در چشم با دید بهتر با بهترین اصلاح ممکن با شدت بینایی فوق هم‌خوانی داشته باشد؛ نابینا نامیده می‌شود.(3,4,5 in ICD-10) چنین فردی بدون کمک، پیاده‌روی برایش امکان‌پذیر نیست.

طبق تعریف این سازمان، فردی که شدت بینایی وی کم‌تر از (6/18;0.3)20/70 و بیش‌تر و یا مساوی با 20/400 باشد؛کم‌بینا لقب می‌گیرد (1,2in ICD-10).

3. روش‌ها، تکنیک‌ها و تکنولوژی‌های آموزشی مناسب برای نابینایان و کم‌بینایان

3-1. منابع بریل و گویا

نابینایان و کم‎‌بینایان از گذشته تا امروز از منابع بریل و گویا برای رفع نیاز‌های اطلاعاتی خود بهره می‌برده‌اند. به گفته‌ی سلطانی‌زاده، «نخستین کتاب‌خانه‌ی نابینایان در سال 1768میلادی. در بریتانیا با مجموعه‌ای به خطّ برجسته برای دانشجویان نابینا تأسیس شد. کتاب‌خانه‌ی ملّی بریتانیا در سال 1882 میلادی تأسیس گردید» (سلطانی‌زاده، 1354: 37). در آمریکا کتاب‌خانه‌ی بوستون در سال 1868 میلادی خدمات به نابینایان را آغاز کرد و کتاب‌خانه‌ی ملّی برای نابینایان در سال 1897 میلادیی تأسیس شد. امروزه خدمات کتاب‌خانه‌ی ملّی برای نابینایان از طریق کتاب‌خانه‌ی کنگره‌ هدایت می‌شود که در 4 مرکز ایالتی، 56 کتاب‌خانه‌ی منطقه‌ای و 101 کتاب‌خانه ناحیه‌ای انجام می‌شود (ارجمند، 1380: 82).

در ایران از تأسیس نخستین مرکز آموزشی مخصوص نابینایان توسّط دکتر خزائلی، تنها 4 دهه می‌گذرد؛ گفتنی است پیش از آن در سال 1298 خورشیدی فردی به نام کریستوفل تحت پوشش دایره‌ی اسقفی ارامنه در تبریز به تأسیس آموزشگاهی ویژه‌ی نابینایان همت گماشت و خط را به طریق ابتکاری وارد کشور کرد (ر.ک: تعاونی، 1379: 42). سازمان بهزیستی کشور، وزارت آموزش و پرورش استثنایی کلّ کشور انجمن نابینایان ایران از سال‌ها پیش در امر آموزش و بهزیستی نابینایان و کم‌بینایان فعّالیّت داشته‌اند. علاوه بر این، دفتر ملّی اطلاع‌رسانی به معلولان، به‌عنوان یکی از واحد‌های معاونت پژوهشی کتاب‌خانه‌ی ملّی از اوایل سال 1373خورشیدی شروع به فعّالیّت کرده است (آیت اللهی، 1381: 63).

3-2. فن‌آوری‌های اطلاعاتی

امروزه با رشد و گسترش اطلاعات و نیز پیشرفت فن‌آوری‌های نوین، خدمات بیش‌تر و بهتری در زمینه‌ی ابزار‌های اطلاعاتی برای نابینایان و کم‌بینایان ارائه شده است. به‌طور کلی فن‌آوری‌های اطلاعاتی ویژه‌ی نابینایان را می‌توان به دو دسته‌ی قطعات سخت‌افزاری و برنامه‌های نرم‌افزاری تقسیم کرد.

الف) قطعات سخت‌افزاری

1. چاپ‌گر بریل
2. برجسته نگار
3. نوشت‌افزار‌های مخصوص خطّ بریل

ب) برنامه‌های نرم‌افزاری

     برنامه‌های نرم‌افزاری را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد که عبارتند از:

1. نرم‌افزار‌های ویژه‌ی رایانه

• جاز jawz
• پک جاز pak jawz
• انواع صفحه‌خوان‌ها، مانند: NVDA، پارس‌خوان، ماهور

2. نرم‌افزار‌های ویژه‌ی تلفن همراه

• Google talkback
• Espeak
• talks

در میان نرم‌افزارهای یاد شده، نابینایان و کم‌بینایان در کار با نرم‌افزارهای خارجی که هیچ‌یک قادر به تکلم زبان فارسی نیستند دچار مشکل می‌شوند. این سخن بدان معنا است که هیچ‌کدام از محصولات خارجی تاکنون نتوانسته‌اند مشکل کار با رایانه‌ی نابینایان را در محیط‌های فارسی چه از طریق خروجی صوتی و چه از طریق خروجی بریل حل کنند.

خوشبختانه تلاش‌هایی در این زمینه در داخل کشور صورت گرفته و با ساخت محصولاتی از قبیل تک حرف خوان، کلمه خوان، صفحه‌ی نمایشگر برسل فارسی و … تا حدودی مشکل نابینایان در این زمینه برطرف شده است. امید می‌رود در آینده‌ای نه چندان دور نواقص و ضعف‌های احتمالی موجود در این زمینه هر چه سریع‌تر برطرف شوند تا کاربران با معلولیت بینایی بتوانند از امکانات رایانه‌ای بهترین بهره را ببرند.

پیش‌نهاد‌ها

1. ساخت و تولید لوازم و فن‌آوری‌های کمک آموزشی و نرم‌افزار‌های ویژه‌ی نابینایان و کم‌بینایان.
2. تولید کتاب‌های صوتی (Aduio books) در تیراژ بالا.
3. ملزم کردن ناشران به ایجاد نسخه‌های گویا و الکترونیک به همراه نسخه‌های اصلی کتاب.
4. ایجاد بخش‌های ویژه‌ی نابینایان و کم‌بینایان در کتاب‌خانههای عمومی کل کشور و آموزش کار با نرم‌افزارهای موجود ویژه‌ی افراد با معلولیت بینایی به آنان.

نتیجه‌گیری

     نابینایان و کم‌بینایان به عنوان بخشی از جامعه‌ی بشری باید از یک زندگی متعارف و هم‌سطح با سایر افراد جامعه برخوردار باشند تا افزون بر رفع نیاز‌های اولیۀ زندگی قادر به استفاده از اطلاعات، فناوری‌ها و دانش روز بوده و در عرصه‌های مختلف علمی – پژوهشی حضور یابند و این مهم، زمانی رخ خواهد داد که در زمینه‌ی تکنولوژی و وسایل کمک‌آموزشی و اطلاع‌رسانی فعّالیّت‌های گسترده‌تری صورت گیرد که متأسفانه در ایران بدان کم‌تر توجّه شده است؛ بنابراین توصیه می‌شود بخشی از پژوهش‌های دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی در کشور ایران باید هم‌چون سایر کشور‌ها نظیر آلمان و ژاپن به نوآوری و ابداع در وسایل کمک‌آموزشی نابینایان و کم‌بینایان اختصاص داده شود.

 منابع

1. آیت‌اللهی، نرگس‌ سادات (1382)، بررسی کتاب‌خانه‌های نابینایان سازمان بهزیستی مستقر در تهران، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران.
2. ارجمند، تاج‌الملوک (1380)، اطّلاع‌رسانی به معلولان و پیشنهاد شبکه‌ی اطّلاع‌رسانی برای معلولان کشور، تهران: دبیرخانه‌ی هیأت امنای کتاب‌خانه‌های عمومی کشور.
3. ارجمند، تاج‌الملوک، تیمورخانی، افسانه (1385)، کتاب‌خانه‌های نابینایان، در دایره المعارف کتاب‌داری و اطّلاع‌رسانی، زیر نظر فریبرز خسروی، تهران: سازمان اسناد و کتاب‌خانه‌ی ملّی جمهوری اسلامی ایران.
4. تعاونی، شیرین (1379)، استاندارهای ملّی خدمات کتاب‌خانه برای نابینایان، تهران: دبیرخانه‌ی هیأت امنای کتاب‌خانه‌های عمومی کشور.
5. سلطانی‌زاده، شهین‌دخت (1354)، خدمات کتاب‌خانه به معلولین و نابینایان، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد کتاب‌داری و اطّلاع‌رسانی، دانشگاه تهران، دانشگاه علوم تربیتی.
6. صیامیان، حسن؛ حسن‌زاده، محمّد؛ نوشین‌فرد، فاطمه؛حریری، نجلا (1391)، «نیاز‌های اطّلاعاتی کاربران با آسیب بینایی و نقش کتاب‌خانه‌ها در تأمین آن‌ها: مرور نظام‌مند»، فصل‌نامه‌ی مطالعات ملّی کتاب‌داری و سازمان‌دهی اطّلاعات، شماره‌ی 98، صص 151- 165.
7. فرهنگ فشرده‌ی پزشکی (1375)، ترجمه‌ی مصطفی مفیدی، چاپ اوّل، تهران: فرهنگان.
8. مهرداد، جعفر (1387)، مبانی فناوری‌های اطّلاعاتی، چاپ اوّل، تهران: سمت.

[1] . دانشجوی کارشناسی ارشد رشته‌ی دانش فنّی و کتابداری، zbaghani6@gmail.com

[2] . دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی سبزوار.alibashiri313@yahoo.com

[3]. amaurosis

[4]. amaurosis fugax

[5]. bindness ablepsia typhkosis