سلام دوستان
کتابخانه و مشکلات نابینایان
چکیده
با توجه به پیشرفت سریع تکنولوژی و لزوم استفاده از کتابخانه جهت بالا بردن آگاهی عمومی افراد لازم است معماری کتابخانه ها، و منابع آن، کتاب های بریل و صوتی و … به گونه ای طراحی شود که افراد با تواناییهای جسمی مختلف امکان استفاده از آن را داشته باشند. این مقاله با روش کتابخانه ای جمعآوری شده است و با هدف بررسی وضعیت کتابخانه ها و کتاب در ایران جهت استفاده نابینایان و کم بینایان پرداخته است و همچنین جهت بهبود شرایط کتابخانه ها همچنین گسترش کتابخانه های دیحیتالی و اصلاح فضاهای فرهنگی برای استفاده همه افراد بویژه نابینایان و کم بینایان راهکارها و پیشنهاداتی را ارائه می دهد.
کلمات کلیدی:
کتابخانه، نابینایان، مشکلات نابینایان، خدمات ارائه شده، راهکار.
مقدمه
سیر تحول کتابخانهها در گذر زمان وجود دارد، و حتی میتوان مشاهده کرد که نوع و تعداد افرادی که به این مراکز دسترسی داشتند در گذر زمان تغییر و تحول بسیاری کرده است. زمانی استفاده از کتابخانهها تنها محدود به شاهان و شاهزادگان میشد، و زمانی این استفاده در اختیار معابد بود، اما امروزه این استفاده در اختیار همگان قرار گرفته و یکی از اهداف کتابخانهها خدمت به همه افراد است. این موضوع تا جایی پیش رفت که برخی از صاحب نظران کتابداری جایگاه اصلی کتابخانهها را دسترسی آزادانه به منابع آن میدانستند. به عنوان مثال، گابریل نوده میگوید: «وارد شوید ای شیفتگان خواندن، آزادانه وارد شوید» (تامپسون، 1381: 64)؛ یا در جایی دیگر، جان دوری اظهار میدارد که «کتابخانه ای که تنها به جمعآوری منابع و محملهای اطلاعاتی بپردازد و از اشاعه اطلاعات آن غافل بماند همانند گنجینه ای مدفون در دل خاک است» (مزینانی، 1386: 93).
بنابراین، از جمله نهادها و سازمانهایی که ارزیابی عملکرد آنها تأثیرات مطلوب و مؤثری به همراه دارد؛ کتابخانهها است، زیرا کتابخانهها در فرآیند توسعه پایدار کشورها نقش اساسی و حیاتی را ایفا میکنند، به نحوی که میتوان ادعا نمود بدون وجود کتابخانهها و مراکز اطلاعرسانی قوی و معتبر دستیابی به چنین توسعه ای امکانپذیر نخواهد بود. از طرفی، کتابخانهها قلب جریان آموزش و پژوهش هستند. آنها با تهیه منابع آموزشی به مثابه یک پشتیبان مستحکم در عرصه یادگیری عمل کرده و نقشی فعال و مهم در گسترش علم در جامعه ای که به آنها خدمترسانی میکنند ایفا مینمایند (اصنافی، 1384: 132-148).
مطابق قوانین کشورها، نابینایان در هر جامعه ای دارای حقوق برابر با دیگر افراد هستند و دولت ها موظف شده اند خدمات اختصاصی برای آن ها ارائه دهند. اما نابینایان و کم بینایان، همواره مشکلاتی چون نبود کتابخانه های مناسب، نبود منابع و کتاب های بریل و صوتی، کمبود کتابدار متخصص، موجب شده تا این گروه آن گونه که باید و شاید نتوانند کتاب بخوانند. یکی از اصلی ترین مکان هایی که می تواند نیاز به دسترسی و بازیابی اطلاعات برای این افراد را فراهم کند، کتابخانه است. امروزه در کشور نهادهای مختلفی چون نهاد کتابخانه های عمومی کشور، کتابخانه ملی ایران خدمات مختلفی را به نابینایان ارائه می کنند.
در این مقاله تلاش شده تا ضمن معرفی کتابخانه، مشکلات و خدمات ارائه شده به نابینایان و کم بینایان عزیز کشورمان بپردازیم.
پیشینه
سلطانی زاده (1354)، در پژوهش خود با عنوان «خدمات کتابخانه معلولین و نابینایان» ابتدا به بررسی وضعیت موجود کتابخانهها و مؤسساتی پرداخته که در خدمت معلولان هستند و سپس با بهرهگیری از روش پیمایشی، نیازهای کتابخانهها را برای انجام اینگونه خدمات مورد مطالعه قرار داده است. نتایج به دست آمده بیانگر این است که بهترین خدمات در کتابخانه گویای مرکز رفاه نابینایان و کتابخانه ابابصیر اصفهان ارائه میشود، ولی این دو کتابخانه نمیتوانند پاسخگوی نیازهای همه ی نابینایان کشور باشند و نقش اصلی بر عهده ی کتابخانه های عمومی ملی کشور است که گامی در این راه برنداشتهاند و در این تحقیق پیشنهادهایی برای خدمات بیشتر و بهتر ارائه شده است.
فرج پهلو (1361)، در پژوهش خود با عنوان «بررسی مسائل کتاب و کتابخوانی در رابطه با کودکان نابینا، و ناشنوا و عقب افتاده ذهنی» بر این باور است که بیشترین امکانات برای این افراد، در پایتخت متمرکز شده و نسبت به مسائل کتابخوانی آنها مسئولان توجه کافی به عمل نمیآورند.
در پژوهش دیگری ارجمند (1372)، با عنوان «بررسی وضعیت کتابخانهها و مراکز اطلاعرسانی برای نابینایان در کشور» به این نتیجه رسید که هیچ کدام از پرسنل شاغل در کتابخانههای مخصوص نابینایان متخصص نبودهاند و امکان دسترسی این افراد، به کتابخانه به خاطر موقعیت مکانی ( استقرار در مراکز استان) مشکل میباشد.
بشارتی (1377)، در پایان نامه ی خود با عنوان «بررسی وضعیت کتابخانهها و مراکز اطلاعرسانی نابینایان و نیمهبینایان مستقر در شهر تهران» به بررسی وضعیت 9 کتابخانه و مراکز اطلاعرسانی نابینایان و نیمهبینایان مستقر در شهر تهران پرداخته است و با بهرهگیری از روش پژوهش پیمایشی و ابزار پرسشنامه سعی کرده است تصویر روشنی از وضعیت نیروی انسانی، کتاب و نوارهای موجود در مراکز، و سازماندهی و تجهیزات موجود در این مراکز ارائه دهد. نتایج حاصل از این پژوهش بدین قرار است که بیش از 44 درصد کتابخانهها با کمبود فضا مواجه هستند و هیچ یک از کتابخانهها اختصاصاً برای نابینایان و نیمهبینایان ساخته نشده است و در کل وضعیت کتابخانههای نابینایان و نیمهبینایان مستقر در شهر تهران را نامطلوب ارزیابی کرده است.
در مقاله ای دیگر بشارتی (1387)، با عنوان «عوامل افزایش ارائه خدمات کتابخانههای نابینایان» برای جلوگیری از عمیقتر شدن فاصله اطلاعاتی بین نابینایان و افراد نابینا به عواملی از جمله «نابینا باوری» و نیازهای اطلاعاتی آنها، آموزش کتابداران و نابینایان، امانت بین کتابخانه ای، و استفاده از فناوری نوین اشاره کرده است.
ضیائی (1383)، در پژوهشی با عنوان «مطالعه ای در مورد نحوه ارائه خدمات به دانشجویان نابینا در کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران» به معرفی جنبههای مختلف بخش نابینایان کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران و موضوعاتی چون نحوه ی ایجاد بخش نابینایان، امکانات و تجهیزات و چگونگی ارائه خدمات به دانشجویان نابینا و نیمهبینا پرداخته است و وضعیت موجود کتابهای گویا و بریل را در ایران ناخوشایند و ناکارآمد دانسته و بیان کرده است که کتابخانهها میتوانند با بهرهگیری از منابع موجود در اینترنت، بهترین راه برای دسترسی سریع نابینایان به اطلاعات مورد نیازشان است. وی در پایان جهت رشد و ارتقای بهتر و بیشتر ارائه خدمات، راهکارهایی پیشنهاد کرده است.
در پژوهش دیگری اطلسی(1387)، با عنوان «بررسی مفاهیم یادگیری الکترونیکی و کتابخانههای مجازی و بیان اهمیت آنها برای نابینایان» در پی آن بوده است که با طراحی مناسب کتابخانههای دیجیتالی و تهیه ابزارهای مورد نیاز، میتوان استفاده مؤثرتری از این فناوری را برای نابینایان فراهم کرد.
همچنین نتایج پژوهش کومبز (1377)، در پژوهش خود با عنوان «بزرگراههای اطلاعاتی و نابینایان» نشان داده است که فناوری اطلاعات میتواند در دسترس پذیر کردن هر چه بیشتر اطلاعات عمل نماید. با این همه، کتابخانهها و کتابداران باید با ارائه نقش محوری، تمام کاربران را در بازیابی و استفاده از اطلاعات یاری دهند.
بر مبنای تحقیقی از اسکریزوسکی (1381)، با عنوان «ساختار جوامع هوشمند چگونه است و چطور میتواند برای نابینایان و معلولان بینایی مفید باشند» به این نتیجه رسید که ایجاد امکانات در جوامع هوشمند، برای نابینایان، به دو شیوه عملی است:
نخست، تدوین الگوی ساختار سیاست عمومی؛ و دوم پیوند نیازهای نابینایان با بخش تجاری و تولید اطلاعات سرگرم کننده و بهرهوری از امکانات، و تسهیلات است.
تیلور[4] (2006)، در مقالهای با عنوان «خدمات به نابینایان در عصر دیجیتال» به این نتیجه رسید که خدمات کتابخانه کنگره، به نابینایان، به سوی دیجیتالی شدن حرکت میکند. کتابهای بریل به «وب بریل» تبدیل شدهاند و کاربر نابینا میتواند منبع مورد نیاز خود را بدون نیاز به مراجعه به کتابخانه و کتابهای حجیم یافته و از آن استفاده کند.
لوکربی[5] (2007)، در زمینه «افزایش یادگیری معلولان از طریق دسترسی دیجیتالی به مواد یادگیری» به این نتیجه دست یافت که باید برای این قشر، کتابهای گویای دیجیتالی استاندارد تهیه شود، این کتابها، نسبت به منابع چاپی، تأثیر بیشتری دارند و میزان یادگیری آنها را افزایش میدهند.
تعاریف
نابینا و کم بینا:
با توجه به تعریف بینالمللی، نابینا کسی است که میزان دید او کمتر از یک دهم و کمبینا کسی است که میزان دید او بیشتر از یک دهم باشد و با بهرهگیری از وسایل کمکی (عینک) میزان دید حداکثر به سه دهم برسد.
دائره ی المعارف کتابداری و اطلاع رسانی در مدخل «کتابخانه» آمده است: «در مـعنای مـتعارف مجموعه ای از کتاب ها که در یک محل به منظور بهره گیری سامان یافته باشند کتابخانه نامیده می شود.» (افشار،1385: 1342). در تعریف مشابهی: «کتابخانه به محلی گفته می شود که در آن مجموعه کتاب ها و دیگر مواد مشابه اعم از چاپی و دیداری و شنیداری بـرای مـطالعه، تحقیق و مـراجعه به گونه ای منظم گردآوری شـده بـاشند.» (سلطان و راستین، 1379 : 264).
مـختاری مـعمار(1376: 8)، به نقل از سازمان جهانی استاندارد کتابخانه را اینگونه تعریف می کند: «بدون در نظر گرفتن عنوان هر مجموعه ی سازمان یافته ای از کتاب های چاپی و ادواری ها یا هـر نوع مـواد نـوشتاری یا دیداری- شنیداری و خدمات کارکنان که به منظور ایجاد تمهیدات و تـسهیلاتی برای استفاده و رفع نیازهای اطلاعاتی، پژوهشی،آموزشی یا تفریحی استفاده کنندگان ضروری است». در این تعریف عملکرد کتابخانه نیز به عنوان تأمین کننده ی نـیاز اطـلاعاتی کـاربران مورد توجه قرار گرفته است.
تعریف کتاب از دیدگاه فیزیکی و قالب آن؛ مجموعه ای از لوحهای چوبی یا عاجی یا مجموعه ای از ورقههای کاغذ، پوست آهو یا مادهای همانند آن اعم از دستنویس یا چاپی است که به نخ کشیده شده باشند. به طور معمول ورقههای تا شده ی بسیار که حاوی مطالب است و تعداد صفحات آن از 48 صفحه کمتر نیست (سلطانی، 1379: 262).
تعریف کتاب از دیدگاه محتوایی؛
کتاب رسانه ای است که اطلاعات را مستقل میکند بنابراین، به هر رسانه ای که حاوی مطالبی باشد و آن را منتقل کند میتوان کتاب اطلاق کرد. از نظر هوشنگ ابرامی «کتاب رسانه ای گروهی است که در آن مطالبی ضبط شده و قابل استفاده باشد و بازیابی مطالب آن از نظر زمان و مکان محدود نباشد (ابرامی، 1376: 27).
طبقه بندی کتابخانه ها
در کـلی ترین شکل ممکن می توان کتابخانه ها را به کتابخانه های عمومی و تخصصی (اختصاصی) دسته بندی کرد.
- کتابخانه عمومی
در گذشته کتابخانههای عمومی برای استفاده همگان بود، اما امروزه در عصر انقلاب تکنولوژیکی، علاوه بر این، وظیفه ی پاسخگویی به نیازهای گروههای مصرف نظیر کم درآمدها، سالمندان، جوانان، کودکان، بیماران و … را نیز بر عهده دارند. از این رو چند دهه پیش محققی در این زمینه چنین نوشت: “کتابخانه عمومی باید به صورت مرکز زندگی اندیشمندانه و معنوی خدمات رسانی منطقه ی نفوذ خود درآید” (کمپل[6]، 1371).
در کشورهای پیشرفته کتابخانههای عمومی به عنوان دانشگاهی آزاد، مدرسه ی باز، مؤسسه ی باز، مؤسسه ی پرکار و ابزار اولیه ی آگاهی و تحقیق و پژوهش و سرمایه ی عمده ی فرهنگی محسوب میشود که محقق تربیت میکند. مردم از هر طبقه و صنفی برای بالا بردن مهارت خود یا برای سرگرمی در اوقات فراغت به آن روی میآورند. (صافی، 1379: 9).
سازمان یونسکو هدفهای کتابخانههای عمومی را با عبارات کلی زیر مشخص ساخته است:
- مدد به آموزش جهانی و مادام العمر؛
- تسهیل شناسایی دستاوردهای بشر در زمینه دانش و فرهنگ؛
- وسیلهای عمده برای آنکه پیشینه اندیشهها و عقاید بشری و تجلیات فکر خلاق او، آزادانه در دسترس همگان قرار گیرد.
- دمیدن روحی تازه، در بشر، با فراهمآوری کتابها و دیگر رسانهها به منظور بخشیدن آرامش و لذت؛
- یاری رساندن به دانشآموزان و دانشجویان؛
- فراهمآوری اطلاعات فنی، علمی و جامعه شناختی باب روز و تازه (فدراسیون بینالمللی انجمنهای کتابداری، 1368: 8).
- کتابخانه تخصصی
کتابخانه تخصصی برای پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی سازمانهای خصوصی، صنعتی یا بازرگانی، فنی یا علمی، و بویژه به منظور پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی سازمانهای مادر به وجود میآیند. هدف این گونه کتابخانهها این است که متخصصان و پژوهشگران را در زمینه شغلی و تخصصی یاری دهند. بنابراین تضمین کیفیت خدمات چنین کتابخانههایی در درازمدت، مستلزم ارزیابی علمی و مداوم است.
به بیانی دیگر؛ کتابخانه تخصصی کتابخانه ای است که:
- مجموعه آن از نظر موضوع ماهیت تخصصی دارد.
- به گروهی متخصص خدمات ارائه میدهد.
- نیروی انسانی شاغل در این کتابخانه را در یک رشته موضوعی تخصص دارند.
- خدمات اختصاصی و ویژهای ارائه میدهد. از آنجا که کتابخانه تخصصی بیشتر به پژوهش میپردازد تا به آموزش، آن را کتابخانه پژوهشی یا مرکز اطلاعات نیز خوانده اند. این نوع کتابخانه، به تحقیق و کسب اطلاع و آموزش اختصاص دارد و برای تفریح و تفنن کارکنان سازمان ایجاد نشده است. شرط ماندگاری و استمرار و پویایی کتابخانههای تخصصی: فراهمآوری اطلاعات دقیق، جامع، سریع، و ارائه خدمات به گونهای است که اعضای سازمان، قادر به پیگیری پیشرفتهای چشمگیر در زمینه مورد نظر خود باشند و حتی از راه مجموعه سازی سنجیده و متناسب الهام و ایجاد انگیزه پژوهشی در استفاده کنندگان را فراهم آورد (شاهوار، 1387).
نابینایی و قانون عصای سفید
انسان موجودی مادی نیست که باید فضایی روحانی را تجربه کند، بلکه موجودی روحانی است و چند صباحی فضای مادی را تجربه میکند. در این صورت است که عالم محضر خداست و انسان نماینده او بر روی زمین و اشرف مخلوقات که تاج بندگی را بر سر دارد و صاحب دلی عاشق است که برای عاشق شدن دلیل نمیخواهد بلکه دل میخواهد. وقتی پای دل به میان کشیده می شود بقیه اعضا و جوارح در رده های بعدی قرار میگیرند.
و حالا کمی هم از بعد معنوی فاصله بگیریم و به قالب انسان و نقصها و مشکلاتش بیندیشیم.
قالبی که با وجود پذیرش روح متعالی در سرویس دهی نقصهایی دارد. نقصهایی که دل عاشق و اندیشه والا و نیاز به حمایت و آرزوی به فعلیت درآمدن مفاهیم آموختن، عدالت، مهربانی و… را از انسان نگرفته است.
خلاصه اینکه در میان اینگونه نقصها که معلول علتی جسمانی هستند. معلولیت چشم همان سلطان بدن و از دست دادن بینایی یکی از سختترین معلولیتها برای معلولان و مسئولیت ساز ترین آنها برای سایر افراد جامعه است (غلامی توکلی، 1390).
بر اساس سخن دکتر سخنگویی معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی؛ « نابینایان حق استفاده از کلیه امکانات رفاهی معمول در جامعه را دارند و دولت موظف است که نابینایان را به مشارکت در امور دولتی تشویق کند تا آنان به کار مشغول شوند. مسئولان دولتی همه ساله باید روز ۲۳ مهر ماه را به عنوان بزرگداشت نابینایان و قانون عصای سفید به نحوی شایسته ارج نهند تا مردم با نقش اجتماعی معلولان آشنا شده و نگرش های منفی جامعه کاهش یابد. در واقع باید گفت عصای سفید سمبل ایمنی در تردد و زندگی اجتماعی نابینایان است.»
وی ادامه داد: « جدا از نامگذاری ۱۵ اکتبر به عنوان روز جهانی عصای سفید، روز ۱۰ اکتبر را نیز به عنوان روز جهانی بینایی با هدف توجه به پیشگیری از نابینایی و آگاه سازی عموم مردم در سطح جهان نامگذاری کرده اند. بزرگداشت این روز در واقع اقدام جهانی مشترکی از طرف آژانس بین المللی پیشگیری از نابینایی، سازمان بهداشت جهانی و بعضی سازمانهای غیر دولتی بین المللی است»
(به دخت، 1392).
خدمات ارائه شده
- نهاد کتابخانه های عمومی کشور یکی از متولیان اصلی ارائه خدمات به نابینایان است. این نهاد در این راستا یک کارگروه ویژه و تخصصی برای نابینایان ایجاد و تاکنون دو گردهمایی تخصصی کارشناسان امور کتابخانه ها و کتابداران بخش نابینایان کتابخانه های عمومی کشور را برگزار کرده است. مجدالدین معلمی، معاون توسعه کتابخانه ها و کتابخوانی نهاد کتابخانه های عمومی کشور درباره خدماتی که این نهاد به نابینایان ارائه میکند، میگوید: نهاد کتابخانه ها در کنار سایر بخش های کتابخانه ای خود در حال تقویت بخش نابینایان است. برای این بخش ها کتاب های بریل و دستگاه های موردنیاز برای مطالعه افراد کم بینا و نابینا به کتابخانه های مختلف ارسال شده است.
- نهاد کتابخانه ها در زمینه جذب کتابداران نابینا نیز اقداماتی انجام داده تا این افراد بتوانند راحت تر با افراد نابینا و کم بینا ارتباط برقرار کنند.
- بیش از صد کتاب برتر در حوزه ادبیات، رمان، دین و … انتخاب شده و به کتاب های بریل تبدیل خواهند شد.
- کتابخانه ملی ایران نیز یکی دیگر از سازمان هایی است که در قالب گروهی به نام «خدمات ویژه» به نابینایان خدمات کتابخانه ای ارائه می کند.
- مهرناز خراسانچی، رییس کتابخانه حسینیه ارشاد، یکی از اصلی ترین مشکلاتی که این افراد به ویژه کودکان نابینا با آن مواجه هستند شناخت ناکافی از دنیای اطرافشان است. به همین دلیل ما در کتابخانه حسینیه ارشاد به دنبال این بودیم تا این شناخت را افزایش دهیم و در پی آن هستیم تا در همین راستا موزه نابینایان را با قفسه هایی راه اندازی کنیم تا کودکان نابینا از نزدیک برخی اشیا را لمس کنند و تصوری از دنیای خود داشته باشند.
- کتابخانه حسینیه ارشاد با کتابخانه های مختلفی در شهرهایی مانند شیراز، اصفهان، کرمان، یزد و … ارتباط دارد و منابع ویژه این افراد را برای این مراکز ارسال می کند. خوشبختانه نابینایان نیز از خدمات کتابخانه ای ما رضایت کافی دارند.
- خراسانچی می گوید: کتابخانه حسینیه ارشاد هم اکنون سه نیروی نابینا دارد که به افراد نابینا و کم بینا خدمات ارائه می کنند. این کتابخانه در تلاش است با کسب مجوز لازم با مدارس ویژه نابینایان ارتباط بگیرد و خدمات لازم را به آن ها ارائه کند (تبیان، 1391).
- مجدالدین معلمی، معاون توسعه کتابخانه ها و کتابخوانی نهاد کتابخانه های عمومی کشور، تعداد کتابخانه های نابینایان موجود در سطح کشور را 50 کتابخانه عنوان کرد و افزود: تجمیع کتاب های صوتی سراسر کشور نیز از دیگر اقدام های انجام گرفته شده در راستای تجهیز کتابخانه های نابینایان است که به صورت کتاب های گویا در اختیار افراد نابینا قرار می گیرد (فارس، 1394).
مشکلات
- مجدالدین معلمی، معاون توسعه کتابخانه ها و کتابخوانی نهاد کتابخانه های عمومی کشور، در حوزه توسعه کتاب های بریل و تجهیزاتی که بتواند نیازهای مطالعاتی نابینایان و کم بینایان را پوشش دهد، ضعف ها و خلأهایی داریم که برای برطرف کردن آنها همواره تلاش می کنیم. این یک ضعف کلی در سیستم کشور است و متأسفانه توسط مؤسسات محدودی تهیه کتاب بریل برای نابینایان ارائه می کنند. البته نهاد کتابخانه های عمومی کشور خود اقدام به تهیه کتاب های بریل و گویا برای نابینایان کرده است. همچنین در سطح کشور نیز کتابخانه های خوبی وجود دارند که خدمات قابل قبولی را به این افراد ارائه می کنند.
- اما در کنار نهادهای دولتی، کتابخانه حسینیه ارشاد تنها کتابخانه خصوصی در کشور است که از حدود 20 سال پیش خدمات مختلفی را به افراد نابینا و کم بینا ارائه می کند.
- مهرناز خراسانچی، رییس کتابخانه حسینیه ارشاد، از آنجایی که ما یک کتابخانه خصوصی هستیم تأمین منابع مالی برای تهیه منابع ویژه این افراد خاص سنگین است و در این زمینه همواره با مشکلاتی از قبیل (گرانی پرینتر، دستگاه های تهیه کتاب های بریل، گرانی کاغذ دستگاه ها، تجهیزات لازم برای یک استودیو خوب، یافتن گوینده مناسب برای تهیه کتاب های گویا و … ) مواجهیم.
- همچنین محدودیت در گستره موضوعی کتاب ها نیز یکی دیگر از مشکلات ماست که اگر امکانات مالی خوبی در اختیار داشته باشیم می توانیم خدمات گسترده تری را به افراد نابینا و کم بینا ارائه کنیم.
- نرم افزارهایی که برای ارائه خدمات کتابخانه ای دیجیتال به این افراد وجود دارد دارای مشکلاتی است و معمولاً از زبان فارسی پشتیبانی نمی کند.
- خراسانچی تصریح می کند که در این کتابخانه، کودکان نابینا در مقایسه با کودکان ناشنوا و کم توان ذهنی در مهجوریت بیشتری به سر می برند و خدمات کتابخانه ای به این افراد با وسعت کمتری انجام می شود. البته این مشکل نیز به دلیل همکاری نکردن مدارس نابینایان وجود دارد.
- خراسانچی همچنین با اشاره به مشکلات دیگر نابینایان میگوید: یکی دیگر از مشکلات این افراد به ویژه کودکان نابینا، کمبود سواد نوشتاری در آن هاست به همین دلیل ما در تلاشیم تا علاوه بر تهیه کتاب های صوتی، منابع کودکان را به کتاب های بریل تبدیل کنیم تا از این طریق سواد نوشتاری آن ها تقویت شود، در غیر این صورت ما تنها این کودکان را به سمت سواد شنیداری سوق داده ایم (تبیان، 1391).
- مجدالدین معلمی با اشاره به مشکلات نبود وکمبود کتابدار متخصص برای نابینایان اظهار کرد: این عوامل موجب شده تا گروه نابینایان آنگونه که باید نتوانند کتاب بخوانند.
- استفاده از کتب درشت خط و یا بزرگنمایی شده؛ باعث میشود که شخص ذرهبین همراه خود نداشته باشد و یا اینکه حمل کتاب به نسبت آسانتر است. اما چاپ این کتابها هزینه بردار است و همینطور برای تمام مقاطع چاپ نمیشوند به عنوان مثال فقط برای مقطع ابتدایی چاپ میشوند و نیز همه ی کتابها را در برنمیگیرد و تنها کتابهای فارسی ( بخوانیم و بنویسیم) و ریاضی را شامل میشوند. دیگر اشکالی که این کتابها دارند این است که دانشآموز تمایلی به استفاده از آنها در کلاس عادی ندارد (البته این موضوع نسبی است و بستگی به خود دانشآموز و جو فرهنگی کلاس درسیش دارد). حال اگر از عدم تمایل دانشآموز برای استفاده از این کتابها و هزینه ی چاپ آنها بگذریم یک مشکل فقط باقی میماند و آن هم اینکه این کتب برای همه مقاطع درسی چاپ نمیشوند (فارس، 1394).
10-نسرین اطیابی، صاحب امتیاز و مدیرمسئول ماهنامه «بشری» ویژه نابینایان و کم بینایان، یک نابینا میتواند نویسنده یا مسئول یک نشریه باشد اما این امکانات در جامعه برای او مهیا نیست. در شرایط کنونی وضعیت برای نابینا مصداق این داستان است که روزی از خواب بیدار شوی و متوجه شوی تلویزیون کار نمیکند، رادیو نداری، در کیوسک های روزنامهفروشی نشریه ای وجود ندارد، دسترسی به کامپیوتر و سایتهای خبری نداری و از امکانات رفاهی و شهروندی نمیتوانی استفاده کنی… آن زمان تو شهروند درجه دوم هستی و این خیلی غم انگیز است.
وی با تأکید بر اینکه نشریات نابینایان باید مناسب حال تمامی گروه های سنی باشد میگوید: متأسفانه چنین نشریاتی برای کودکان و نوجوانان در ایران وجود ندارد و این معضل از لحاظ پرورش فکری و ارتقاء دانش نوجوانان نابینا بسیار بد است. ما در نشریه بشری با درخواست زیاد کودکان و نوجوانان نابینا فقط اجازه داریم ویژه نامههایی را برای گروه سنی داشته باشیم که بسیار کم و محدود است.
- اطیابی، فضاهای فرهنگی برای نابینایان را نه تنها کافی نمیداند بلکه با نگاهی منتقدانه میگوید: در نمایشگاههای بین المللی مثل نمایشگاه مطبوعات یا نمایشگاه قرآن یا نمایشگاه کتاب چه میزان از تولیدات به کار نابینایان می آید؟ چقدر قرآن و ادعیه و کتاب با خط بریل چاپ می شود؟ آیا در انتخاب محل یا مناسبسازی مکانهای نمایشگاهی به حضور نابینایان توجه شده است؟ وقتی برای استفاده از تاکسی، با وجود حضور سواریهای زیاد در خیابان مدت طولانی به خاطر نابینایی وقت گرفته می شود چه کسی پاسخگو و مسئول است؟
- مصطفی فروزنده مسئول روابط عمومی مجله علم و فرهنگ،
وی نیز دغدغه مهم نابینایان تحصیل کرده را نداشتن مجلات تخصصی در گروه های سنی مختلف می داند و می افزاید: در این زمینه مخصوصاً برای گروه کودکان و نوجوانان و قشر دانش آموز باید تلاش های بیشتری صورت بگیرد.
- امیر سلامی سردبیر مجله علم و فرهنگ هم در سخنان کوتاهی با تأکید بر این که خود نابینایان باید در برطرف کردن محدودیتها و در اختیار گرفتن زمام امور خودشان محکم وارد میدان شوند میگوید: «چنان نابینا برای مردم جامعه ما ناآشنا است که در روز عصای سفید برای انجام مصاحبه از او که تحصیل کرده و دارای فهمی انسانی و متعالی است میپرسند: از نظر تو خدا چه رنگ است؟ آیا فکر می کنند نابینا مستجاب الدعوه است و… ما خیلی سعی داریم بگوییم نابینا، نابیناست و لفظ روشندل با او سنخیتی ندارد. حتی در داشتن این اسم که نشان دهنده نوع معلولیت ماست باید با مردم حتی فرهنگیان مجادله و مباحثه داشته باشیم. اگر نابینا محکم در جامعه قدم بردارد و خواسته هایش را بر زبان جاری کند حتما پررنگ تر از آنچه اکنون است، دیده میشود.»
(غلامی توکلی، 1390).
پیشنهادات
- ایرج عنایتی، مسئول بخش نابینایان کتابخانه ملی ایران با تأکید بر فراهم کردن امکانات لازم برای ارائه خدمات کتابخانه ای به نابینایان می گوید: مهم ترین مسأله برای ارائه خدمات به این افراد، سهولت دسترسی آن ها به کتابخانه و منابع آن است.
- کتابخانه هایی که به نابینایان خدمات ارائه می دهند باید دارای راهنما و علایم راهنمایی باشند.
- عنایتی معتقد است با توجه به مشکلات زندگی شهری امروزه نیاز به خدمات غیرحضوری به این افراد بیشتر از گذشته احساس میشود و خدمات کتابخانه دیجیتالی به این افراد باید گسترش یابد تا افراد از هر مکانی قادر باشند به اطلاعات موردنیاز خود دسترسی داشته باشند.
- کتابخانه ملی ایران منابع خود را به صورت غیرحضوری در قالب لوح فشرده برای نابینایان ارسال می کند اما باید روی خدمات کتابخانه دیجیتالی به این افراد نیز کار بیشتری شود.
- همچنین باید برای ارائه خدمات به نابینایان مشاوران کارآزموده را به کار گرفت تا بتوانند نیازهای کتابخانه ای این افراد را برطرف و در گویاسازی منابع به آن ها کمک کنند.
- عنایتی درباره تولید منابع بریل و گویا ویژه این افراد نیز می گوید: متأسفانه مؤسسات خصوصی محدودی این منابع را تولید می کنند. ما طرحی را پیشنهاد دادیم تا بر اساس آن خودمان بتوانیم کار گویاسازی منابع را انجام دهیم و به مؤسسات خصوصی وابسته نباشیم. از سوی دیگر اگر مؤسسات خصوصی نیز با ما در تعامل بیشتری باشند شرایط بهتری خواهیم داشت.
- باید تجهیزات و نرم افزارهای لازم را برای گویا سازی منابع تقویت کنیم.
- گسترش روزافزون فناوری دسترسی افراد را به فضای مجازی و دیجیتالی ناگزیر کرده است به همین دلیل لازم است شرکت های تولید کننده نرم افزارهای کتابخانه ای برای تولید نرم افزارهای کتابخانه ای ویژه نابینایان وارد میدان شوند و مشکلات موجود در این حوزه را برطرف کنند.
- بر اساس پیشنهاد اسحاق صلاحی، رییس کتابخانه ملی ایران و تأکید ایشان چنانچه بر اساس قانون واسِپاری هر ناشر علاوه بر تحویل یک نسخه چاپی از اثر خود یک نسخه گویا نیز به ما تحویل دهد در تهیه منابع برای نابینایان به نقطه ایده آلی خواهیم رسید) تبیان، 1391).
- طیف زیادی از افراد دارای آسیب بینایی جزء دسته کم بینا هستند. آنها می توانند پیرامون خود را ببینند و نسبتاً به راحتی و بدون برخورد با موانع حرکت کنند. با این وجود کتابها، روزنامهها، متون چاپی و … را با خطی که چاپ میشوند را نمیتوانند و یا به سختی میتوانند بخوانند. از این رو استفاده از وسایل کمک بینایی مثل بهدید، دوربینهای یک چشمی، انواع ذرهبینها و … از جمله راهکارهایی هستند که در حال حاضر برای حل این مشکل اجرا می شوند. در کشور ما به دلیل هزینه ی زیاد بهدید اکثر افراد توانایی خرید آنرا ندارند و یا اگر هم داشته باشند؛ معمولا نوع رایج آن، نوع ثابت آن است که قابلیت جابجایی را ندارد.
- حالت دیگر این افراد از ذرهبین استفاده میکنند که کم هزینهتر هست اما قدری از قابلیت عمل او میکاهد و چشمش زودتر خسته میشود؛ از این گذشته دانشآموزان در مدارس و کلاسهای تلفیقی تمایلی به استفاده از ذرهبین نشان نمیدهند.
- استفاده از کتابهای الکترونیکی و یا همان کتابهایی که با فرمت (pdf)تهیه میشوند. کتابهای دیجیتال از لحاظ تهیه به نسبت کمهزینه هستند و دارای انعطاف هستند یعنی اینکه به هر رنگ یا اندازه ای قابل تغییرند. به عنوان مثال یک دانشآموز با یک اندازه از متن راحت است و دانش آموز دیگر با یک اندازه دیگر به راحتی کنار میآید.
- برخی از اختلالات بینایی نسبت به انعکاس نور حساس اند و به عبارت دیگر با پسزمینه سفید کتاب مشکل دارند بنابراین میتوانند با تغییر رنگ پسزمینه و متن بر این مشکل غلبه کنند. علاوه بر این این امکان وجود دارد که دانشآموز با هر اندازه ای که مایل باشد متن مورد نظرش را چاپ کند.
- مشکلات این کتب نسبت به مزایای آن بسیار ناچیز هستند.
- اولین چیزی که نیاز است دانشآموز داشته باشد یک دستگاه رایانه است. درست است که هزینه بهدید تقریبا به اندازه یک دستگاه کامپیوتر است و شاید هم بیشتر؛ اما بهدید نهایتاً دو کار را انجام بدهد ولی کامپیوتر بیش از بهدید توانایی دارد.
- بعد از مسئله هزینه اولیه، مشکلی که دیده می شود این است که کتابها قابلیت حمل ندارند و حداقل باید یک کامپیوتر قابل حمل (لپتاپ) داشت که برای حل این مشکل هم می توان درسها و یا صفحات مورد نظر را به اندازه و سایز دلخواه چاپ کرد و به همراه داشت (بصیر، 1394).
نتیجهگیری
پیشرفت سریع فناوری و نیازهای موجود شرایطی را ایجاد کرده است که ناگزیر از به کارگیری آن هستیم. اگرچه این امر گستره ی وسیعی را در برمیگیرد، کتابخانهها در این میان جایگاه خاصی دارند؛ زیرا از سویی به عنوان تأمین کنندگان منابع اطلاعاتی نقش مهمی را در تسریع این پیشرفتها ایفا میکنند و از سویی دیگر، برای انجام هر چه بهتر رسالت خود میکوشند که از پیشرفتهای به دست آمده نهایت استفاده را به عمل آورند.
انسان به منظور ساماندهی امور خود از گذشته تاکنون در حاکم نمودن نظم و هماهنگی منطقی در فرایند کار خویش تلاش کرده است. برآیند این تلاشها در عصر حاضر تولید استانداردها و معیارهای مکتوبی است که علاوه بر کاربری آنها در ساماندهی امور در راستای ارزیابی فعالیتها نیز کاربرد دارند گسترش فراگیر و شتابان فعالیتها و خدمات کتابداری و اطلاعرسانی در جهان به ویژه پس از جنگ جهانی دوم موجب بروز ساختارها، روشها، الگوها و فنآوریهای نوین در این عرصه شد. امروزه هر گونه تلاش در جهت تولید، پردازش، و اشاعه اطلاعات در هر نقطهای از جهان صورت گیرد، محدود به مرز و بوم سیاسی یا جغرافیایی نمیگردد و جامعه جهانی از آن برخوردار خواهد بود. این نوع تأثیر گسترده و تنوع اطلاعات، فنآوری اطلاعات و روشهای مدیریت اطلاعات، ضرورت وجود یک رشته موازین، معیارها، و استانداردهایی را موجب می شود که به مدد آنها بتوان الگوهای واحد، همسان و هماهنگی را برای انجام همه فرآیندها و فعالیتهای اطلاعرسانی و کتابداری طراحی نمود (الیس و نورتن، 1375).
بنابراین با توجه به حق استفاده همه ی افراد از کتابخانه ها باید فضایی فرهنگی برای عموم افراد بویژه نابینایان و کم بینایان عزیز کشورمان فراهم آید تا آنها نیز همانند سایر افراد بتوانند از کتاب و کتابخانه بهرهمند گردند.
[1] عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان
Email:(sohrabzadeh@mail.kashanu.ac.ir( |
[2] دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه کاشان
Email:(Azam_nejadi@yahoo.com)
[3] دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه کاشانsunhoseiny@gmail.com) ) Email:
[4] Taylor
[5] Lockerby
[6] H. C. Champbelکتابخانه و مشکلات نابینایان
۲۲ دیدگاه دربارهٔ «چهل و چهارمین مقالۀ ارائه شده در همایش جامعۀ بینا شهروند نابینا، کتابخانه و مشکلات نابینایان»
سلام عزیزم ممنون بابت مطالب مفیدی که در اختیار همه میذاری .موفق باشی.
سلام عزیزم خواهش میکنم قابل شما رو نداره.
منم از حضورت ممنونم.
سلام
ممنون
سلام
خواهش و تشکر به خاطر مطالعه و حضور و نظر.
سلام و درود بر پریسیما خانم؛ واقعاً که خیلی پست خوب و عالیی بود, من قبل از این که نظرم را بگم باید اعلام کنم که قصد من نه زیر سؤال بردن مؤسسه ایست و نه ندیدن زحماتی که در این زمینه کشیده میشود است بلکه من فقط قصد دارم نظرم را بیان کنم, در خصوص کتابخانه ها برای افراد نابینا باید بگویم که با وجود این که نحاد کتابخانه های عمومی همت کرده و در شهرهای بزرگ کتابخانه ای برای نابینایان در نظر گرفتهند که من از آنان بخاطر این کار خدا پسندانه متشکرم ولی این تکافوی نیازهای ما نیست و ما هنوز در این زمینه با کمبود رو به رو هستیم بگذارید برای روشن شدن مطلب نمونه ای بیاورم مثلاً خود من دانشجوی کارشناسی ارشدم اونم حقوق که کتابهایش نسبت به بقیه ی رشته ها بیشتر گویا شده اما حال اگر شما بخواهید مثل من بر روی یک موضوع تازه ای کار کنید که جنبه ی نوآورانه داشته باشد یا باید قید این موضوع رو بزنید یا با صرف هزینه ی فراوان کتابهای مد نظرتان را گویا کنید که بسیار زمان بر بوده و شاید شما مجبور بشوید زمان فراوانی را صبر کنید تا آن کتابها به دستتان برسد و دیگر نتوانید آن جور که دلتان میخواهد از آنها استفاده کنید حال اگر بخواهید مثلاً از سایت نور مَگز استفاده کنید باید حتماً از یک بینا کمک بگیرید چون منابعشان به صورت میکرو فیلم است و حال فرض کنید شما فعلاً نمیتوانید از هیچ فرد بینایی استفاده کنید که در این صورت باید قید منابع این سایت را زد مشکل دیگر هم این است که متأسفانه بعضی از کتابخانه های عمومی مثل کتابخانه ی ملی و مرکز اسناد که در مراکز استانها نمایندگی دارند فقط در شهر تهران بخش نابینایان دارد و در شهر ما شهر شیراز اولاً که اگر بفهمند که شما نابینا هستید از کمک و پاسخگوی به شما سر باز میزنند و اگر شما پا فشاری کنید بهتان میگویند که شاید بتوانیم اگر به همراه یک فرد بینا بیایید بهتان خدمات ارائه دهیم البته من در این جا قدر دان آن کتابخانه های نابینایی هستم که با خلوص نیت در سدد خدمت رسانی به ما بر میآیند و تا حدی کار ما را راه می اندازند که پاسخگوی همه ی نیازهای ما نیست مثال دیگر من خودم دو دوره کتاب پنج جلدی دارم که بخاطر هزینه ی سنگین گویا کردنش هنوز نتوانسته ام آنها را گویا کنم به نظر من اولاً باید تمامی شعب کتاب خانه ی ملی در تمامی شهرهایی که شعبه دارند یک قسمتی هم به بخش کتابهای گویا و بریل اختصاص دهند که شاید بخشی از مشکلات دوستانی که دوست دارند تحصیلات تکمیلی را دنبال کنند و ادامه دهند بر طرف شود و همچنین بهزیستی کشور باید با تمامی ناشرین بزرگ کتاب قرارداد ببندد تا آنها موظف باشند که کتابهایی که منتشر میکنند را برای گویا یا بریل کردن در اختیار بهزیستی قرار دهند تا بهزیستی آن کتابها را گویا یا بریل کند یا خود ناشرین در این زمینه قدم بردارند مثل انتشارات مجد میزان چتر دانش گنج دانش سمت خط سوم و دیگر ناشرین محترم, امیدوارم در سال ۹۵ تمامی مشکلات در زمینه ی کتاب و کتابخانه برای جامعه بزرگ نابینایان به طور کلی حل و فصل شود و ما دیگر دغدغه ی کتاب نداشته باشیم ببخشید که نظرم طولانی شد و سرتان را درد آوردم در پناه یگانه دادآر دادآفرین بدرود و خدا نگه دار
سلام
کاملا درست میفرمایید درسته که نباید زحمتهای دوستانی که تو این زمینه کار میکنن نادیده گرفت اما واقعا باید اعتراف کرد که کارهایی که انجام میدن کافی نیست و باید زمینه ی فعالیت بیشتر فراهم بشه تا کتابهای بیشتری گویا بشه.
به نظر من ما هم نباید بیکار بشینیم و باید از انجمنهامون بخواییم که با کتابخانه ها تعامل بیشتری داشته باشن و افرادی رو برای گویا کردن کتابها استخدام بکنن
یا حتی میتونیم خودمون اقدام به دادن کتابها به کسانی که کتاب رو گویا میکنن بکنیم و کتابهای ضبط شده رو در اختیار دوستای دیگه مون هم قرار بدیم مثلا با انتشار کتابهای ضبط شده تو سایتهای بزرگ نابینایی مثل گوش کن
با این کارها میتونیم کتابهای بیشتری داشته باشیم.
ممنون از حضور و نظرتون.
موفق باشید.
سلام. تشکر. از اینکه مستمرا این مقاله ها را منتشر میکنید، سپاسگزارم.
درود. تأیید. بدرود.
سلام+
ممنونم از تأیید و حضور.
موفق باشید.
سلام آقای حسینی
خواهش میکنم امیدوارم به درد دوستان بخوره.
شاد و موفق باشید.
سلام پریسیما خانم
از بابت پست خوبتون ممنون و سپاسگزارم و دست شما درد نکند.
واقعا پست خواندنی و جالبی است.
نظر آقای عبدالله پور را هم لایک می کنم. بنده نیز در خیلی از منابع درسی با مشکلاتی مواجه شده ام که امیدوارم این مشکلات برای جامعه ما کمتر و کمتر شود.
با سپاس فراوان
سلام آقای رضازاده
بله این مشکل همه ی جامعه ی نابینایانه و أن شاء الله سال آینده یه قدم مثبت تو این زمینه برداریم و از کتابخانه هامون بخواییم که کاری برامون انجام بدن.
ممنون از نظرتون.
موفق باشید.
سلام. مقاله خوبی بود. به امید امکانات بهتر.
سلام
نظر لطفتونه شما خوب خوندینش.
بله درسته به امید داشتن امکانات بیشتر.
سلام ممنون بخاطر پست خوبت
سلاااام فرزانه خانم گل گلاب
خوش اومدی خانمی.
ممنونم که اومدی و نظر دادی.
شاد و موفق باشی.
با سلام والا در شیراز کتابخانه ای هست که اگه بخواهیم کتابی را در فلش بریزیم از ما پول میگیرند
سلام و عرض خوش آمد به آقای حسینی گرامی
چی بگم والا؟
خب شاید گرفتن هزینه ی دی وی دی ممکن باشه اما نمیدونم چرا برای ریختن فایلها به فلش هزینه میگیرن؟
به نظر من شما باید اعتراض کنید یا با یکی از مسئولین بهزیستی یا انجمن یا هر نهادی که کتابخانه وابسته به اونه صحبت کنید تا اوضاع درست بشه.
ممنونم از حضور و نظرتون.
شاد و موفق باشید.
سلام و عرض تشکر
سلاام به جناب کنت گرامی.
بابااا پارسال دوست امسال آشنا!
کجا بودید شما؟
مجددا خوش اومدید.
ممنون از حضور سبزتون.
موفق باشید.
با سلام خدمت شما دوست عزیز
در شهر ما کتابخانه وجود داره اما متاسفانه بچه ها به دلیل مناسب نبودن مکانش به اونجا نمیرن
کلی اعتبار و بودجه خرج میشه اما چه فایده وقتی مشترک نداره
و اما از بابت این مقاله و پست متشکر
فقط عناوینش رو اگه میشه با heading جدا کنید
با تشکر خدا نگهدار
سلام
چه بد!
کاش میشد کتابخانه ها مناسبسازی بشن تا بچه ها بتونن ازشون استفاده کنن.
متأسفانه امکان هدینگ بندی نیست چون اینا رو من نمینویسم و نمیتونم دست کاریشون بکنم.
ممنون از حضورتون.
موفق باشید.