خانه
جستجو
Close this search box.
جستجو

چهل و چهارمین مقالۀ ارائه شده در همایش جامعۀ بینا شهروند نابینا، کتابخانه و مشکلات نابینایان

سلام دوستان

 

دانلود|

 

کتابخانه و مشکلات نابینایان

 

  • مهران سهراب زاده[1]
  • اعظم نژادی[2]
  • ندا حسینی ادیب­پور[3]

 

 

چکیده

با توجه به پیشرفت سریع تکنولوژی و لزوم استفاده از کتابخانه جهت بالا بردن آگاهی عمومی افراد لازم است معماری کتابخانه ها، و منابع آن، کتاب های بریل و صوتی و … به گونه ای طراحی شود که افراد با تواناییهای جسمی مختلف امکان استفاده از آن را داشته باشند. این مقاله با روش کتابخانه ای جمع­آوری شده است و با هدف بررسی وضعیت کتابخانه ها و کتاب در ایران جهت استفاده نابینایان و کم بینایان پرداخته است و همچنین جهت بهبود شرایط کتابخانه ها همچنین گسترش کتابخانه های دیحیتالی و اصلاح فضاهای فرهنگی برای استفاده همه افراد بویژه نابینایان و کم بینایان راهکارها و پیشنهاداتی را ارائه می دهد.

 

کلمات کلیدی:

کتابخانه، نابینایان، مشکلات نابینایان، خدمات ارائه شده، راهکار.

 

مقدمه

سیر تحول کتابخانه­ها در گذر زمان وجود دارد، و حتی می­توان مشاهده کرد که نوع و تعداد افرادی که به این مراکز دسترسی داشتند در گذر زمان تغییر و تحول بسیاری کرده است. زمانی استفاده از کتابخانه­ها تنها محدود به شاهان و شاهزادگان می­شد، و زمانی این استفاده در اختیار معابد بود، اما امروزه این استفاده در اختیار همگان قرار گرفته و یکی از اهداف کتابخانه­ها خدمت به همه افراد است. این موضوع تا جایی پیش رفت که برخی از صاحب ­نظران کتابداری جایگاه اصلی کتابخانه­ها را دسترسی آزادانه به منابع آن می­دانستند. به عنوان مثال، گابریل نوده می­گوید: «وارد شوید ای شیفتگان خواندن، آزادانه وارد شوید» (تامپسون، 1381: 64)؛ یا در جایی دیگر، جان دوری اظهار می­دارد که «کتابخانه ای که تنها به جمع­آوری منابع و محمل­های اطلاعاتی بپردازد و از اشاعه اطلاعات آن غافل بماند همانند گنجینه ای مدفون در دل خاک است» (مزینانی، 1386: 93).

بنابراین، از جمله نهادها و سازمان­هایی که ارزیابی عملکرد آن­ها تأثیرات مطلوب و مؤثری به همراه دارد؛ کتابخانه­ها است، زیرا کتابخانه­ها در فرآیند توسعه پایدار کشورها نقش اساسی و حیاتی را ایفا می­کنند، به نحوی که می­توان ادعا نمود بدون وجود کتابخانه­ها و مراکز اطلاع­رسانی قوی و معتبر دستیابی به چنین توسعه ای امکان­پذیر نخواهد بود. از طرفی، کتابخانه­ها قلب جریان آموزش و پژوهش هستند. آن­ها با تهیه منابع آموزشی به مثابه یک پشتیبان مستحکم در عرصه یادگیری عمل کرده و نقشی فعال و مهم در گسترش علم در جامعه ای که به آن­ها خدمت­رسانی می­کنند ایفا می­نمایند (اصنافی، 1384: 132-148).

مطابق قوانین کشورها، نابینایان در هر جامعه ای دارای حقوق برابر با دیگر افراد هستند و دولت ها موظف شده اند خدمات اختصاصی برای آن ها ارائه دهند. اما نابینایان و کم بینایان، همواره مشکلاتی چون نبود کتابخانه های مناسب، نبود منابع و کتاب های بریل و صوتی، کمبود کتابدار متخصص، موجب شده تا این گروه آن گونه که باید و شاید نتوانند کتاب بخوانند. یکی از اصلی ترین مکان هایی که می تواند نیاز به دسترسی و بازیابی اطلاعات برای این افراد را فراهم کند، کتابخانه است. امروزه در کشور نهادهای مختلفی چون نهاد کتابخانه های عمومی کشور، کتابخانه ملی ایران خدمات مختلفی را به نابینایان ارائه می کنند.

در این مقاله تلاش شده تا ضمن معرفی کتابخانه، مشکلات و خدمات ارائه شده به نابینایان و کم بینایان عزیز کشورمان بپردازیم.

 

پیشینه

سلطانی زاده (1354)، در پژوهش خود با عنوان «خدمات کتابخانه معلولین و نابینایان» ابتدا به بررسی وضعیت موجود کتابخانه­ها و مؤسساتی پرداخته که در خدمت معلولان هستند و سپس با بهره­گیری از روش پیمایشی، نیازهای کتابخانه­ها را برای انجام اینگونه خدمات مورد مطالعه قرار داده است. نتایج به دست آمده بیانگر این است که بهترین خدمات در کتابخانه گویای مرکز رفاه نابینایان و کتابخانه ابابصیر اصفهان ارائه می­شود، ولی این دو کتابخانه نمی­توانند پاسخگوی نیازهای همه ی نابینایان کشور باشند و نقش اصلی بر عهده ی کتابخانه های عمومی ملی کشور است که گامی در این راه برنداشته­اند و در این تحقیق پیشنهادهایی برای خدمات بیشتر و بهتر ارائه شده است.

فرج پهلو (1361)، در پژوهش خود با عنوان «بررسی مسائل کتاب و کتابخوانی در رابطه با کودکان نابینا، و ناشنوا و عقب افتاده ذهنی» بر این باور است که بیشترین امکانات برای این افراد، در پایتخت متمرکز شده و نسبت به مسائل کتابخوانی آنها مسئولان توجه کافی به عمل نمی­آورند.

در پژوهش دیگری ارجمند (1372)، با عنوان «بررسی وضعیت کتابخانه­ها و مراکز اطلاع­رسانی برای نابینایان در کشور» به این نتیجه رسید که هیچ کدام از پرسنل شاغل در کتابخانه­های مخصوص نابینایان متخصص نبوده­اند و امکان دسترسی این افراد، به کتابخانه به خاطر موقعیت مکانی ( استقرار در مراکز استان) مشکل می­باشد.

بشارتی (1377)، در پایان نامه ی خود با عنوان «بررسی وضعیت کتابخانه­ها و مراکز اطلاع­رسانی نابینایان و نیمه­بینایان مستقر در شهر تهران» به بررسی وضعیت 9 کتابخانه و مراکز اطلاع­رسانی نابینایان و نیمه­بینایان مستقر در شهر تهران پرداخته است و با بهره­گیری از روش پژوهش پیمایشی و ابزار پرسشنامه سعی کرده است تصویر روشنی از وضعیت نیروی انسانی، کتاب و نوارهای موجود در مراکز، و سازماندهی و تجهیزات موجود در این مراکز ارائه دهد. نتایج حاصل از این پژوهش بدین قرار است که بیش از 44 درصد کتابخانه­ها با کمبود فضا مواجه هستند و هیچ یک از کتابخانه­ها اختصاصاً برای نابینایان و نیمه­بینایان ساخته نشده است و در کل وضعیت کتابخانه­های نابینایان و نیمه­بینایان مستقر در شهر تهران را نامطلوب ارزیابی کرده است.

در مقاله ای دیگر بشارتی (1387)، با عنوان «عوامل افزایش ارائه خدمات کتابخانه­های نابینایان» برای جلوگیری از عمیق­تر شدن فاصله اطلاعاتی بین نابینایان و افراد نابینا به عواملی از جمله «نابینا باوری» و نیازهای اطلاعاتی آنها، آموزش کتابداران و نابینایان، امانت بین کتابخانه ای، و استفاده از فناوری نوین اشاره کرده است.

ضیائی (1383)، در پژوهشی با عنوان «مطالعه ای در مورد نحوه ارائه خدمات به دانشجویان نابینا در کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران» به معرفی جنبه­های مختلف بخش نابینایان کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران و موضوعاتی چون نحوه ی ایجاد بخش نابینایان، امکانات و تجهیزات و چگونگی ارائه خدمات به دانشجویان نابینا و نیمه­بینا پرداخته است و وضعیت موجود کتاب­های گویا و بریل را در ایران ناخوشایند و ناکارآمد دانسته و بیان کرده است که کتابخانه­ها می­توانند با بهره­گیری از منابع موجود در اینترنت، بهترین راه برای دسترسی سریع نابینایان به اطلاعات مورد نیازشان است. وی در پایان جهت رشد و ارتقای بهتر و بیشتر ارائه خدمات، راهکارهایی پیشنهاد کرده است.

در پژوهش دیگری اطلسی(1387)، با عنوان «بررسی مفاهیم یادگیری الکترونیکی و کتابخانه­های مجازی و بیان اهمیت آنها برای نابینایان» در پی آن بوده است که با طراحی مناسب کتابخانه­های دیجیتالی و تهیه ابزارهای مورد نیاز، می­توان استفاده مؤثرتری از این فناوری را برای نابینایان فراهم کرد.

همچنین نتایج پژوهش کومبز (1377)، در پژوهش خود با عنوان «بزرگراه­های اطلاعاتی و نابینایان» نشان داده است که فناوری اطلاعات می­تواند در دسترس پذیر کردن هر چه بیشتر اطلاعات عمل نماید. با این همه، کتابخانه­ها و کتابداران باید با ارائه نقش محوری، تمام کاربران را در بازیابی و استفاده از اطلاعات یاری دهند.

بر مبنای تحقیقی از اسکریزوسکی (1381)، با عنوان «ساختار جوامع هوشمند چگونه است و چطور می­تواند برای نابینایان و معلولان بینایی مفید باشند» به این نتیجه رسید که ایجاد امکانات در جوامع هوشمند، برای نابینایان، به دو شیوه عملی است:

نخست، تدوین الگوی ساختار سیاست عمومی؛ و دوم پیوند نیازهای نابینایان با بخش تجاری و تولید اطلاعات سرگرم کننده و بهره­وری از امکانات، و تسهیلات است.

تیلور[4] (2006)، در مقاله­ای با عنوان «خدمات به نابینایان در عصر دیجیتال» به این نتیجه رسید که خدمات کتابخانه کنگره، به نابینایان، به سوی دیجیتالی شدن حرکت می­کند. کتاب­های بریل به «وب بریل» تبدیل شده­اند و کاربر نابینا می­تواند منبع مورد نیاز خود را بدون نیاز به مراجعه به کتابخانه و کتاب­های حجیم یافته و از آن استفاده کند.

لوکربی[5] (2007)، در زمینه «افزایش یادگیری معلولان از طریق دسترسی دیجیتالی به مواد یادگیری» به این نتیجه دست یافت که باید برای این قشر، کتاب­های گویای دیجیتالی استاندارد تهیه شود، این کتاب­ها، نسبت به منابع چاپی، تأثیر بیشتری دارند و میزان یادگیری آنها را افزایش می­دهند.

 

تعاریف

نابینا و کم بینا:

با توجه به تعریف بین­المللی، نابینا کسی است که میزان دید او کمتر از یک دهم و کم­بینا کسی است که میزان دید او بیشتر از یک دهم باشد و با بهره­گیری از وسایل کمکی (عینک) میزان دید حداکثر به سه دهم برسد.

دائره ی المعارف کتابداری و اطلاع رسانی در مدخل «کتابخانه» آمده است: «در مـعنای مـتعارف مجموعه ای از کتاب ها که در یک محل به منظور بهره گیری سامان یافته باشند کتابخانه نامیده می شود.» (افشار،1385: 1342). در تعریف مشابهی: «کتابخانه به محلی گفته می شود که در آن مجموعه کتاب ها و دیگر مواد مشابه اعم از چاپی و دیداری و شنیداری بـرای مـطالعه، تحقیق و مـراجعه به گونه ای منظم گردآوری شـده بـاشند.» (سلطان و راستین، 1379 : 264).

مـختاری مـعمار(1376: 8)، به نقل از سازمان جهانی استاندارد کتابخانه را این­گونه تعریف می کند: «بدون در نظر گرفتن عنوان هر مجموعه ی سازمان یافته ای از کتاب های چاپی و ادواری ها یا هـر نوع مـواد نـوشتاری یا دیداری- شنیداری و خدمات کارکنان که به منظور ایجاد تمهیدات و تـسهیلاتی برای استفاده و رفع نیازهای اطلاعاتی، پژوهشی،آموزشی یا تفریحی استفاده کنندگان ضروری است». در این تعریف عملکرد کتابخانه نیز به عنوان تأمین کننده ی نـیاز اطـلاعاتی کـاربران مورد توجه قرار گرفته است.

تعریف کتاب از دیدگاه فیزیکی و قالب آن؛ مجموعه ای از لوح­های چوبی یا عاجی یا مجموعه ای از ورقه­های کاغذ، پوست آهو یا ماده­ای همانند آن اعم از دستنویس یا چاپی است که به نخ کشیده شده باشند. به طور معمول ورقه­های تا شده ی بسیار که حاوی مطالب است و تعداد صفحات آن از 48 صفحه کمتر نیست (سلطانی، 1379: 262).

تعریف کتاب از دیدگاه محتوایی؛

کتاب رسانه ای است که اطلاعات را مستقل می­کند بنابراین، به هر رسانه ای که حاوی مطالبی باشد و آن را منتقل کند می­توان کتاب اطلاق کرد. از نظر هوشنگ ابرامی «کتاب رسانه ای گروهی است که در آن مطالبی ضبط شده و قابل استفاده باشد و بازیابی مطالب آن از نظر زمان و مکان محدود نباشد (ابرامی، 1376: 27).

طبقه بندی کتابخانه ها

در کـلی ترین شکل ممکن می توان کتابخانه ها را به کتابخانه های عمومی و تخصصی (اختصاصی) دسته بندی کرد.

  • کتابخانه عمومی

در گذشته کتابخانه­های عمومی برای استفاده همگان بود، اما امروزه در عصر انقلاب تکنولوژیکی، علاوه بر این، وظیفه ی پاسخگویی به نیازهای گروه­های مصرف نظیر کم­ درآمدها، سالمندان، جوانان، کودکان، بیماران و … را نیز بر عهده دارند. از این رو چند دهه پیش محققی در این زمینه چنین نوشت: “کتابخانه عمومی باید به صورت مرکز زندگی اندیشمندانه و معنوی خدمات رسانی منطقه ی نفوذ خود درآید” (کمپل[6]، 1371).

در کشورهای پیشرفته کتابخانه­های عمومی به عنوان دانشگاهی آزاد، مدرسه ی باز، مؤسسه ی باز، مؤسسه ی پرکار و ابزار اولیه ی آگاهی و تحقیق و پژوهش و سرمایه ی عمده ی فرهنگی محسوب می­شود که محقق تربیت می­کند. مردم از هر طبقه و صنفی برای بالا بردن مهارت خود یا برای سرگرمی در اوقات فراغت به آن روی می­آورند. (صافی، 1379: 9).

سازمان یونسکو هدف­های کتابخانه­های عمومی را با عبارات کلی زیر مشخص ساخته است:

  • مدد به آموزش جهانی و مادام العمر؛
  • تسهیل شناسایی دستاوردهای بشر در زمینه دانش و فرهنگ؛
  • وسیله­ای عمده برای آنکه پیشینه اندیشه­ها و عقاید بشری و تجلیات فکر خلاق او، آزادانه در دسترس همگان قرار گیرد.
  • دمیدن روحی تازه، در بشر، با فراهم­آوری کتاب­ها و دیگر رسانه­ها به منظور بخشیدن آرامش و لذت؛
  • یاری رساندن به دانش­آموزان و دانشجویان؛
  • فراهم­آوری اطلاعات فنی، علمی و جامعه شناختی باب روز و تازه (فدراسیون بین­المللی انجمن­های کتابداری، 1368: 8).
  • کتابخانه تخصصی

کتابخانه تخصصی برای پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی سازمان­های خصوصی، صنعتی یا بازرگانی، فنی یا علمی، و بویژه به منظور پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی سازمان­های مادر به وجود می­آیند. هدف این گونه کتابخانه­ها این است که متخصصان و پژوهشگران را در زمینه شغلی و تخصصی یاری دهند. بنابراین تضمین کیفیت خدمات چنین کتابخانه­هایی در درازمدت، مستلزم ارزیابی علمی و مداوم است.

به بیانی دیگر؛ کتابخانه تخصصی کتابخانه ای است که:

  • مجموعه آن از نظر موضوع ماهیت تخصصی دارد.
  • به گروهی متخصص خدمات ارائه می­دهد.
  • نیروی انسانی شاغل در این کتابخانه را در یک رشته موضوعی تخصص دارند.
  • خدمات اختصاصی و ویژه­ای ارائه می­دهد. از آن­جا که کتابخانه تخصصی بیشتر به پژوهش می­پردازد تا به آموزش، آن را کتابخانه پژوهشی یا مرکز اطلاعات نیز خوانده اند. این نوع کتابخانه، به تحقیق و کسب اطلاع و آموزش اختصاص دارد و برای تفریح و تفنن کارکنان سازمان ایجاد نشده است. شرط ماندگاری و استمرار و پویایی کتابخانه­های تخصصی: فراهم­آوری اطلاعات دقیق، جامع، سریع، و ارائه خدمات به گونه­ای است که اعضای سازمان، قادر به پیگیری پیشرفت­های چشمگیر در زمینه مورد نظر خود باشند و حتی از راه مجموعه سازی سنجیده و متناسب الهام و ایجاد انگیزه پژوهشی در استفاده کنندگان را فراهم آورد (شاهوار، 1387).

نابینایی و قانون عصای سفید

انسان موجودی مادی نیست که باید فضایی روحانی را تجربه کند، بلکه موجودی روحانی است و چند صباحی فضای مادی را تجربه می­کند. در این صورت است که عالم محضر خداست و انسان نماینده او بر روی زمین و اشرف مخلوقات که تاج بندگی را بر سر دارد و صاحب دلی عاشق است که برای عاشق شدن دلیل نمی­خواهد بلکه دل می­خواهد. وقتی پای دل به میان کشیده می شود بقیه اعضا و جوارح در رده های بعدی قرار می­گیرند.

و حالا کمی هم از بعد معنوی فاصله بگیریم و به قالب انسان و نقص­ها و مشکلاتش بیندیشیم.

قالبی که با وجود پذیرش روح متعالی در سرویس دهی نقص­هایی دارد. نقص­هایی که دل عاشق و اندیشه والا و نیاز به حمایت و آرزوی به فعلیت درآمدن مفاهیم آموختن، عدالت، مهربانی و… را از انسان نگرفته است.

خلاصه اینکه در میان اینگونه نقص­ها که معلول علتی جسمانی هستند. معلولیت چشم همان سلطان بدن و از دست دادن بینایی یکی از سختترین معلولیت­ها برای معلولان و مسئولیت ساز ترین آنها برای سایر افراد جامعه است (غلامی توکلی، 1390).

بر اساس سخن دکتر سخنگویی معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی؛ « نابینایان حق استفاده از کلیه امکانات رفاهی معمول در جامعه را دارند و دولت موظف است که نابینایان را به مشارکت در امور دولتی تشویق کند تا آنان به کار مشغول شوند. مسئولان دولتی همه ساله باید روز ۲۳ مهر ماه را به عنوان بزرگداشت نابینایان و قانون عصای سفید به نحوی شایسته ارج نهند تا مردم با نقش اجتماعی معلولان آشنا شده و نگرش های منفی جامعه کاهش یابد. در واقع باید گفت عصای سفید سمبل ایمنی در تردد و زندگی اجتماعی نابینایان است.»

وی ادامه داد: « جدا از نامگذاری ۱۵ اکتبر به عنوان روز جهانی عصای سفید، روز ۱۰ اکتبر را نیز به عنوان روز جهانی بینایی با هدف توجه به پیشگیری از نابینایی و آگاه سازی عموم مردم در سطح جهان نامگذاری کرده اند. بزرگداشت این روز در واقع اقدام جهانی مشترکی از طرف آژانس بین المللی پیشگیری از نابینایی، سازمان بهداشت جهانی و بعضی سازمانهای غیر دولتی بین المللی است»

(به دخت، 1392).

خدمات ارائه شده

  • نهاد کتابخانه های عمومی کشور یکی از متولیان اصلی ارائه خدمات به نابینایان است. این نهاد در این راستا یک کارگروه ویژه و تخصصی برای نابینایان ایجاد و تاکنون دو گردهمایی تخصصی کارشناسان امور کتابخانه ها و کتابداران بخش نابینایان کتابخانه های عمومی کشور را برگزار کرده است. مجدالدین معلمی، معاون توسعه کتابخانه ها و کتابخوانی نهاد کتابخانه های عمومی کشور درباره خدماتی که این نهاد به نابینایان ارائه می­کند، می­گوید: نهاد کتابخانه ها در کنار سایر بخش های کتابخانه ای خود در حال تقویت بخش نابینایان است. برای این بخش ها کتاب های بریل و دستگاه های موردنیاز برای مطالعه افراد کم بینا و نابینا به کتابخانه های مختلف ارسال شده است.
  • نهاد کتابخانه ها در زمینه جذب کتاب­داران نابینا نیز اقداماتی انجام داده تا این افراد بتوانند راحت تر با افراد نابینا و کم بینا ارتباط برقرار کنند.
  • بیش از صد کتاب برتر در حوزه ادبیات، رمان، دین و … انتخاب شده و به کتاب های بریل تبدیل خواهند شد.
  • کتابخانه ملی ایران نیز یکی دیگر از سازمان هایی است که در قالب گروهی به نام «خدمات ویژه» به نابینایان خدمات کتابخانه ای ارائه می کند.
  • مهرناز خراسانچی، رییس کتابخانه حسینیه ارشاد، یکی از اصلی ترین مشکلاتی که این افراد به ویژه کودکان نابینا با آن مواجه هستند شناخت ناکافی از دنیای اطرافشان است. به همین دلیل ما در کتابخانه حسینیه ارشاد به دنبال این بودیم تا این شناخت را افزایش دهیم و در پی آن هستیم تا در همین راستا موزه نابینایان را با قفسه هایی راه اندازی کنیم تا کودکان نابینا از نزدیک برخی اشیا را لمس کنند و تصوری از دنیای خود داشته باشند.
  • کتابخانه حسینیه ارشاد با کتابخانه های مختلفی در شهرهایی مانند شیراز، اصفهان، کرمان، یزد و … ارتباط دارد و منابع ویژه این افراد را برای این مراکز ارسال می کند. خوشبختانه نابینایان نیز از خدمات کتابخانه ای ما رضایت کافی دارند.
  • خراسانچی می گوید: کتابخانه حسینیه ارشاد هم اکنون سه نیروی نابینا دارد که به افراد نابینا و کم بینا خدمات ارائه می کنند. این کتابخانه در تلاش است با کسب مجوز لازم با مدارس ویژه نابینایان ارتباط بگیرد و خدمات لازم را به آن ها ارائه کند (تبیان، 1391).
  • مجدالدین معلمی، معاون توسعه کتابخانه ها و کتابخوانی نهاد کتابخانه های عمومی کشور، تعداد کتابخانه های نابینایان موجود در سطح کشور را 50 کتابخانه عنوان کرد و افزود: تجمیع کتاب های صوتی سراسر کشور نیز از دیگر اقدام های انجام گرفته شده در راستای تجهیز کتابخانه های نابینایان است که به صورت کتاب های گویا در اختیار افراد نابینا قرار می گیرد (فارس، 1394).

 

مشکلات

  • مجدالدین معلمی، معاون توسعه کتابخانه ها و کتابخوانی نهاد کتابخانه های عمومی کشور، در حوزه توسعه کتاب های بریل و تجهیزاتی که بتواند نیازهای مطالعاتی نابینایان و کم بینایان را پوشش دهد، ضعف ها و خلأهایی داریم که برای برطرف کردن آنها همواره تلاش می کنیم. این یک ضعف کلی در سیستم کشور است و متأسفانه توسط مؤسسات محدودی تهیه کتاب بریل برای نابینایان ارائه می کنند. البته نهاد کتابخانه های عمومی کشور خود اقدام به تهیه کتاب های بریل و گویا برای نابینایان کرده است. همچنین در سطح کشور نیز کتابخانه های خوبی وجود دارند که خدمات قابل قبولی را به این افراد ارائه می کنند.
  • اما در کنار نهادهای دولتی، کتابخانه حسینیه ارشاد تنها کتابخانه خصوصی در کشور است که از حدود 20 سال پیش خدمات مختلفی را به افراد نابینا و کم بینا ارائه می کند.
  • مهرناز خراسانچی، رییس کتابخانه حسینیه ارشاد، از آنجایی که ما یک کتابخانه خصوصی هستیم تأمین منابع مالی برای تهیه منابع ویژه این افراد خاص سنگین است و در این زمینه همواره با مشکلاتی از قبیل (گرانی پرینتر، دستگاه های تهیه کتاب های بریل، گرانی کاغذ دستگاه ها، تجهیزات لازم برای یک استودیو خوب، یافتن گوینده مناسب برای تهیه کتاب های گویا و … ) مواجهیم.
  • همچنین محدودیت در گستره موضوعی کتاب ها نیز یکی دیگر از مشکلات ماست که اگر امکانات                مالی خوبی در اختیار داشته باشیم می توانیم خدمات گسترده تری را به افراد نابینا و کم بینا ارائه کنیم.
  • نرم افزارهایی که برای ارائه خدمات کتابخانه ای دیجیتال به این افراد وجود دارد دارای مشکلاتی است و معمولاً از زبان فارسی پشتیبانی نمی کند.
  • خراسانچی تصریح می کند که در این کتابخانه، کودکان نابینا در مقایسه با کودکان ناشنوا و کم توان ذهنی در مهجوریت بیشتری به سر می برند و خدمات کتابخانه ای به این افراد با وسعت کمتری انجام می شود. البته این مشکل نیز به دلیل همکاری نکردن مدارس نابینایان وجود دارد.
  • خراسانچی همچنین با اشاره به مشکلات دیگر نابینایان میگوید: یکی دیگر از مشکلات این افراد به ویژه کودکان نابینا، کمبود سواد نوشتاری در آن هاست به همین دلیل ما در تلاشیم تا علاوه بر تهیه کتاب های صوتی، منابع کودکان را به کتاب های بریل تبدیل کنیم تا از این طریق سواد نوشتاری آن ها تقویت شود، در غیر این صورت ما تنها این کودکان را به سمت سواد شنیداری سوق داده ایم (تبیان، 1391).
  • مجدالدین معلمی با اشاره به مشکلات نبود وکمبود کتابدار متخصص برای نابینایان اظهار کرد: این عوامل موجب شده تا گروه نابینایان آنگونه که باید نتوانند کتاب بخوانند.
  • استفاده از کتب درشت خط و یا بزرگ­نمایی شده؛ باعث می­شود که شخص ذره­بین همراه خود نداشته باشد و یا اینکه حمل کتاب به نسبت آسان­تر است. اما چاپ این کتاب­ها هزینه بردار است و همین­طور برای تمام مقاطع چاپ نمی­شوند به عنوان مثال فقط برای مقطع ابتدایی چاپ می­شوند و نیز همه ی کتاب­ها را در برنمی­گیرد و تنها کتاب­های فارسی ( بخوانیم و بنویسیم) و ریاضی را شامل می­شوند. دیگر اشکالی که این کتاب­ها دارند این است که دانش­آموز تمایلی به استفاده از آنها در کلاس عادی ندارد (البته این موضوع نسبی است و بستگی به خود دانش­آموز و جو فرهنگی کلاس درسیش دارد). حال اگر از عدم تمایل دانش­آموز برای استفاده از این کتاب­ها و هزینه ی چاپ آنها بگذریم یک مشکل فقط باقی می­ماند و آن هم اینکه این کتب برای همه مقاطع درسی چاپ نمی­شوند (فارس، 1394).

10-نسرین اطیابی، صاحب امتیاز و مدیرمسئول ماهنامه «بشری» ویژه نابینایان و کم بینایان، یک نابینا می­تواند نویسنده یا مسئول یک نشریه باشد اما این امکانات در جامعه برای او مهیا نیست. در شرایط کنونی وضعیت برای نابینا مصداق این داستان است که روزی از خواب بیدار شوی و متوجه شوی تلویزیون کار نمی­کند، رادیو نداری، در کیوسک های روزنامه­فروشی نشریه ای وجود ندارد، دسترسی به کامپیوتر و سایت­های خبری نداری و از امکانات رفاهی و شهروندی نمی­توانی استفاده کنی… آن زمان تو شهروند درجه دوم هستی و این خیلی غم انگیز است.

وی با تأکید بر اینکه نشریات نابینایان باید مناسب حال تمامی گروه های سنی باشد می­گوید: متأسفانه چنین نشریاتی برای کودکان و نوجوانان در ایران وجود ندارد و این معضل از لحاظ پرورش فکری و ارتقاء دانش نوجوانان نابینا بسیار بد است. ما در نشریه بشری با درخواست زیاد کودکان و نوجوانان نابینا فقط اجازه داریم ویژه نامه­هایی را برای گروه سنی داشته باشیم که بسیار کم و محدود است.

  • اطیابی، فضاهای فرهنگی برای نابینایان را نه تنها کافی نمی­داند بلکه با نگاهی منتقدانه می­گوید: در نمایشگاه­های بین المللی مثل نمایشگاه مطبوعات یا نمایشگاه قرآن یا نمایشگاه کتاب چه میزان از تولیدات به کار نابینایان می آید؟ چقدر قرآن و ادعیه و کتاب با خط بریل چاپ می شود؟ آیا در انتخاب محل یا مناسب­سازی مکان­های نمایشگاهی به حضور نابینایان توجه شده است؟ وقتی برای استفاده از تاکسی، با وجود حضور سواری­های زیاد در خیابان مدت طولانی به خاطر نابینایی وقت گرفته می شود چه کسی پاسخگو و مسئول است؟
  • مصطفی فروزنده مسئول روابط عمومی مجله علم و فرهنگ،

وی نیز دغدغه مهم نابینایان تحصیل کرده را نداشتن مجلات تخصصی در گروه های سنی مختلف می داند و می افزاید: در این زمینه مخصوصاً برای گروه کودکان و نوجوانان و قشر دانش آموز باید تلاش های بیشتری صورت بگیرد.

  • امیر سلامی سردبیر مجله علم و فرهنگ هم در سخنان کوتاهی با تأکید بر این که خود نابینایان باید در برطرف کردن محدودیت­ها و در اختیار گرفتن زمام امور خودشان محکم وارد میدان شوند می­گوید: «چنان نابینا برای مردم جامعه ما ناآشنا است که در روز عصای سفید برای انجام مصاحبه از او که تحصیل کرده و دارای فهمی انسانی و متعالی است می­پرسند: از نظر تو خدا چه رنگ است؟ آیا فکر می کنند نابینا مستجاب الدعوه است و… ما خیلی سعی داریم بگوییم نابینا، نابیناست و لفظ روشندل با او سنخیتی ندارد. حتی در داشتن این اسم که نشان دهنده نوع معلولیت ماست باید با مردم حتی فرهنگیان مجادله و مباحثه داشته باشیم. اگر نابینا محکم در جامعه قدم بردارد و خواسته هایش را بر زبان جاری کند حتما پررنگ تر از آنچه اکنون است، دیده می­شود.»

(غلامی توکلی، 1390).

پیشنهادات

  • ایرج عنایتی، مسئول بخش نابینایان کتابخانه ملی ایران با تأکید بر فراهم کردن امکانات لازم برای ارائه خدمات کتابخانه ای به نابینایان می گوید: مهم ترین مسأله برای ارائه خدمات به این افراد، سهولت دسترسی آن ها به کتابخانه و منابع آن است.
  • کتابخانه هایی که به نابینایان خدمات ارائه می دهند باید دارای راهنما و علایم راهنمایی باشند.
  • عنایتی معتقد است با توجه به مشکلات زندگی شهری امروزه نیاز به خدمات غیرحضوری به این افراد بیشتر از گذشته احساس میشود و خدمات کتابخانه دیجیتالی به این افراد باید گسترش یابد تا افراد از هر مکانی قادر باشند به اطلاعات موردنیاز خود دسترسی داشته باشند.
  • کتابخانه ملی ایران منابع خود را به صورت غیرحضوری در قالب لوح فشرده برای نابینایان ارسال می کند اما باید روی خدمات کتابخانه دیجیتالی به این افراد نیز کار بیشتری شود.
  • همچنین باید برای ارائه خدمات به نابینایان مشاوران کارآزموده را به کار گرفت تا بتوانند نیازهای کتابخانه ای این افراد را برطرف و در گویاسازی منابع به آن ها کمک کنند.
  • عنایتی درباره تولید منابع بریل و گویا ویژه این افراد نیز می گوید: متأسفانه مؤسسات خصوصی محدودی این منابع را تولید می کنند. ما طرحی را پیشنهاد دادیم تا بر اساس آن خودمان بتوانیم کار گویاسازی منابع را انجام دهیم و به مؤسسات خصوصی وابسته نباشیم. از سوی دیگر اگر مؤسسات خصوصی نیز با ما در تعامل بیشتری باشند شرایط بهتری خواهیم داشت.
  • باید تجهیزات و نرم افزارهای لازم را برای گویا سازی منابع تقویت کنیم.
  • گسترش روزافزون فناوری دسترسی افراد را به فضای مجازی و دیجیتالی ناگزیر کرده است به همین دلیل لازم است شرکت های تولید کننده نرم افزارهای کتابخانه ای برای تولید نرم افزارهای کتابخانه ای ویژه نابینایان وارد میدان شوند و مشکلات موجود در این حوزه را برطرف کنند.
  • بر اساس پیشنهاد اسحاق صلاحی، رییس کتابخانه ملی ایران و تأکید ایشان چنان­چه بر اساس قانون واسِپاری هر ناشر علاوه بر تحویل یک نسخه چاپی از اثر خود یک نسخه گویا نیز به ما تحویل دهد در تهیه منابع برای نابینایان به نقطه ایده آلی خواهیم رسید) تبیان، 1391).
  • طیف زیادی از افراد دارای آسیب بینایی جزء دسته کم بینا هستند. آنها می توانند پیرامون خود را ببینند و نسبتاً به راحتی و بدون برخورد با موانع حرکت کنند. با این وجود کتاب­ها، روزنامه­ها، متون چاپی و … را با خطی که چاپ میشوند را نمی­توانند و یا به سختی می­توانند بخوانند. از این رو استفاده از وسایل کمک بینایی مثل بهدید، دوربین­های یک چشمی، انواع ذره­بین­ها و … از جمله راهکارهایی هستند که در حال حاضر برای حل این مشکل اجرا می شوند. در کشور ما به دلیل هزینه ی زیاد بهدید اکثر افراد توانایی خرید آنرا ندارند و یا اگر هم داشته باشند؛ معمولا نوع رایج آن، نوع ثابت آن است که قابلیت جابجایی را ندارد.
  • حالت دیگر این افراد از ذره­بین استفاده می­کنند که کم هزینه­تر هست اما قدری از قابلیت عمل او می­کاهد و چشمش زودتر خسته می­شود؛ از این گذشته دانش­آموزان در مدارس و کلاس­های تلفیقی تمایلی به استفاده از ذره­بین نشان نمی­دهند.
  • استفاده از کتاب­های الکترونیکی و یا همان کتاب­هایی که با فرمت (pdf)تهیه می­شوند. کتاب­های دیجیتال از لحاظ تهیه به نسبت کم­هزینه هستند و دارای انعطاف هستند یعنی اینکه به هر رنگ یا اندازه ای قابل تغییرند. به عنوان مثال یک دانش­آموز با یک اندازه از متن راحت است و دانش آموز دیگر با یک اندازه دیگر به راحتی کنار می­آید.
  • برخی از اختلالات بینایی نسبت به انعکاس نور حساس اند و به عبارت دیگر با پس­زمینه سفید کتاب مشکل دارند بنابراین میتوانند با تغییر رنگ پس­زمینه و متن بر این مشکل غلبه کنند. علاوه بر این این امکان وجود دارد که دانش­آموز با هر اندازه ای که مایل باشد متن مورد نظرش را چاپ کند.
  • مشکلات این کتب نسبت به مزایای آن بسیار ناچیز هستند.
  • اولین چیزی که نیاز است دانش­آموز داشته باشد یک دستگاه رایانه است. درست است که هزینه بهدید تقریبا به اندازه یک دستگاه کامپیوتر است و شاید هم بیشتر؛ اما بهدید نهایتاً دو کار را انجام بدهد ولی کامپیوتر بیش از بهدید توانایی دارد.
  • بعد از مسئله هزینه اولیه، مشکلی که دیده می شود این است که کتاب­ها قابلیت حمل ندارند و حداقل باید یک کامپیوتر قابل حمل (لپتاپ) داشت که برای حل این مشکل هم می توان درسها و یا صفحات مورد نظر را به اندازه و سایز دلخواه چاپ کرد و به همراه داشت (بصیر، 1394).

 

نتیجه­گیری

پیشرفت سریع فناوری و نیازهای موجود شرایطی را ایجاد کرده است که ناگزیر از به کارگیری آن هستیم. اگرچه این امر گستره ی وسیعی را در برمی­گیرد، کتابخانه­ها در این میان جایگاه خاصی دارند؛ زیرا از سویی به عنوان تأمین کنندگان منابع اطلاعاتی نقش مهمی را در تسریع این پیشرفت­ها ایفا می­کنند و از سویی دیگر، برای انجام هر چه بهتر رسالت خود می­کوشند که از پیشرفت­های به دست آمده نهایت استفاده را به عمل آورند.

انسان به منظور ساماندهی امور خود از گذشته تاکنون در حاکم نمودن نظم و هماهنگی منطقی در فرایند کار خویش تلاش کرده است. برآیند این تلاش­ها در عصر حاضر تولید استانداردها و معیارهای مکتوبی است که علاوه بر کاربری آنها در ساماندهی امور در راستای ارزیابی فعالیت­ها نیز کاربرد دارند گسترش فراگیر و شتابان فعالیت­ها و خدمات کتابداری و اطلاع­رسانی در جهان به ویژه پس از جنگ جهانی دوم موجب بروز ساختارها، روش­ها، الگوها و فن­آوری­های نوین­­ در این عرصه شد. امروزه هر گونه تلاش در جهت تولید، پردازش، و اشاعه اطلاعات در هر نقطه­ای از جهان صورت گیرد، محدود به مرز و بوم سیاسی یا جغرافیایی نمی­گردد و جامعه جهانی از آن برخوردار خواهد بود. این نوع تأثیر گسترده و تنوع اطلاعات، فنآوری اطلاعات و روش­های مدیریت اطلاعات، ضرورت وجود یک رشته موازین، معیارها، و استانداردهایی را موجب می­ شود که به مدد آنها بتوان الگوهای واحد، همسان و هماهنگی را برای انجام همه فرآیندها و فعالیت­های اطلاع­رسانی و کتابداری طراحی نمود (الیس و نورتن، 1375).

بنابراین با توجه به حق استفاده همه ی افراد از کتابخانه ها باید فضایی فرهنگی برای عموم افراد بویژه نابینایان و کم بینایان عزیز کشورمان فراهم آید تا آنها نیز همانند سایر افراد بتوانند از کتاب و کتابخانه بهره­مند گردند.

 

[1] عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان  

Email:(sohrabzadeh@mail.kashanu.ac.ir(

 

[2] دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه کاشان

Email:(Azam­_nejadi@yahoo.com)

[3] دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه کاشان

sunhoseiny@gmail.com) ) Email:

[4] Taylor

[5] Lockerby

[6] H. C. Champbelکتابخانه و مشکلات نابینایان

۲۲ دیدگاه دربارهٔ «چهل و چهارمین مقالۀ ارائه شده در همایش جامعۀ بینا شهروند نابینا، کتابخانه و مشکلات نابینایان»

سلام و درود بر پریسیما خانم؛ واقعاً که خیلی پست خوب و عالیی بود, من قبل از این که نظرم را بگم باید اعلام کنم که قصد من نه زیر سؤال بردن مؤسسه ایست و نه ندیدن زحماتی که در این زمینه کشیده میشود است بلکه من فقط قصد دارم نظرم را بیان کنم, در خصوص کتابخانه ها برای افراد نابینا باید بگویم که با وجود این که نحاد کتابخانه های عمومی همت کرده و در شهرهای بزرگ کتابخانه ای برای نابینایان در نظر گرفتهند که من از آنان بخاطر این کار خدا پسندانه متشکرم ولی این تکافوی نیازهای ما نیست و ما هنوز در این زمینه با کمبود رو به رو هستیم بگذارید برای روشن شدن مطلب نمونه ای بیاورم مثلاً خود من دانشجوی کارشناسی ارشدم اونم حقوق که کتابهایش نسبت به بقیه ی رشته ها بیشتر گویا شده اما حال اگر شما بخواهید مثل من بر روی یک موضوع تازه ای کار کنید که جنبه ی نوآورانه داشته باشد یا باید قید این موضوع رو بزنید یا با صرف هزینه ی فراوان کتابهای مد نظرتان را گویا کنید که بسیار زمان بر بوده و شاید شما مجبور بشوید زمان فراوانی را صبر کنید تا آن کتابها به دستتان برسد و دیگر نتوانید آن جور که دلتان میخواهد از آنها استفاده کنید حال اگر بخواهید مثلاً از سایت نور مَگز استفاده کنید باید حتماً از یک بینا کمک بگیرید چون منابعشان به صورت میکرو فیلم است و حال فرض کنید شما فعلاً نمیتوانید از هیچ فرد بینایی استفاده کنید که در این صورت باید قید منابع این سایت را زد مشکل دیگر هم این است که متأسفانه بعضی از کتابخانه های عمومی مثل کتابخانه ی ملی و مرکز اسناد که در مراکز استانها نمایندگی دارند فقط در شهر تهران بخش نابینایان دارد و در شهر ما شهر شیراز اولاً که اگر بفهمند که شما نابینا هستید از کمک و پاسخگوی به شما سر باز میزنند و اگر شما پا فشاری کنید بهتان میگویند که شاید بتوانیم اگر به همراه یک فرد بینا بیایید بهتان خدمات ارائه دهیم البته من در این جا قدر دان آن کتابخانه های نابینایی هستم که با خلوص نیت در سدد خدمت رسانی به ما بر میآیند و تا حدی کار ما را راه می اندازند که پاسخگوی همه ی نیازهای ما نیست مثال دیگر من خودم دو دوره کتاب پنج جلدی دارم که بخاطر هزینه ی سنگین گویا کردنش هنوز نتوانسته ام آنها را گویا کنم به نظر من اولاً باید تمامی شعب کتاب خانه ی ملی در تمامی شهرهایی که شعبه دارند یک قسمتی هم به بخش کتابهای گویا و بریل اختصاص دهند که شاید بخشی از مشکلات دوستانی که دوست دارند تحصیلات تکمیلی را دنبال کنند و ادامه دهند بر طرف شود و همچنین بهزیستی کشور باید با تمامی ناشرین بزرگ کتاب قرارداد ببندد تا آنها موظف باشند که کتابهایی که منتشر میکنند را برای گویا یا بریل کردن در اختیار بهزیستی قرار دهند تا بهزیستی آن کتابها را گویا یا بریل کند یا خود ناشرین در این زمینه قدم بردارند مثل انتشارات مجد میزان چتر دانش گنج دانش سمت خط سوم و دیگر ناشرین محترم, امیدوارم در سال ۹۵ تمامی مشکلات در زمینه ی کتاب و کتابخانه برای جامعه بزرگ نابینایان به طور کلی حل و فصل شود و ما دیگر دغدغه ی کتاب نداشته باشیم ببخشید که نظرم طولانی شد و سرتان را درد آوردم در پناه یگانه دادآر دادآفرین بدرود و خدا نگه دار

سلام
کاملا درست میفرمایید درسته که نباید زحمتهای دوستانی که تو این زمینه کار میکنن نادیده گرفت اما واقعا باید اعتراف کرد که کارهایی که انجام میدن کافی نیست و باید زمینه ی فعالیت بیشتر فراهم بشه تا کتابهای بیشتری گویا بشه.
به نظر من ما هم نباید بیکار بشینیم و باید از انجمنهامون بخواییم که با کتابخانه ها تعامل بیشتری داشته باشن و افرادی رو برای گویا کردن کتابها استخدام بکنن
یا حتی میتونیم خودمون اقدام به دادن کتابها به کسانی که کتاب رو گویا میکنن بکنیم و کتابهای ضبط شده رو در اختیار دوستای دیگه مون هم قرار بدیم مثلا با انتشار کتابهای ضبط شده تو سایتهای بزرگ نابینایی مثل گوش کن
با این کارها میتونیم کتابهای بیشتری داشته باشیم.
ممنون از حضور و نظرتون.
موفق باشید.

سلام پریسیما خانم
از بابت پست خوبتون ممنون و سپاسگزارم و دست شما درد نکند.
واقعا پست خواندنی و جالبی است.
نظر آقای عبدالله پور را هم لایک می کنم. بنده نیز در خیلی از منابع درسی با مشکلاتی مواجه شده ام که امیدوارم این مشکلات برای جامعه ما کمتر و کمتر شود.
با سپاس فراوان

سلام و عرض خوش آمد به آقای حسینی گرامی
چی بگم والا؟
خب شاید گرفتن هزینه ی دی وی دی ممکن باشه اما نمیدونم چرا برای ریختن فایلها به فلش هزینه میگیرن؟
به نظر من شما باید اعتراض کنید یا با یکی از مسئولین بهزیستی یا انجمن یا هر نهادی که کتابخانه وابسته به اونه صحبت کنید تا اوضاع درست بشه.
ممنونم از حضور و نظرتون.
شاد و موفق باشید.

با سلام خدمت شما دوست عزیز
در شهر ما کتابخانه وجود داره اما متاسفانه بچه ها به دلیل مناسب نبودن مکانش به اونجا نمیرن
کلی اعتبار و بودجه خرج میشه اما چه فایده وقتی مشترک نداره
و اما از بابت این مقاله و پست متشکر
فقط عناوینش رو اگه میشه با heading جدا کنید
با تشکر خدا نگهدار

دیدگاهتان را بنویسید