سلام دوستان

دانلود

نقش کتابخانه ها در تامین نیازهای اطلاعاتی کاربران نابینا و کم بینا

نویسندگان:

• مجید شیرزاد

عضو هیئت علمی رشته علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه پیام نور و دانشجوی دکتری دانشگاه شیراز، تهران، ایران mshm1362@yahoo.com

• نیر ترقی خواه دیلمقانی

عضو هیئت علمی رشته علم اطلاعات و دانش­شناسی دانشگاه پیام­نور، تهران، ایران  taraghikhah57@yahoo.com

• محمد علانی آرانی

کارمند دانشگاه کاشان و دانشجوی دکتری رشته علم­ اطلاعات و دانش­شناسی دانشگاه پیام نور مشهد alaee62@gmail.com

چکیده :

هدف:

هدف از این تحقیق، مرور نیازهای اطلاعاتی کاربران با آسیب بینایی و نقش کتابخانه ها در تامین آنهاست.

روش شناسی: حق دستیابی به اطلاعات و آگاهی ها حق غیر قابل سلبی است که به همه انسان ها تعلق دارد و جامعه باید برای کسانی که به دلایل طبیعی و یا در شرایط خاصی قادر نیستند همانند افراد سالم به تامین نیازهای اطلاعاتی خود بپردازند، راه ها را هموار و امکانات را فراهم نمایند.

این تحقیق با روش سندی یا کتابخانه ای انجام گرفته است.

یافته ها:

افرادی که دارای آسیب هایی هستند باید همانند دیگر اعضای جامعه از خدمات یکسانی در دسترسی به اطلاعات روز آمد برخوردار باشند و در کتابخانه ها موارد کمی از خدمات یافت می شود.

نتیجه گیری:

منابع اطلاعاتی ویژه نابینایان و منابع موجود در کتابخانه ها کافی، به روز و پاسخگوی نیازهای اطلاعاتی آنها نیست. بنابراین در این خصوص لازم است انواع منابع اطلاعاتی مانند کتاب بریل، گویا، الکترونیکی و دیجیتال مخصوص نابینایان فراهم شود.

کلیدواژه ها:

کاربران نابینا و کم بینا، نیازهای اطلاعاتی، خدمات کتابخانه ای.

مقدمه:

از آغاز تمدن بشری اطلاعات و استفاده از آن یکی از مسائل مهم بشمار می آمده است و انرژی و درون مایه همه فعالیت های علمی-فرهنگی و…، اطلاعات و دانش است. اکنون دسترسی به اطلاعات و استفاده موثر از آن برای قشرهای جامعه به منزله یک اصل اساسی در زندگی اجتماعی و حرفه ای به شمار می رود. از آنچه بیان شد می توان نتیجه گرفت کسب اطلاعات در دنیای کنونی، اصلی مهم برای پیشرفت و همگامی با جهان اطلاعاتی امروز است. فردی که قادر به یافتن اطلاعات مورد نیاز خود نباشد، توان همگامی با پیشرفت های بشری را ندارد، بنابراین مهارت های اطلاع یابی ضامن بقای بشر امروز است(صیامیان،1391).

نظریه های جستجوی اطلاعات، غالبا اشاره به مفهوم نیاز اطلاعاتی دارد. تداوم حیات هر ارگانیسم زنده منوط به ارضای نیازهای آن است. یکی از مهمترین نیازهای انسان به عنوان یک ارگانیسم زنده و پیچیده، نیازهای اطلاعاتی است.

کتابخانه ها همواره بازتابی از اوضاع اجتماعی زمان خود بوده اند. رشد فرهنگی یک جامعه موجب غنای کتابخانه های آن و در مقابل کم مایگی و رکود کتابخانه ناشی از ضعف فرهنگی جامعه مربوطه است. انتشار روز افزون کتاب ها  و نشریات ادواری موجب رونق کیفی و کمی کتاب ها می شود و برای ترویج خواندن در بین قشرهای مختلف جامعه زمینه مناسبی را فراهم می کند. زمانی که خواندن رونق یابد، جامعه به شکوفایی فرهنگی رسیده است، از این رو کتابخانه و اجتماع از گذشته تاکنون همپای هم پیش رفته اند و یکی بر دیگری اثر بخشیده است. به طوری که پیوسته انحطاط یکی با زوال دیگری و رشد این با ترقی آن همراه بوده است. (عماد خراسانی، 1382،ص 7 )‌.

نیازهای اطلاعاتی نیازهایی هستند که از طریق خدمات اطلاع رسانی و مواد کتابخانه ای ارضا می شوند و کتابخانه ها در این خصوص نقش مهمی را ایفا می کنند. در تعریفی دیگر، نیازهای اطلاعاتی در کتابداری و اطلاع رسانی به طور گسترده، به عنوان آنچه که در ارتباط با جستجوی اطلاعات، تعیین نیازهای اطلاعاتی کاربران و استفاده از اطلاعات است، تعریف می شود(بورلی،2011).

معلولین بخش عظیمی از جامعه هستند. این افراد به دلیل محدودیت های جسمی و یا ذهنی نیاز به امکانات خاصی دارند، اما این معلولیت به معنای عدم نیاز به اطلاعات نیست. در هزاره سوم که اطلاعات سخن نخست پیشرفت را می زند، توانمندی های اطلاع جویی برای تمام اقشار جامعه ضروری است. بنابراین امکانات مناسب برای معلولین به عنوان بخش مهم و توانمند جامعه، لازم است(ارجمند،1380).

با توجه به آنچه بیان شد و اهمیت رفتار و نیاز اطلاعاتی نابینایان به عنوان بخش عظیم و توانمندی از جامعه که به علت محدودیت های جسمی، نیاز اطلاعاتی بیشتر، و با امکانات متفاوت و خاصی که دارند و اینکه دسترسی به اطلاعات حق مسلم هر فرد و لازمه بقا در هزاره سوم است، بنابراین تامین نیازهای اطلاعاتی بدون آگاهی از نیازهای واقعی این گروه از جامعه امکان پذیر نیست و اگر بدون در نظر گرفتن آن اقدام به اطلاع رسانی و تامین امکانات شود، این اقدامات مفید فایده نخواهد بود. (آدامز،2005).

هر فرد به عنوان فردی از اجتماع برای تامین نیازهای اطلاعاتی و مطالعاتی خود باید چاره ای بیندیشد و کسی که توانایی کسب اطلاعات را نداشته باشد در مسیر حرکت خود در اجتماع با مشکلات بسیاری رو به رو می شود(رضوی اصل،1386، ص62)

نابینایان و کم بینایان نیز همچون سایر اقشار جامعه طبق اصل برابری انسان ها باید از فرصت های برابر با سایر اقشار جامعه بهره مند شوند. ارائه خدمات به نابینایان باید به گونه ای باشد که این افراد بدون توجه به معلولیتشان قادر به بهره گیری از منابع، امکانات، تسهیلات و سایر خدمات کتابخانه ای باشند و به فراسوی محدودیتشان هدایت شوند. (خسروی،1388، ص63)

تاریخچه:

در دوران افزایش فزاینده حجم اطلاعات در جهان، ارائه خدمات به نابینایان و کم بینایان یکی از پرچالش ترین وظایف کتابخانه ها و کتابداران می باشد.

افزایش تعداد افراد نابینا و کم بینا در جامعه و رشد تنوع نیازهای اطلاعاتی آن ها مستلزم ایجاد خدمات متنوع با استفاده از فن آوری های نوین اطلاعاتی است.(رضوی اصل، 1386).

نخستین کتابخانه نابینایان در سال 1767 م. در بریتانیا با مجموعه ای به خط برجسته برای دانشجویان نابینا تاسیس شد.

کتابخانه ملی نابینایان بریتانیا در 1882 م. تاسیس شد این کشور به سیستم های پیشرفته خدمت رسانی به نابینایان و کم بینایان مجهز شده است.

در آمریکا کتابخانه بوستون در سال 1868 م. خدمات به نابینایان را آغاز کرد و کتابخانه ملی برای نابینایان در سال 1897 م. تاسیس شد امروزه خدمات کتابخانه ملی برای نابینایان از طریق کتابخانه کنگره هدایت می شود.(نوشین فرد،1389،130).

تعریف:

در واقع معلولیت پیامد محرومیت هایی است که فرد به عنوان نتیجه اختلالات یا نا توانایی ها تجربه می کند و انعکاس تعامل و انطباق فرد با محیط است. معلولیت، ایفای نقش عادی فرد را با توجه به سن، جنس و عوامل اجتماعی و فرهنگی  وی  محدود می سازد. معلولیت به معنای عام عبارت است از هر گونه اختلال یا نارسایی درساختمان یا فعالیت های عادی بدن از جمله فعالیت های مغزی و روانی. معلولین می توانند شامل موارد زیر باشند:

• افرادی که به طور مادرزادی نقص عضو دارند.
• افرادی که بر اثر بیماری ، قدرت حرکت خودرا ازدست داده اند.
• افرادی که به هر علتی، صدمه جسمی دیده قدرت حرکت از آنان سلب گردیده است.
• نابینایان، چه مادرزادی و چه براثر سانحه
• ناشنوایان، چه مادرزادی و چه براثر سانحه
• افراد عقب مانده ذهنی( صمدی، 1380، ص150)

کتابخانه های نابینایان

کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی نابینایان با اهدافی چون: رفع نیازهای اطلاعاتی نابینایان و نیمه بینایان،گسترش فرهنگ و ارتقاء علم و دانش و ایجاد امکانات و شرایط مناسب برای پرکردن اوقات فراغت آنان بوجود می آیند. اما با وجود حجم وسیع اطلاعات قسمت اندکی ازآن در اختیار نابینایان و کم بینایان قرار گرفته و موجب شکاف اطلاعاتی میان روشندلان و افراد سالم می شود. بدین ترتیب  این گروه بهترین تفریح خود یعنی مطالعه را به دلیل عدم دسترسی به منابع اطلاعاتی از دست میدهند.

امروزه معلولین را به علت ناتوانی جسمی یا ذهنی آنها- مطرودین جامعه نمیدانند.

ارگان ها و نهادهای جامعه وظیفه خود می دانند به این افراد کمک و یاری کنند و کتابخانه ها از مهمترین نهادهایی هستند که می توانند به این افراد خدمت نمایند. (مرادی ،1372)

دسترسی به اطلاعات روزآمد می تواند در لحظه لحظه زندگی انسان ها اثرگذار باشد، و ازطرفی نگرش بنیادین دنیای جدید بر پایه نگرش برابری انسان ها استوار است. اساس توسعه این است که جامعه پذیرای اندیشه برابر شود و نهادهای اجتماعی با این اندیشه همگام شوند.

اگر منابع موجود در کتابخانه ها متناسب با نیازها ی نابینایان و کم بینایان نباشد می توان گفت که کتابخانه در ایفای رسالت خویش ناکام مانده است.

هرگز نباید تشابه نیازهای اطلاعاتی نابینایان را با افراد عادی فراموش کرد و تهیه تعدادی کتب بریل و  نوار و سی دی با محتوای سطحی و ابتدایی را به عنوان تهیه منابع اطلاعاتی  مخصوص نابینایان به شمار آورد. ضرورت ارائه یک برنامه دقیق و مناسب درفراهم آوری منابع مخصوص نابینایان، زمانی مشخص می شود که کمبود امکانات و منابع با کمبود تجهیزات بهره گیری از این منابع در هم آمیخته و عدم توانایی و آموزش نابینایان در استفاده از آنها  نیز لحاظ گردد.

در برنامه ریزی جهت تهیه منابع و تجهیزات مورد نیاز نابینایان و کم بینایان، باید در رأس  تمامی موارد، تناسب منابع و تجهیزات را با نیازهای مراجعه کنندگان در نظر گرفته و منابع مورد نیاز و علاقه آنها را تهیه نمود.

یک نابینا علاوه بر مجموعه کتب بریل و چاپ درشت باید به منابع گویا و الکترونیکی نیز دسترسی داشته  باشد (تعاونی، 1379).

ارائه خدمات کتابخانه ای به نابینایان و کم بینایان یکی از پرچالش ترین وظایف کتابخانه ها و کتابداران است. در عصری که حجم اطلاعات در جهان به سرعت افزایش می یابد، برطرف نمودن نیازهای اطلاعاتی این گروه برای اجتناب از عمیق تر شدن شکاف ناشی از محرومیت اطلاعاتی میان افراد سالم و ناسالم جامعه در زمره تعهدات حرفه علم اطلاعات و دانش شناسی است. از سوی دیگر پیشرفت های فن آوری و نظام های اطلاع رسانی الکترونیکی به ویژه وب 2، افق های جدیدی را بر روی معلولان بالاخص نابینایان گشوده است. فن آوری های موجود در زمینه نظام ها و شبکه های رایانه ای امکان تهیه متون، اطلاعات و داده های کتاب شناختی را در انواع قالب های جایگزین چاپ (بریل ، گویا ، چاپ درشت ) فراهم میکند.

خدمات اطلاع رسانی به نابینایان

اولین مرحله در خدمات اطلاع رسانی به نابینایان، باور شناخت و درک آنها به صورت بنیادین و همچنین شناخت پارامترهای اجتماعی و داشتن شاخص های مناسب برای جوابگویی به نیازهای اطلاعاتی آنان است.

عامل بعدی شاخص آموزش است. آموزش یکی از پیچیده ترین وظایف هر سازمان است که موجب توانمندی نیروی انسانی در سازمان و موفقیت های آینده را تضمین می کند (عماد خراسانی، 1382 ، 211).

مسئله دیگری که امروزه تمامی افراد جامعه را درگیر کرده است، کاربرد فن آوری به شکل های مختلف است. کتابخانه ها نیز از این امر مستثنی نیستند.

کاربرد فن آوری در خدمت رسانی به افراد از اصول پذیرفته شده جهانی در کتابخانه ها است و نقطه عطفی در استقلال بخشیدن جهت بازیابی اطلاعات و دسترسی آسان و سریع است. این امر در مورد نابینایان نیز صادق است. اما تا زمانی که به عنوان یک ضرورت شناخته نشود، همپای دیگر موارد مطرح شده، و در قالب فعالیت های جانبی باشد، امکان ایجاد بستری مناسب برای استفاده از فناوری اطلاعات برای همسان سازی نابینایان با محیط پیرامون خود مانند افراد عادی وجود نخواهد داشت.

خدمات عمومی :

خدمات عمومی کارهایی است که کتابخانه به طور مستقیم برای اعضاء و مراجعان خود به منظور علاقمند کردن مردم به کتابخانه و کتابخوانی در داخل و خارج از کتابخانه عرضه می دارند در واقع تلاش پیش بینی شده ای است با هدف بهره گیری مفید و صحیح از امکانات و مجموعه کتابخانه برای تامین نیازهای اطلاعاتی جامعه، بهبود اوقات فراغت افراد و همچنین ایجاد و حفظ تفاهم و هماهنگی دو سویه میان کتابخانه و استفاده کنندگان که به شکل های مختلف و متداول مانند: امانت، کار مرجع و پاسخگویی و … صورت می گیرد .

هدف خدمات عمومی در واقع ایجاد هماهنگی با هدف نسلی است که برای رویارویی صحیح با پدیده های مختلف اجتماعی و نو آوری های عصری که بدان تعلق دارد. نیازمند است که با انواع میراث فرهنگی مکتوب، یافته های تحقیقاتی نوشته شده، منابع مآخذ موجود و قابل دسترسی آشنا شود و به منظور دریافت نکته ها و آگاهی های لازم بخواند، بررسی کند و بهرهمند شود. (همان، ص 27)

خدمات عمومی علاوه براین که موجب شناساندن کتابخانه ها در جامعه مربوط متشکل از هر طبقه و قشری می شود و با این شناسایی، تعداد اعضاء و مراجعان به کتابخانه ها نیز افزایش می یابد. در کار انتخاب صحیح و تهیه مجموعه مناسب کتابخانه نیز تاثیر به سزایی دارد. زیرا از این طریق می توان، خواسته ها، هدفها و نگرشهای مراجعان و استفاده کنندگان را دریافت و در پی آن برنامه ها ی دراز مدت کتابخانه را مبتنی بر نیازهای روز آمد آنان و اولویت های مورد نظر تهیه و تنظیم نمود.  (همان، ص 28)

در برنامه ریزی جهت تهیه منابع و تجهیزات مورد نیاز نابینایان و کم بینایان، باید در راس تمامی موارد، تناسب منابع و تجهیزات را با نیازهای مراجعه کنندگان در نظر گرفته و منابع مورد نیاز و علاقه آنها را تهیه نمود.

یک نابینا علاوه بر مجموعه کتب بریل و چاپ درشت باید به منابع گویا و الکترونیکی نیز دسترسی داشته باشد .

برای نابینایان محدودیت منابع مناسب که باید به خط بریل و یا چاپ درشت (مخصوص افراد کم بینا) و یا بر روی محمل های شنیداری و یا ترکیبی از این دو باشد، آنان را در دسترسی به اطلاعات و همگامی با دیگر اقشار اجتماع ناکام میگذارد این ناکامی زمانی قابل درک می شود که به تفاوت میان یک فرد بینا با یک فرد نابینا در کسب اطلاعات دقت بیشتری کنیم، یک فرد با دید طبیعی با دیدن یک تصویر می تواند اطلاعات بسیاری را دریافت کند، حتی پس از دیدن یک تصویر می تواند درباره آن یک داستان بسازد، اما یک فرد نابیناو یا کم بینا از چنین نعمتی محروم بوده و باید از سایر افراد کمک بگیرد (مارشال، 1372،41).

نکته ای این است که ارائه خدمات به نابینایان اگر به گونه ای باشد که آنان بدون توجه به معلولیتشان  قادر به بهره گیری از منابع و امکانات باشند انجام رسالتی است که آنها را به فراسوی محدودیتشان هدایت کرده است، و اینجاست که خدمات عمومی برای نابینایان در کتابخانه تحقق می یابد .

نابینایان یا افراد دارای معلولیت دیداری، از موادی چون کتاب‌هایی با چاپ درشت و خط بریل، مجله‌هایی به خط بریل، نوار کاست از منابع داستانی و اطلاعاتی (کتاب‌های گویا)، صفحات موسیقی، مجموعه‌های آموزشی، و بازی‌های انطباق یافته با نیازهای کودکان، از قبیل شطرنج و کتاب‌های معمول کودکان اما با تصاویر بزرگ و حروف چاپی واضح استفاده می‌کنند. برای مجله‌های پرحجم به خط بریل، قفسه‌های بسیار و میزهای بزرگ برای مطالعه مورد نیاز است. نشانه‌های راهنما به خط بریل بر کتاب‌ها و قفسه‌ها نصب می‌گردد و وسایل شنیداری برای نرم‌افزارها به منظور سازماندهی مواد کتابخانه ای  مورد نیاز است.

برای این که ارائه خدمات عمومی در کتابخانه ها به نحو موثری در پیشبرد اهداف مربوط به نابینایان مفید باشد، باید موارد زیر رعایت گردد:

-آموزش: برای بهره گیری از تجهیزات و یا ابزارهای ویژه نابینایان و ناشنوایان از قبیل رایانه های مجهز به برنامه های گویا سازی، رایانه های برجسته نگار، مونیتورهای لمسی، استفاده از امکانات گرافیکی، نظام نمایش تلویزیونی داده ها و… می توان از جمله برنامه های آموزشی کتابخانه های عمومی باشد. این آموزش می تواند شامل مراجعه کنندگان نابینا و ناشنوایان، والدین مربیان و حتی کتابداران کتابخانه باشد.

– استفاده از چاپ الکترونیکی به جای چاپ معمولی، دستیابی به کتابخانه را به ویژه برای معلولانی که استفاده از چاپ کاغذی پیوسته برایشان مشکل است آسان‌تر می‌سازد. هم‌اکنون کتابخانه‌ها می‌توانند از چاپ الکترونیکی بر روی صفحه فشرده، کاتالوگ‌های پیوسته، مجلات و روزنامه‌های الکترونیکی، و خطوط تلفن (برای فرستادن دورنگار) استفاده کنند.

– مشاوره با سازمان ها و انجمن های مرتبط همانند اداره کل بهزیستی، کانون نابینایان و خود نابینایان در خصوص تهیه منابع

-امانت بین کتابخانه ای: البته در زمینه امانت بین کتابخانه ای در خصوص کتب و نوارهای صوتی امکان پذیر است ولی می توان با صدور کارت های اشتراک و عضویت، امکان دسترسی به وسایل الکترونیکی را در کتابخانه های متفاوت برای این قشر مهیا ساخت .

-اشتراک با روزنامه های ویژه نابینایان {ایران سپید – ماهنامه بشری – نشریه ویژه یونسکو –فصل نامه بصیر }

-مجموعه‌ای از نوارهای ویدئویی یا فیلم‌ها را می‌توان به زبان اشاره یا همراه با زیرنویس جمع‌آوری کرد و وسایل لازم را برای مشاهده آنها فراهم آورد منابع بصری غیر چاپی در مجموعه هر کتابخانه ای  که مراجعه کنندۀ  ناشنوا دارد اجتناب ناپذیر است.

• وجود دستگاه مخصوصی که ناشنوایان می‌توانند توسط آن از تلفن استفاده کنند در کتابخانه لازم است. علائم اخطار قابل مشاهده باید در کتابخانه نصب شود تا مراجعان ناشنوا از مشکلات و موقعیت‌های اضطراری آگاه شوند.

-پیش‌بینی برنامه‌هایی به زبان اشاره، مانند قصه گویی و برنامه‌هایی مرتبط با فرهنگ ناشنوایان می‌تواند مفید باشد.

منابع چاپی باید در سطوح مختلف با توجه به توانایی خواندن آنان تهیه شود و متن باید طوری تنظیم شود که به آسانی قابل دیدن باشد.

منابع غیر چاپی باید دامنه گسترده ای از رسانه های مناسب را پوشش دهد و همچنان شامل منابع برای استفاده فردی، استفاده گروهی و یا دیداری باشد.

کتابداران مرجع همچنین باید به منابع کامپیوتری که عموم مراجعه کنندگان در کتابخانه به آن دسترسی دارند توجه کنند. ممکن است ابزارهای تطبیقی که قابلیت استفاده از رایانه رابرای معلولان فراهم می کند نیز مورد نیاز باشد مانند کارت برنامه سازگار که گزینه های مختلف کامپیوتر رابرای فرد با معلولیت جسمی و یا ذهنی قابل استفاده می سازد(بکوویتر، 1385، ص257) .

نرم افزارها و سخت افزارهای مخصوص نابینایان و کم بینایان:

هم اکنون نرم افزارهای ویژه ای با قابلیت خواندن صوتی متون موجود در وب سایت ها برای کاربران نابینا وجود دارند و برخی نرم افزارهای دیگر نیز به بزرگ کردن بخش های مختلف هر وب سایت جهت بازدید افراد کم بینا می پردازند اما مشکل کار اینجاست که این قبیل نرم افزار ها معمولاً در وب سایت های شلوغ با طراحی های گرافیکی پیچیده کارایی چندانی نداشته و افراد نابینا و کم بینا نمی توانند از آنها برای خواندن اطلاعات وب سایت های پیچیده استفاده کنند .

نابینایان و کم بینایان همواره به منظور رفع نیازهای اطلاعاتی روزمره شان از منابع گویا و بریل استفاده کرده اند، اما امروزه با افزایش حجم روزافزون اطلاعات و با پیشرفت فن آوری، امکان ارائه خدمات بیشتری فراهم شده است. بطور کلی می توان این فناوری ها را به دو بخش برنامه های نرم افزاری و قطعات سخت افزاری تقسیم کرد:

نرم افزارها:

• نرم افزار صفحه خوان: از مهم ترین نرم افزارهای ویژه نابینایان به شمار می روند. هر متنی را که در صفحه نمایشگر نوشته شده باشد، به صورت بریل یا گویا در اختیار کاربر نابینا قرار میدهد. این برنامه ها به اکثر زبان های دنیا ارائه شده است.
• نرم افزارهایی برای خواندن متون بینایی: این نرم افزارها صفحه مورد نظر را اسکن کرده و بصورت گفتار یا بریل در می آورد و دارای قابلیت تعویض رنگ زمینه یا پس زمینه نیز می باشد.
• نرم افزار صوتی: برای متون فنی که دارای پارامترهای تحلیل صدا است، بکار می رود. مثلا توان یک عدد را با صدای بلند و اندیس را صدای زیر ادا می کند.
• نرم افزارهایی که نوشته ها و تصویرهای صفحه نمایشگر تلفن همراه را به گفتار تبدیل می کند.

سخت افزارها:

• ماشین تحریر بریل که مانند ماشین تایپ ساده است و بر دو نوع دستی و الکترونیکی می باشد.
• کامپیوتر بریل گویا که دارای صفحه کلید بریل بوده و خروجی آن نیز صوتی می باشد.
• ماوس ویژه که با تکان و ضربه حرکت و نوشتار را گویا می کند.
• سخت افزاری که برای لمس اطلاعات گرافیکی روی صفحه نمایش ویندوز و یا آفیس مورد استفاده قرار می گیرد.
• دستگاه تشخیص اشیا که نابینا توسط آن می تواند وجود اشیا و اجسامی را که تا 3 متر دورتر از او قرار دارند را تشخیص دهد(فضیلت،1386)

نتیجه گیری:

امروزه در کنار سایر حقوق اجتماعی، حق برخورداری از اطلاعات نیز برای همگان پذیرفته شده است و معلولین گروهی از جامعه هستند که این حق برای آنها همانند سایر افراد جامعه محترم است و جوامع باید بکوشند که با فراهم کردن شرایط مناسب و ابزارهای کافی، مطالعه گروهی از معلولین که به علت نابینایی امکان استفاده ازکتاب های چاپی برای ایشان موجود نیست را فراهم کنند.

منابع اطلاعاتی ویژه نابینایان و منابع موجود در کتابخانه ها کافی، به روز و پاسخگوی نیازهای اطلاعاتی آنها نیست. بنابراین در این خصوص لازم است انواع منابع اطلاعاتی مانند کتاب بریل، گویا، الکترونیکی و دیجیتال مخصوص نابینایان فراهم شود. ابزارها و فناوری های مورد استفاده در کتابخانه ها نیز وضعیت مناسبی ندارند، یا موجود نیستند یا محدود هستند، کاربران و حتی برخی از کتابداران مهارت کار با این ابزارها را ندارند، و برخی از کاربران نیز از وجود چنین ابزارهایی بی اطلاعند. از آنجا که فناوری اطلاعات می تواند در دسترس پذیر کردن هر چه بیشتر اطلاعات عمل کند، بنابراین لازم است که کتابخانه ها این ابزارها و فناوری ها مانند رایانه، پادکست ها و کتابخوان ها و… را برای استفاده نابینایان بکار گیرد. آموزش استفاده از این ابزارها برای نابینایان، کتاب دارانو اطلاع رسانان لازم است(صیامیان،1393).

نقش کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی در برطرف کردن نیازهای اطلاعاتی کاربران با آسیب بینایی گویای آنست که کتابخانه ها نتوانستند رضایت کاربران را در این خصوص جلب کنند و نیازهای اطلاعاتی آنها را تامین و به نیازهای ویژه نابینایان توجه کنند. دسترسی سخت به کتابخانه ها و فضای نامناسب و نبود امکانات و تجهیزات مناسب در کتابخانه ها و عدم فهرست جامع، مهمترین عوامل در نارضایتی مراجعین از کتابخانه ها و خدمات آنهاست. (همان،162).

در کل می توان گفت کتابخانه ها باید برنامه ریزی برای نابینایان را در برنامه راهبردی خود قرار دهند و به نیازهای اطلاعاتی آنان و سایر افراد با نا توانایی های جسمانی اهمیت دهند. از آنجا که تحقیقات انجام شده بصورت خاص در موضوع نیازهای اطلاعاتی کاربران با نا تواناییهای جسمی بسیار کم بوده، پیشنهاد می شود پژوهش های بیشتری در این حوزه با رویکرد کیفی در سطح شهری،استانی و کشوری انجام شود تا نیازهای اطلاعاتی اقشار خاص جامعه در هز سطحی شناسایی شود.

پیشنهادها:

از آنجا که افراد با آسیب بینایی حق دارند همانند افرادی که دارای بینایی طبیعی هستند در کتابخانه ها به اطلاعات دسترسی داشته باشند و چون همانند آنها نیاز به طیف وسیعی از اطلاعات دارند، بنابراین می بایست کتابخانه ها سعی در برطرف کردن نیازهای اطلاعاتی این جمعیت خاص داشته باشند و برای رفع کاستی ها و کمبودهای مشاهده شده و تقویت نقاط مثبت و در جهت رشد و ارتقای بهتر و بیشتر خدمات به مراجعه کنندگان نابینا و کم بینای کتابخانه ها، موارد زیر پیشنهاد می گردد:

• تماس با مراجعه کنندگان نابینا و کم بینا و مطلع کردن آنها از خدمات جدید کتابخانه ها
• تهیه خبرنامه ها در اشکال مورد بهره گیری نابینایان و معرفی فناوری نوین
• برگزاری دوره های آموزشی ویژه نابینایان از جمله دوره آشنایی با کاربرد رایانه برای نابینایان
• رساندن منابع به نابینایان و کم بینایان از طریق پست، کتابخانه سیار یا یکی از کارکنان کتابخانه
• معرفی و آشنا کردن موسسات و افراد خیر با این کتابخانه
• تهیه تازه های کتاب به صورت بریل و گویا
• دسترسی به نشریات به شکل گویا
• برگزاری تورهای داخلی جهت آشنایی نابینایان
• استفاده از فن آوری های نوین اطلاعاتی ویژه نابینایان و کم بینایان برای ارائه خدمات به آنها در کتابخانه ها
• نیازسنجی کاربران نابینا و کم بینا و اقدام لازم جهت غنی کردن مجموعه کتابخانه