سلام بر دوستان مقاله خوان گوش کنی.

امروز با مقالۀ دو دوست گرامی یعنی سمانه و جوانمرد دانا در خدمتتون هستم.

من برای هر دو دوست گرامی آرزوی موفقیت میکنم و شما رو به خوندن این مقاله دعوت میکنم.

دانلود

توانمندسازی شغلی، آموزشی و کارآفرینی نابینایان به کمک فناوری اطلاعات و ارتباطات

سمانه کریم زاده[1]

مهدی استیری[2]

چکیده

امروزه به سختی می توان ضرورت وجود و استفاده از رایانه را در جهت بهبود زندگی جامعه بشری نادیده گرفت. و شاهد گسترش این ابزار پیشرفت بشر در دنیای کنونی نبود. به کارگیری فناوری برای افزایش توانایی افراد نابینا یکی از دغدغه های کسانی است که به توانمندسازی و کارافرینی گروه های خاص می اندیشند. همچنین فناوری اطلاعات و ارتباطات نقش مهمی را در زندگی بشر ایفا می کند؛ نابینایان نیز از این قاعده مستثنی نبوده و بدون استفاده از دستاوردهای آن از ارتباط با دنیای خارج محروم می مانند. از جمله این دست آوردها می توان نرم افزارهایScreen Reader و OCR را نام برد که افراد نابینا با بهره گیری از آنها می توانند به وسیله رایانه با یکدیگر و دنیای خارج ارتباط برقرار کنند. به کمک رایانه و نرم افزارهای نابینایی شغل های تازه ای به وجود آمده است که فرد نابینا با کارافرینی می تواند صاحب شغل باشد. مسئولین طراحی مشاغل در سازمان ها، با توجه به تکنولوژی های موجود قادر هستند پست هایی را برای افراد نابینا تعریف یا با مناسب سازی بعضی مشاغل نابینایان را استخدام کنند.

کلید واژه توانمندسازی؛ فناوری اطلاعات و ارتباطات؛ شغل و کارآفرینی؛ نرم افزارهای نابینایان.

مقدمه

بدیهی است که ظهور فناوری اطلاعات و ارتباطات[3] تحول عظیمی را در دنیای بشر امروز ایجاد کرده و بر کسی پوشیده نیست که هدف دستیابی به این تکنولوژی، بالا بردن سرعت و دقت انجام امور در عصر ماشین و همچنین فراهم کردن امکان ارتباط و یکپارچه سازی سایر دستاوردهای نوین بشری است؛آنچه مسلم است با گذشت زمان، روز به روز بر تعداد اختراعات و نوآوری های افراد علاقمند به مقوله ی تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات در سراسر جهان افزوده می شود و این فناوری نیز با سرعت در حال رشد و پیشرفت است. نابینایان و کم بینایان به دلیل نقص در حس بینایی با مشکلات متعددی از قبیل رفت و آمد، شغل و تحصیل روبرو هستند. برای کاهش مشکلات آنان، همواره تلاش بر این بوده است که از راه های جایگزین مناسبی استفاده شده یا راه های خلاقانه ای ساخته شود یا حس دیگری مثل شنوایی جایگزین بینایی شود. یکی از ابزارهای جایگزین توسط انسان، ماشین های مکانیکی و فناوری اطلاعات و ارتباطات است که رایانه و یا فناوری اطلاعات و ارتباطات بهترین گزینه از نظر نویسنده این مقاله در جهت توانمندسازی افراد نابینا است.

امروزه با وارد شدن به عصر انفجار اطلاعات، لازم است که همه ی اقشار جامعه خود را، به جهت پیشرفت و راحتی در کارها، با روند پیشرفت، سازگار کنند. افراد نابینا و کم بینا بخشی از هر جامعه اند و در آن زندگی می کنند و از آن خدمات گرفته و یا بدان خدمات ارائه می دهند؛ اما آنچه مسلم است، افراد نابینا و کم بینا به دلیل، مشکل در دیدن و غیره دیرتر با جامعه و اطراف خود ارتباط برقرار می کنند؛ اما هرگز نمی توان پیشرفت جامعه را کند کرد تا افراد نابینا خود را با آن سازگار کنند که این تبعیض نه به ظاهر آشکار بلکه تبعیضی دردناک برای افراد نابیناست. این افراد از لحاظ بینایی مشکل دارند نه از لحاظ درک و ادراک و آنها افرادی بسیار باهوش و با درک هستند که خود و اطراف خود را با قوه ی درونی خود درک و ادراک می کنند، آنان پیشرفت جامعه و تکنولوژی های موجود را، جهت راحتی خود دنبال و از آن استفاده می کنند. اما متاسفانه بیشتر این تکنولوژی ها و خدمات به دلیل داشتن زبان میان انسانی “گرافیکی بودن” نمی توانند با آن ارتباط برقرار کنند و همواره از این رو در عذاب هستند. از این رو نیازی که احساس می شود؛ این است که این پیشرفت ها را متناسب با افراد معلول در جامعه ارائه داد.

هر شهر و هر جامعه به دلیل رسالتی که دارد بزرگ یا پیچیده اند و مهاجران و افرادی که هدف های خود را در شهر های مورد نظر پیدا کرده و بدان کوچ می کنند باعث گستردگی خدمات و غیره در شهرها و جوامع می شوند، که تکنولوژی و فناوری اطلاعات و ارتباطات (فاوا) به کمک شهروندها آمده و موجب ایجاد شهروندهای الکترونیکی یا شهروندهای مجازی شده است و هر شهر، بایستی متناسب با شهروندها، ساخته و خدمات ارائه دهند. این همگام سازی بایستی دو طرفه بوده و طرفین هم دیگر را درک کرده تا شاهد هرج و مرج در جامعه فیزیکی یا مجازی نباشیم. از یک سو جامعه یا شهر های فیزیکی یا مجازی طوری ساخته شود که نیاز همه ی اقشار جامعه را پاسخگو باشد اعم از نابینا و کم بینا، و از سوی دیگر بایستی شهروندان اعم از نابینا و کم بینا خود را با پیشرفت جامعه همگام سازند، هماهنگی افراد نابینا و کم بینا با تغییرات جامعه، مستلزم گرافیکی نبودن و شنیداری بودن و دارای لمس شدن متغیر است.

در مقاله حاضر سعی برآن است به مباحث نرم افزاری در دنیای رایانه، تلفن همراه و اینترنت برای نابینایان پرداخته شود و نحوۀ کار افراد نابینا و کم بینا با رایانه، تلفن همراه و اینترنت برای مخاطب تشریح شود و گفبه شود که با امکانات حاضر نابینایان هم می توانند در تمام دوره های تحصیلی و آموزش عالی تحصیل کنند، کارآفرینی کنند و دارای شغل باشند.

شهرهای مجازی و شهروندهای نابینا و کم بینا

وجود نقص یا اختلال یک عضو حسی، اختلال حسی نامیده می شود. یکی از این اختلال های حسی، نابینایی

است. فرد نابینا کسی است که به رغم برخورداری از فناوری پزشکی، قدرت بینایی وی در چشم برتر کمتر از یک دهم باشد(ساداتی، 1387). با توجه به این که جمعیت جهان حدود هفت میلیارد نفر است؛ با این درصد شیوع، حدود بیست و یک میلیون نفر در جهان نابینا هستند. بنابراین باید به چگونگی زندگی این افراد توجه ویژه شود تا خللی در روند زندگی آنها در جامعه وارد نشود. یکی از ضرورت های زندگی در جامعه ی امروزی برخورداری از آموزش و یادگیری است. لذا باید با استفاده از روش ها و فناوری های جدید امر یاد دهی و یادگیری این افراد را تسهیل کرد. گسترده ترین فناوری که عرصۀ یاد دهی و یادگیری را متحول ساخته است، فناوری اطلاعات و ارتباطات است. رشد رسانه های دیجیتال و چند رسانه ای ها از آثار پیشرفت روزافزون این فناوری هاست(عظیمی، 1392).

این مقاله دنیای اینترنت، رایانه و تلفن همراه را به منزله ی یک شهر دانسته و کاربران را به عنوان شهروندهای آن می خواند، شهروندهایی که دارای آسیب بینایی هستند و از حس لامسه یا شنیداری جهت ارتباط با محیط اطراف استفاده می کنند؛ این افراد راهکارهایی جهت استفاده از خدمات شهری دارند که برخی از این راه حل ها شخصی بوده و برخی در بین افراد نابینا عمومیت پیدا کرده است یا برخی این راهکارها پولی بوده و برخی رایگان برخی بر اساس نرم افزار انجام پذیر است و برخی با سخت افزار و برخی میان افزار یا فکر افزار که فرد نابینا بدون آنکه از نرم افزار یا سخت افزار خاصی برای راحتی برخوردار شود با تکیه بر هوش و حافظه ی خود از دستگاه های الکترونیکی بدون آنکه آنها را ببیند استفاده می کند. راه ارتباطی افراد نابینا از طریق حس شنوایی (صدا)، حس لامسه (برجسته ها یا شکل های برجسته) و درک محیط است اما افراد کم بینا علاوه براین حس ها داشتن کمی بینایی در درک محیط آنها را یاری می رساند؛ افراد نابینا جهت استفاده از رایانه ها از امکانات صدای رایانه ها استفاده می کنند و افراد کم بینا علاوه بر امکان صدای رایانه ها از تصاویر و گرافیک محیط بهره می برند.

ایجاد شرایط برابر بین نابینایان با سایر گروه های جامعه، به منظور رسیدن به موقعیت یکسان آموزشی، شغلی و اجتماعی تنها در صورتی امکان پذیر است که از نظر ابزاری و دسترسی، امکانات و شرایط تقریبا یکسانی فراهم آید. نابینایان وقتی می توانند به جایگاه حقیقی خود در جامعه دست یابند که بتوانند کما بیش از امکانات و ابزار مورد استفاده دیگران بهره مند شوند که یکی از این ابزارها رایانه است. تحصیلات عالیه و حضور جدی در اجتماع، قوت قلبی برای نابینایان به ارمغان می آورد و دستیابی به این امر می تواند نیاز به یادگیری رایانه و استفاده موثر از آن را به دنبال داشته باشد. تاثیر رایانه در زندگی فرد نابینا به گونه ای است که می تواند نور امید را در وی زنده ساخته و توانمندی های جدیدی برای وی ایجاد کند.

برای رسیدن به اهداف فوق راه کرد ها و تمهیداتی اندیشیده شده است که می تواند در پیشبرد این اهداف تاثیر به سزایی داشته باشد.

در زبان انگلیسی کامپیوتر[4] به دستگاه خودکاری می گفتند که محاسبات ریاضی را انجام می داد. بر پایه ی «واژه نامه ریشه یابی Barnhart Concise» واژه ی کامپیوتر در سال ۱۶۴۶ به زبان انگلیسی وارد گردید که به معنی «شخصی که محاسبه می کند» بوده است و سپس از سال ۱۸۹۷ به ماشین های محاسبه مکانیکی گفته می شد. ورود این ماشین به ایران در اوایل دهه ی ۱۳۴۰ بود و در فارسی از آن زمان به آن کامپیوتر می گفتند. واژه رایانه در دو دهه اخیر در فارسی رایج شده است (ویکیپدیا[5]). پس از اختراع رایانه استفاده از آن به تدریج در تمامی امور زندگی رایج گردید و رفته رفته جای خود را به عنوان اصلی ترین وسیله ارتباطی در میان کلیه افراد باز کرد. با به کار بردن صدا در رایانه ها و فراهم شدن نرم افزار های مناسب، نابینایان نیز توانستند از رایانه استفاده کنند.
قطعه یا قسمتی که به نابینایان کمک می کند که با محیط رایانه ارتباط برقرار کند کارت صدا[6] می باشد که خروجی آن در بلندگوها[7] یا هدفون هاست، کارت صدا یکی از عناصر سخت افزاری استفاده شده در رایانه است که باعث پخش و ضبط صدا (صوت) می گردد. قبل از مطرح شدن کارت های صدا، رایانه های شخصی برای پخش صدا، صرفاً قادر به استفاده از یک بلندگوی داخلی بودند که از برد اصلی توان خود را می گرفت. در اواخر سال 1980 استفاده از کارت صدا در رایانه شروع و همزمان با آن تحولات گسترده ای در زمینه رایانه های چند رسانه ای ایجاد گردید. در سال 1989 شرکت Creative labs کارت صدای خود را با نام Creative Labs sound Blaster Card عرضه نمود (وبلاگ فناوری اطلاعات[8]). که این قطعه ی به ظاهر کوچک در دنیای افراد نابینا انقلابی کرده که موجب پیشرفت این افراد در همه ی جوانب زندگی شده است، از خواندن روزنامه گرفته تا میکس کردن صدا و از نوشتن نامه و مقاله گرفته تا ویرایش پایان نامه و از بازی آنلاین گرفته تا خرید آنلاین، همه توسط صدا برای افراد نابینا انجام پذیر شده است.

فناوری اطلاعات و ارتباطات یا فاوا (ICT) یا (IT) عبارت است از کلیه امکانات و وسایلی که در مدیریت، ذخیره، محافظت، پردازش، ترجمه و برگرداندن اطلاعات بخصوص در سطح کلان و در ارتباط با رایانه و نرم افزار ها مورد استفاده قرار می گیرد و همچنین دانشی است که به دسته بندی و تقسیم بندی و استفاده ابزاری از داده ها می پردازد. سیستم ها اعم از انسانی، ماشینی و یا کامپیوتری (سخت افزاری و نرم افزاری) و هر آنچه شامل داده اطلاعاتی، شبکه و مخابرات باشند در این حوزه جای می گیرند. سعی این دانش در مکانیزه کردن داده ها، استفاده و طبقه بندی استاندارد از آنها است. و یک وجه بسیار مهم فاوا این است که تعامل نابینا با بینایان و ارائه محصول نابینا برای بینایان را ساده تر می کند (صدیقی و رضایی، 1385) .

دنیای اطلاعات و تکنولوژی دریچه تازه ای بر روی افراد نابینا باز کرده است که با کمک دنیای 0 و 1 کار های تازه ای می توان انجام داد. رایانه در زندگی نابینایان همانند افراد عادی وسیله ی تفریح نبوده و اگر از آن درست استفاده شود موجب پیشرفت نابینایان خواهد بود. رایانه ها به ابزاری جهت توانمند سازی افراد نابینا بدل شده است و به کمک رایانه نابینایان درس می خوانند؛ خرید می کنند؛ کتاب یا مقاله می خوانند و غیره. همین مغز آهنین به نابینا کمک می کند که دیگر به فرد بینا محتاج نبوده و نامه یا درخواست ابتدایی خود را شخصاً بنویسد یا پایان نامه اش را ویرایش کند و از اخبار روز دنیا آگاه شود و یا خود، شخصا سایت اداره کند؛ فقط با داشتن یک رایانه عادی و نصب برنامه های مخصوص نابینایان که نوشته های مانیتور را برای فرد نابینا با صدای واضح بخواند یا نوشته های آن را به خط بریل یا برجسته تبدیل کند تا نابینا با قدرت لامسه ی خود محیط را درک کند. امکان برجسته شدن نوشته ها به خط بریل مستلزم داشتن سخت افزار مربوطه است که نوشته ها را برجسته کند.

نرم افزارهای مورد استفاده نابینایان

با پیشرفت روز افزون صنعت رایانه و صنایع وابسته، بشر به گرافیک رایانه ها بسنده نکرد و به دنبال سخنگو کردن و تعامل پذیر کردن این ماشین برآمد و شروع به نوشتن برنامه های متعدد کرد. یکی از این راه کار ها نوشتن و ساختن برنامه های صفحه خوان[9] بود که به وسیله ی این نرم افزار به فرد نابینا کمک می شود که از انزوا خارج شده و دنیای تازه ای را تجربه کند، دنیای تکنولوژی و فناوری، دنیای انفجار اطلاعات و دنیای سریعتر از زمان. همین دنیای سریعتر از زمان ارمغان سیستم های اطلاعاتی و بانک اطلاعاتی است که موجب می شود در یک چشم بر هم زدن، داده ای به داده ی دیگر تغییر کند، اضافه شود یا کاسته گردد. به همین دلیل برای استفاده بهتر نابینایان از رایانه، نرم افزارهایی برای خواندن اطلاعات موجود بر روی صفحه نمایش و همچنین ورود متون به داخل رایانه تولید شد. پس از ورود رایانه به ایران استفاده از آن در امور مختلف رایج گردید و آموزش رایانه نخستین بار در دانشگاه ها آغاز شد. در شهریورماه سال 1378 با دانلود[10] نرم افزار جاز [11]، آموزش ویندوز[12] به نابینایان برای اولین بار در شهر اصفهان شروع گردید.

در واقع از همان ابتدا که سیستم عامل ویندوز توسط شرکت مایکروسافت عرضه شد قسمتی به نام اکسیسی بلیتی (accessibility) یعنی دسترسی را قرار داد که با استفاده از امکانات داخل آن افراد معلول میتوانند بهتر به رایانه دسترسی داشته باشند. در ویندوز 7 و 8 نیز به جای accessibility گزینه ی ease of access قرار داده شده است. در این قسمت ابزار هایی از قبیل صفحه کلید مجازی، ذره بین (magnifier) و بالاخره  narrator (سخنگو) قرار دارد. ازاین ابزارها ذره بین برای افراد کم بینا و نریتر برای نابینایان کاربرد دارد. نریتر یک صفحه خوان screen reader است که به همراه ویندوز روی کامپیوتر نصب می شود. صفحه خوان یک نرم افزار است که کلیه ی اطلاعات روی صفحه ی نمایشگر را به صورت گویا در می آورد. این صفحه خوان ها نابینایان را قادر می سازند تا با قسمت های مختلف کامپیوتر به راحتی کار کنند. صفحه خوان نریتر با وجود ابتدایی بودن بسیار جالب است. علاوه بر نریتر صفحه خوان هایی وجود دارد که باید خود آنها را نصب و استفاده کرد.

صفحه خوان ها (Screen reader )

نرم افزار های متن خوان یا صفحه خوان به طور ساده مانیتورخوان ها، نوشته های محیط برنامه را برای فرد نابینا می خواند و فرد نابینا قادر است با شنیدن نوشته ها از برنامه استفاده کند؛ این برنامه ها در نحوۀ تولید به دو نوع تقسیم می شود.

1 – برنامه هایی که با ضبط صدای انسانی درست می شود: این برنامه ها حاوی کلمات ضبط شده است که بر روی رایانه نصب می شود و برنامه با دیدن یک کلمه، صدای مربوط به آن را پخش می کند. کلمات و صداهای برنامه توسط صدای شخصی که همه ی مراحل لازم جهت مناسب بودن صدا را رد کرده است در استدیو ضبط شده و در برنامه گنجانده می شود که به علت کند بودن و داشتن حجم زیاد خیلی مقبول قرار نگرفته است. این برنامه ها نیز دو نوع می باشند:
الف- برنامه هایی که کلمه در آن ضبط می شود: در این نوع برنامه ها کلمات ضبط شده و در زمان تشخیص کلمه توسط برنامه صدای مربوطه پخش می شود.
ب- ضبط هجا: در این برنامه ها هجاهای زبان در استدیو ضبط می شود و برنامه هرگاه به هجایی بر می خورد فورا صدای مربوطه را پخش می کند. مزیت ضبط هجا به کلمه این است که امکان پخش کلمات زیادی با ترکیب صداهای هجاها در دسترس است.

2- برنامه هایی با صدا های ماشینی: این نوع برنامه ها در اصطلاح به موتور صوتی معروف است. موتور صوتی ها با برنامه نویسی و کد نویسی و ایجاد یک فرکانس صدا در ماشین به وجود می آید. بطور کلی برنامه نویسی به کمک هوش مصنوعی ماشین را قادر می سازد که به وسیله ی کد نویسی های مخصوص از ماشین و رایانه صداهایی تولید شود که قابل فهم باشد. سرعت بالای عملکرد برنامه، مزیت این برنامه است و تنها عیب بزرگ آن داشتن صدای رباتیک است. در مجموع این برنامه ها را صفحه خوان یا Screen reader می گویند.

به طور کلی این نرم افزارها، برنامه هایی هستند که محیط سیستم عامل ها را به وسیله ی صوت در دسترس افراد نابینا قرار می دهد و محیط و نوشته های سیستم عامل را برای فرد نابینا خوانده و ترسیم می کند. صفحه خوان ها بطور ساده برنامه هایی هستند که نوشته های مانیتور را به صورت گویا و صوتی به طور لحظه ای در اختیار فرد نابینا قرار می دهد و فرد نابینا با شنیدن این کلمات، محیط سیستم عامل را درک کرده و با سیستم عامل ارتباط برقرار می کند و می توان از این برنامه ها، برنامه ی جاز که توسط شرکت Freedom Scientific[13] و ویندو-آیز[14] توسط شرکت جی دَبیلیو مایکرو[15] نام برد. برنامه های فوق، محیط هایی را می خوانند که آن محیط ها با نوشته همراه باشد، محیط های گرافیکی محیط مناسبی برای صفحه خوان ها نبوده و صفحه خوان قادر نیست که این محیط را تشخیص داده و به کاربر خود اطلاع دهد در اصل این صفحه خوان ها نوشته را به صوت در لحظه بدل می کند. این برنامه ها رایگان نبوده و جهت استفاده، باید لایسنس[16] آنها خریداری گردد و برخلاف این برنامه ها اِن وی دی اِی [17] رایگان در دسترس افراد نابینا قرار دارد که امکانات خوبی هم ارائه می کند. همچنین تا امروز نرم افزارهای صفحه خوان مخصوص زبان فارسی بسیاری همچون پارس آوای 1 و 2، آریانا، پک جاز، ماهور و … وارد بازار شده است. تمامی این نرم افزارها زیر نظر صفحه خوان های اصلی مانند جاز و اِن وی دی اِی کار می کنند و هنوز برنامه نویسان ایرانی موفق به ساخت صفحه خوان فارسی مستقلی نشده اند. علاوه بر این صفحه خوان های مخصوصی برای سیستم عامل های تلفن همراه هم موجود است که به فرد نابینا کمک می کند تا از محیط تلفن های همراه نیز برخوردار شوند و می توان به تالکس[18]، موبایل اسپیک[19] برای گوشی های دارای سیستم عامل سیمبین[20] و تالک بک[21] برای گوشی های دارای سیستم عامل اندروید[22] اشاره کرد.

کار با این صفحه خوان ها مبتنی بر استفاده از صفحه کلید است. یعنی برای خواندن مطالب، کار با صفحات اینترنتی، کار با نرم افزارها و در محیط ویندوز تمامی با کلیدهای موجود بر روی صفحه کلید می باشد. برای این منظور تولیدکنندگان صفحه خوان ها به طور معمول یکی از کلیدهای صفحه کلید را به عنوان کلید پایه برای نرم افزار خود انتخاب می کنند. در نرم افزار جاز کلید اینسرت[23] و در NVDA نیز همین کلید است . حال به عنوان مثال برای خواندن عنوان صفحات که افراد بینا بالاترین قسمت صفحه را نگاه می کنند فرد نابینا باید کلیدهای اینسرت و حرف T را که حرف اول فTitle یا عنوان هست را فشار دهد تا عنوان صفحه برای نابینا توسط صفحه خوان خوانده شود. یا در صفحات اینترنتی با حرف H بر روی Heading ها یا عناوین یک صفحه حرکت می کند و برای باز کردن هر آیتم به جای کلیک کردن بر روی آن یک بار اینتر روی صفحه کلید را فشار می دهد. برای خواندن متون و حرکت بر روی پوشه ها و فایل های موجود در رایانه از کلیدهای جهت نما روی صفحه کلید استفاده می کند و روی هر مورد که قرار گیرد صفحه خوان آن را می خواند. به طور خلاصه مثلاً برای خواندن متون موجود در کامپیوتر بر روی متن رفته با کلید جهت نمای پایین خط به خط می تواند به پایین متن برود یا با جهت نمای بالا به خط قبل باز گردد یا با جهت نمای چپ و راست حرف به حرف بر روی متن مورد نظر حرکت کند. البته این کلیدها بدون صفحه خوان هم کار می کنند و صفحه خوان تنها مکانی را که نشانگر موجود در متن روی آن قرار دارد برای فرد نابینا می خواند. به هر حال برای خواندن هر بخش از صفحه ی نمایش کامپیوتر کلید خاصی از صفحه کلید برای صفحه خوان تعریف شده که با فشردن آن کلید، صفحه خوان گزینه مورد نظر را برای فرد نابینا می خواند.

با توجه به مطالب فوق در ادامه، بخشی از صفحه خوان های رایج و کاربردی در بین نابینایان به طور خلاصه معرفی می شود.

 صفحه خوان جاز(jaws)

در سال 1993 گروه نیمه بینایان و نابینایان شرکت Freedom Scientific برای سهولت استفاده نابینایان از کامپیوتر، نرم افزاری به نام جاز(Jaws) تولید کرده است که مخفف کلمات Job Access With Speech (دسترسی به شغل با گفتار) است. کاربران نابینا با استفاده از این نرم افزار قادر به کار با رایانه تحت سیستم عامل ویندوز، Dos و بسیاری از نرم افزارهای کاربردی و رایج است. نرم افزار مذکور دارای صدائی شفاف و واضح بوده و سرعت تکلم آن بسته به مهارت کاربر قابل تنظیم است. همچنین استفاده از اینترنت به کمک جاز دریچه ای از دنیای ارتباطات و اطلاعات را به روی نابینایان گشوده است. نیمه بینایان نیز می توانند برای درشت نمائی صفحه همراه با جاز از نرم افزار مجیک[24] که از تولیدات همین شرکت می باشد استفاده کنند (رضایی، 1382).

این نرم افزار به عقیده بیشتر افراد نابینا، بهترین برنامه ی موجود جهت خواندن نوشته های صفحه ی مانیتور است. معنی لغوی جاز به فارسی فک ها است که واقعاً این برنامه به صورت فک زدن عمل می کند و شنونده احساس می کند این برنامه جهت خواندن مطالب بایستی نفس بکشد و صدای این برنامه در برخی موارد دارای خش و برخی موارد صاف است که نشان از قدرت برنامه است. این برنامه مجهز به موتور صوتی اِلِکونس[25] که در حال حاضر به گفته ی کاربرانش قویترین موتور صوتی دنیا است.
از این برنامه ورژن های متعددی توسط شرکت Freedom Scientific نوشته و به دنیای نابینایان معرفی شده است. از محبوب ترین ورژن های این برنامه میان کاربرانش از بدو آغاز تا 2015 می توان جاز فور داس[26] (1989)را نام برد که در محیط داس کار می کر و جاز 1.1 (1995) که با معرفی ویندوز 95 توسط شرکت مایکروسافت جای خود را میان افراد نابینا باز کرد و محیط هایhtml را تنها به صورت ناقص برای فرد نابینا می خواند. جاز 3.2 با ویندوز 1998 معرفی شد و تا حدودی نقایص ورژن قبلی برطرف شد که میتوان گفت شکل اولیه ی جاز کنون از این ورژن پایه ریزی گردید. در جاز 5 مقاوم بودن و تغیر یافتن مسیر نصب از درایو ویندوز به program files شاخصترین ملاک بود. جاز 7 امکان پذیرش موتور صوتی ها را یدک می کشید و جاز 10 سرویس تاندوم[27]، را ارائه کرد که به وسیله این امکان دو رایانه جداگانه به واسطه ی وجود برنامه ی جاز بر روی سیستم عامل، به همدیگر متصل می شدند. جاز 13 اضافه شدن امکان تشخیص کلید های گرافیکی را به کاربران نابینای خود به ارمغان آورد. جاز 15 که در اواخر سال 2013 منتشر شد و با انتشارش استفاده از تبلت هایی با سیستم عامل ویندوز را برای نابینایان میسر کرده است. به عبارت دیگر می توان گفت: این ورژن استفاده از صفحه های لمسی[28] را فراهم می آورد و در حال حاضر جاز 16 آخرین نسخه این نرم افزار در دسترس نابینایان ایرانی است. این شرکت امریکایی برنامه ی خود را با ده زبان زنده دنیا از قبیل انگلیسی امریکایی، انگلیسی بریتیش، فرانسوی، آلمانی، ایتالیائی، اسپانیولی و غیره به کاربران نابینای خود عرضه می کند.

صفحه خوان ویندوز آیز

این برنامه مثل برنامه ی جاز یک برنامه ی صفحه خوان برای افراد نابینااست و جهت استفاده باید خریداری گردد. آوازه ی این برنامه مثل جاز نبوده اما طرفدارانی نیز دارد. شرکت سازنده ی این برنامه جی دَبیلیو مایکرو[29] یک شرکت امریکایی است و بیشتر زبان ها را پشتیبانی می کند و انعطاف پذیری آن نسبت به برنامه جاز کمتر است.

صفحه خوان NVDA

اِن وی دی اِی یک برنامه ی صفحه خوان رایگان می باشد که جمعی از برنامه نویسان دنیا دور هم جمع شده و برنامه ای را برای افراد نابینا طراحی و به اجرا رسانده اند. که تا به امروز پیشرفت چشمگیری داشته و طرفداران زیادی پیدا کرده است. این کلمه (NVDA) کوتاه شده ی None Visual Desktop Access به معنای دسترسی کامپیوتر برای افراد بدون بینایی است. این برنامه به اصطلاح اهل کامپیوتر متن باز است به این معنا که رایگان بوده و هرکس می تواند در صورت آشنایی با فنون برنامه نویسی این برنامه را ویرایش و بهینه سازی کند. متن باز بودن این نرم افزار باعث شده تا هر کسی که قدری با برنامه نویسی آشنا بوده مهارت هایش را در آن به کار گیرد و به طور کل مجموعه ی نسبتا کامل و زیبایی با حجم بسیار کمتری از صفحه خوان جاز درآید. علاوه بر آن این برنامه فضای گرافیکی کمی به خود اختصاص داده که سرعت کار با آن را ارتقا می دهد و نابینایان بسیاری در سراسر دنیا به خاطر رایگان بودن و عدم نیاز این برنامه به کار گرافیکی (قبل از نصب درایورها بعد از ترمیم ویندوز) به جای جاز از این نرم افزار استفاده می کنند. این نرم افزار بیش از 70 زبان دنیا را پوشش می دهد که خوشبختانه برنامه نویسان ایرانی نیز زبان شیرین فارسی را برای این نرم افزار نگاشته اند که بسیار گویاتر از نرم افزارهای دیگر درآمده است. اِن وی دی اِی از موتور صوتی ای اسپیک^[30] برای خواندن متون فارسی استفاده می کند که در صفحه های بعدی، توضیحات تکمیلی مربوطه به این نرم افزار هم آمده است(محله نابینایان).

صفحه خوان فارسی پارس آوا

این صفحه خوان توسط خانه ی نور ایران تولید و اولین نسخه ی آن در اوایل سال 1387 عرضه گردید. این برنامه مختص زبان فارسی بوده و محیط و نوشته های زبان فارسی را برای فرد نابینا می خواند.باید ذکر شود که پارس آوا[31] بر روی برنامه ی جاز نصب شده و زبان فارسی را به این برنامه اضافه می کند و امکان تایپ با علایم خط بریل توسط صفحه کلید معمولی را به کاربر خود می دهد؛ پارس آوا در زیر مجموعه ی هوش مصنوعی کد نویسی شده و یک موتور صوتی برای زبان فارسی است و تا به حال دو نسخه از این نرم افزار به نابینایان فارسی زبان ارائه شده است.

صفحه خوان ماهور^[32]

این برنامه که برای اولین بار در مرداد ماه سال 1392 به نابینایان ایران ارائه شد همانند پارس آوا یک صفحه خوان فارسی بوده و برای استفاده می تواند بر روی آخرین نسخه های صفحه خوان های رایج یعنی جاز و NVDA نصب شود. سازنده ی این برنامه شرکت گیتی افروز تابان (ام اس گاتا) می باشد. صدای این برنامه در استدیو ضبط شده است و با وجود ضبط صدای انسانی دارای حجم پایینتری است و فضای حافظه ی کمتری را اشغال می کند. همچنین سرعت برنامه نیز قابل قبول است و دقت بالایی در تشخیص واژگان متن دارد. البته این شرکت نرم افزارهای دیگری مانند گویاساز سهره، پیامک خوان رسا و چند برنامه ی دیگر را نیز به نابینایان ارائه کرده است.

صفحه خوان Talks

برنامه تالکس صفحه خوانی برای تلفن های همراه بوده و در سیستم عامل های سیمبین مورد استفاده قرار می گیرد. گوشی های دارای سیمبین به گوشی هایی اطلاق می شود که از سیستم های عامل سیمبین جهت ارتباط با مخاطب و مدیریت سخت افزار استفاده کند. گوشی هایی که با سیستم عامل سیمبین کار می کنند اغلب توسط شرکت نوکیا تولید می شوند اولین گوشی هایی بودند که امکان نصب نرم افزارهای ساخت دیگر را فراهم کردند. نرم افزار صفحه خوان تالکس از شرکت نیوانس به همراه نرم افزارهای مکمل بزرگ نمایی از همین شرکت بین سال 2003 و 2004 به صحنه آمدند و هرچند هزینه ی بالایی در بر داشتند ولی دسترسی مفید و کارآمد به گوشی های هوشمند را فراهم ساختند. گفتنی است که برنامه ی تالکس بیشترزبان ها را به وسیله ی موتور صوتی مخصوص هر زبان پوشش می دهد، اما متاسفانه برنامه تالکس به دلیل تحریم ها و نبود موتور صوتی مناسب و استاندارد زبان فارسی را به لیست زبان های خود اضافه نکرده است. این برنامه علاوه بر صفحه خوانی برای نابینایان، در خود یک ذره بینی برای درشت کردن نوشته های گوشی به کاربر ارائه می کند و کاربران کم بینا نیز قادر هستند به تنهایی گوشی تلفن همراه خود را با برنامه تالکس مورد استفاده قرار دهند درواقع می توانند ذره بین و یا صفحه خوان آن را در کنار هم به طورهمزمان استفاده کنند. به وسیله ی این برنامه کاربر نابینا می تواند پیامک نوشته و پیامک بخواند، در قسمت مخاطبین شماره استخراج یا وارد کند. در کل به کمک برنامه ی تالکس نابینا می تواند همانند افراد بینا با تلفن همراه خود کار کند. اگر چه امروزه نرم افزارهای گویاساز و درشت نما هنوز عرضه می شوند ولی گوشی های هوشمند دارای سیستم عامل سیمبین ، کم کم در حال کمیاب شدن هستند. یافتن یک گوشی دارای سیستم عامل سیمبین در فروشگاه های محلی، کار سختی شده است و دلیل این امر اعلام سیاست جدید شرکت نوکیا مبنی بر تغییر مسیر از سیستم عامل سیمبین به ویندوز مخصوص گوشی از شرکت مایکروسافت است.

صفحه خوان موبایل اسپیک

موبایل اسپیک مثل برنامه ی تالکس بوده و در سیستم های عامل سیمبین مورد استفاده قرار می گیرد و طبق معمول این برنامه هم از زبان فارسی پشتیبانی نکرده و افراد فارسی زبان بایستی گوشی های خود را با زبان انگلیسی استفاده کنند.

صفحه خوان TalkBack

تالک بک یک نرم افزار صفحه خوان مخصوص سیستم عامل اندروید است که به افراد نابینا و کم بینا کمک می کند تا به آسانی به کار با گوشی خود بپردازند. این برنامه بازخورد یا خروجی صوتی و قابلیت لرزشی به هنگام کار با گوشی را به دستگاه می افزاید. اولین ورژن کامل سیستم عامل اندروید در سال 2008 توسط شرکت گوگل معرفی شد. این نسخه بیشتر کارایی اینترنتی داشت و عملا توانایی رقابت با هیچ سیستم عامل دیگری را نداشت. اندروید بنابر ترجمه ی واژه نامه کمبریج این گونه تعریف شده است: یک ربات (ماشینی که به وسیله کامپیوتر کنترل می شود) که به گونه ای ساخته شده تا شکل ظاهری شبیه انسان داشته باشد. اگر ربات را در زبان فارسی انسان نما بنامیم شاید بتوان نزدیک ترین معنا در زبان فارسی به اندروید را شبه انسان دانست. شرکت گوگل در سال 2011 در پروژه ای با عنوان کار با محصولات گوگل بدون چشم، پیشرفت های زیادی در این زمینه کرد از جمله این پیشرفت ها می توان اضافه شدن صفحه خوان تالک بک، صفحه کلید مجازی گوگل و مکان نمای مجازی جهت دسترسی آسان تر نابینایان به برنامه ها اشاره کرد. نرم افزار تالک بک یک نرم افزار سیستمی است که به صورت پیش فرض بر روی بیشترگوشی های با سیستم عامل اندروید (نسخه 4.1 به بالا) نصب می باشد و هنگامی که قابلیت دسترسی پذیری در اندروید ارتقا یابد نرم افزار تالک بک نیز به روز می شود. این برنامه فقط در صورتی فعال می شود که شما گزینه Accessibility را در گوشی روشن کنید (مرکز مجازی نابینایان ایران). نرم افزار صفحه خوان برای سیستم عامل اندروید، شامل یک برنامه تالک بک برای تحلیل و تشخیص واسط تصویری گوشی های اندروید است که با کمک موتور صوتی ای اسپیک[33] فارسی، برای نابینایان به صورت صوتی قادر به پوشش گزینه ها و امکانات انگلیسی و فارسی گوشی های اندرویدی است. در مجموع گوگل یکی از خلاق ترین کمپانی ها در جهان است محصولاتش برای همه شناخته شده اند و همه جا پیدا می شوند. گوگل صاحب یکی از سریع ترین سیستم عامل های در حال رشد دنیااست که در تلفن های همراه، رایانه ها و حتی اتومبیل های بدون راننده استفاده می شود. زمان که این فناوری ها برای نابینایان در دسترس باشد فرصت ها برای این قشر چند برابر می شود و زمانی که این فناوری ها در دسترس نباشند به همان میزان فرصت ها برای این قشر محدود می شوند. به نظر می رسد از آنجا که نرم افزارهای زیادی چون پول شناس، ابزارهای جهت یابی ماهواره ای، تشخیص و توصیف تصویر و … برای کاربران نابینای سیستم عامل اندروید طراحی شده قابلیت های این سیستم عامل نهایت نخواهد داشت(محله نابینایان).

موتور صوتی E Speak

موتور صوتی ای اسپیک یک مبدل متن به گفتار[34] بسیار کم حجم و سبک است که تعداد زیادی از زبان ها از جمله زبان فارسی را تحت پوشش قرار می دهد. صدای این متن خوان نسبت به سایر موتورهای صوتی دارای حالت رباتیک بیشتری است که علت این امر نیز اندازه کوچک آن است. سرعت بالا در عملکرد و خواندن متون و نیز پشتیبانی از بسیاری زبان ها حتی زبان فارسی مهمترین قابلیت این موتور صوتی است. باید ذکرشود این برنامه هم برای رایانه و هم برای گوشی هایی با سیستم عامل اندروید ساخته شده است. این برنامه رایگان بوده و از پروژه ی متن باز پیروی می کند؛ برنامه های متن باز اصولا رایگان بوده و هرکس می تواند در پیشرفت این برنامه ها تلاش کند. این موتور صوتی به خودی خود در رایانه کار نمی کند و باید یکی از برنامه های صفحه خوان مانند NVDA در رایانه نصب باشد تا بتواند کار کند. همچنین موتور صوتی فارسی ای اسپیک به نابینایان کمک می کند تا خروجی تالک بک را در گوشی های دارای سیستم عامل اندروید به شکل فارسی نیز داشته باشند.

برنامه تشخیص نوری علایم (OCR)

یکی دیگر از نرم افزارهای کاربردی مورد استفاده نابینایان برنامه تشخیص نوری علایم می باشد. OCR مخفف Optical character recognition (شناسایی کارکتر به صورت نوری) عبارت است از نرم افزاری که تصویرهای متون وارد شده از طریق اسکنر[35] به داخل کامپیوتر را به صورت متن شناسایی و بدل می کند. OCR برنامه ای است  که عکس حروف، اعداد و علایم خاص را، به صورت متن تشخیص می دهد. OCR رایج در ایران Kurzweil نام دارد. این OCR می تواند متون لاتین را به راحتی اسکن کرده؛ تشخیص دهد؛ ویرایش کرده و ذخیره کند. همچنین می تواند پرونده های ذخیره شده را باز کرده، و بخواند؛ کلمات آنها را هجی کند؛ غلط های املایی و گرامری آنان را تصحیح کند؛ همچنین معانی لغات مورد نظر را ارائه دهد؛ و از متون، فایل صوتی تهیه کند. Open Book نیز یک OCR معروف می باشد(صدیقی و رضایی، 1386). این نرم افزار متون چاپی انگلیسی را اسکن کرده و متن آن را به گفتار و در صورت تمایل به فایل MP3 بدل می کند. این نرم افزار برای راحتی کم بینایان دارای قابلیت تعویض رنگ نوشته و پس زمینه نیز است (فضیلت و نقشینه، 1386). متاسفانه هنوز برنامه ضروری و کاربردی تشخیص نوری علایم برای زبان فارسی وجود ندارد که کارکتر های فارسی را 100 درصد بدون غلط بدل کند ولی کارهای خوبی توسط چندین شرکت داخلی در این زمینه انجام گرفته است. البته اخیرا شرکت گوگل یک نمونه ازOCR فارسی تحت وب را در ماه می[36] امسال برای نابینایان فارسی زبان ارائه کرده که بازخور مناسبی در بین نابینایان ایرانی پیدا کرده است. امیدواریم در آینده ی نزدیک یک برنامه کامل و مناسب برای زبان فارسی هم تهیه و مورد استفاده نابینایان قرار گیرد.

محدوده ی فعالیت نابینایان در فناوری اطلاعات و دنیای رایانه

نابینایان به واسطه ی نرم افزار های صفحه خوان، دیگر در استفاده از رایانه محدود نبوده و حد و مرز این توانمندی در همه ی زمینه های رایانه ای بسته نبوده و مشاهده می شود که چه کارهای می توانند انجام دهند. اما تنها محدودیتی که افراد نابینا در عرصه ی رایانه دارند رفع نشدن مشکل گرافیکی است آن هم برای زبان فارسی که به خاطر تحریم ها کارهای مناسبی صورت نگرفته است. نابینایان قادرند در محیط مایکروسافت ورد[37] کار کنند و مطلب خود را تایپ و ویرایش کنند یا در محیط مایکروسافت اکسل[38] به حساب های خود رسیدگی کنند و در محیط مایکروسافت اکسس[39] بانک اطلاعاتی خود را مدیریت کنند. افراد نابینا می توانند با نرم افزار های میکس صدا و یا هر برنامه ای که به طور ساده در محیط نوشتاری برنامه نویسی شده و از استاندارد ها پیروی کند؛ کار کنند. در کل نابینایان در کار های گرافیکی و تصویری مشکل داشته و منطقی است به خاطر داشتن مشکل بینایی نتوانند درک درستی از این محیط داشته باشند.

اینترنت برای نابینایان

اینترنت و وب محیط اجتماعی بزرگی است که سامانه های رایانه ای را از طریق امکانات مخابراتی، در سراسر دنیا به هم مرتبط می کند و در سراسر جهان گسترده شده است. با اتصال به آن شخص در این اجتماع وسیع قرار می گیرد و می تواند از خدمات موجود در آن استفاده کند و همینطور خدمات خود را به دنیا عرضه کند. حضور در این اجتماع اکثر مشکلات عادی حضور نابینایان در جامعه، مثل رفت و آمد و جهت یابی را ندارد (صدیقی و رضایی، 1385). افراد نابینا از اینترنت به وسیله ی صفحه خوان های معرفی شده در بالا برای دستگاه های مختلف استفاده می کنند و از اطلاعات و امکانات اینترنتی سازمان ها برخوردار می شوند. آنها قادرند در اینترنت سایت طراحی کنند یا با خرید آنلاین، لوازم مورد نیاز خود را خریداری کنند، حساب های خود را چک کرده و وجه انتقال دهند. همچنین نابینایان می توانند از ابزارهای بسیار قوی جستجو در اینترنت (خدمات جستجوی Google) استفاده کنند مثلاً برای یافتن آدرس سایت یک همایش (جامعه بینا، شهروند نابینا www.blindsconference2015.ir) از این موتورهای جستجوگر استفاده کنند. تنها مشکلی که افراد نابینا در حین کار کردن با اینترنت دارند کپچاها یا کدهای امنیتی است که به شکل گرافیکی می باشد و چون صفحه خوان ها قادر نیستند گرافیک را برای فرد نابینا به صوت بدل کنند از این رو رنج می برند.

استفاده نابینایان از تلفن همراه

افراد نابینا همانطور که در صفحه های قبلی گفته شد به وسیله ی صفحه خوان های مخصوص تلفن همراه با سیستم عامل و برنامه های تلفن همراه ارتباط برقرار می کنند. قبل از آمدن سیستم عامل اندروید نابیناها هم مثل افراد عادی در انتخاب گوشی های همراه محدود بودند و بعد از عرضه ی سیستم عامل اندروید توسط شرکت گوگل و ارائه برنامه ی صفحه خوان تالک بک و ای اسپیک، نابیناها هم به گوشی های دارای سیستم عامل معروف اندروید روی آوردند و در انتخاب گوشی های همراه، دیگر محدود نیستند. کارهایی که در این سال ها در حوزه داده در بستر مخابرات مخصوص تلفن‎های همراه انجام شده که موجب مستقل شدن پیش از پیش افراد نابینا می گردد، سیستم uss است که به جیرینگ مشهور شده است.

جیرینگ ها یا جیرینگ بانک ها یک سرویس و خدماتی هستند که اپراتورهای همراه و موسسه های مالی و بانک ها جهت راحتی حال مشتریان خود دست به ارائه خدمات مشترکی می زنند. که در این میان برخی این خدمات در بعضی از اپراتور ها راه اندازی نشده است.Unstructured Supplementary Service Data یک مکانیزم انتقال اطلاعات بر بستر شبکه GSM است. این روش بر مبنای تعامل با سرور اپراتورهای تلفن همراه (Home Location Register) استوار است و داده ارسالی به روز، بدون ذخیره سازی پاسخ داده می شود. به این روش اصطلاحاً Session-Based گویند؛ بدین معنی که بلافاصله پس از دریافت یک درخواست USSD از تلفن همراه ، یک ناحیه کاری توسط سرور برای درخواست رسیده ایجاد می شود و نرم افزار شروع به برقراری ارتباط با تلفن همراه مربوطه می کند. این سرویس که بر مبنای منوبندی (Menu Based) می باشد، مشتری ابتدا با ارسال یک درخواست به شکل #xxx* به شبکه امکان مشاهده گزینه هایی را به صورت منویی دارد و با انتخاب شماره هر کدام از منوها و ارسال به سرور شبکه درخواست خود را مطرح می نماید و سرور شبکه با دریافت این شماره و با استفاده از ناحیه کاری ایجاد شده مراحل درخواست مشتری را به سمت مربوطه هدایت می کند. روش کار بدین صورت است که وقتی یک پیام با فرمت USSD ارسال می شود، دستگاه تلفن همراه با آن پیام همچون یک تماس صوتی برخورد کرده و تماس مربوطه را به گیرنده BTS ارسال می کند. BTS نیز پس از دریافت پیام آن را به سرور اصلی و در نهایت به MSC منتقل می کند. این سرویس برای اولین بار با اپراتور همراه اول به کشور با نام جرینگ و با شماره گیری #123* جهت خرید آسان به مشتریان اپراتور همراه اول ارائه گردید، در این طرح که بعضی فروشگاه ها و برخی سوپرمارکت ها با گرفتن اشتراک از اپراتور همراه اول، این اپراتور را همراهی می کنند به مشترکان همراه اول خدمات کیف پول را ارائه می دهند که با داشتن اعتبار در جرینگ خود و وارد کردن کد فروشنده، پول یا اعتبار لازم از حساب مشتری کسر و به حساب اعتبار فروشنده اضافه می شود. شییه حالت کارت به کارت بانک ها، که افراد نابینا با این امکانات موبایلی و بانکی به چک کردن حساب ها و خرید فوری می پردازند.

مشاغل نابینایان با استفاده از رایانه

نابینایان با استفاده از نرم افزارها و ابزارهای ذکر شده در این مقاله می توانند پس از تحصیل در رشته رایانه و فارغ التحصیل شدن از دانشگاه به برنامه نویسی کامپیوتر بپردازند که شغل مناسبی برای آنان است. همچنین نابینایان می توانند با گذراندن دوره های کوتاه مدت در سازمان های فنی و حرفه ای برای خود کارآفرینی کنند. مشاغلی که به نظر نگارنده رسیده؛ با بررسی اندکی در این مقاله درج گردیده است.

• اداره ی کافی نت ها یا گیم نت ها: افراد نابینا با داشتن کمی هزینه و بلد بودن رایانه و کمی داشتن مدیریت و روابط عمومی مناسب می توانند؛ برای خود محل کسب کاری از طریق کافی نت ها یا گیم نت ها راه اندازی کنند.گفتنی است این کار تنها به مهارت کامپیوتر بستگی نداشته و فرد نابینا باید بتواند محل کسب و کار خود را مدیریت کرده و با داشتن روابط عمومی قوی برای محل کسب و کار خود مشتری جذب کند. که در کنار اداره کافی نت که امروزه در بعضی شهرها اشباع شده خدماتی چون تایپ و رایت و تکثیر سی دی را انجام دهند. در خصوص رایت و تکثیر سی دی بایستی گفت که این شغل در حال حاضر به یکی از تخصص های پردرآمد بدل شده است که با داشتن دستگاه های مخصوص امکان پذیر است و اداره ی گیم نت ها هم نیازمند علاقه و دنبال کردن گیم های روز دنیااست که کمی از اداره ی کافی نت تخصصی تر است.
• کانون تبلیغات: این شغل در راستای تبلیغ دیگر مشاغل یا افراد یا کسب و کار پدیدار گردیده و در دنیای امروز برای خود تخصصی می باشد، در توضیح این شغل می توان گفت که کانون های تبلیغاتی به کمک دیگر مشاغل می آید و محل کسب و کار آنها را به کمک تکنولوژی برای جامعه معرفی می کند یا در زمان انتخابات، نامزدهای انتخاباتی را برای مخاطبانش معرفی می سازد و از دیگر فعالیت های این شغل می توان طراحی و تکثیر کارت ویزیت، تکثیر نیازمندی ها و خدمات مشترک بین اصناف کامپیوتر و چاپ مانند: کپی، رایت سی دی و پرینت نام برد.
• ارائه خدمات اینترنتی (آی اس پی[40]): با توجه به نیاز روز افزون مردم به اطلاعات در زمینه های مختلف و ارتباط روبه رشد آنها با شبکه اینترنت، ارائه خدمات اینترنتی به عنوان یک شغل جای خود را در جامعه باز کرده و می تواند منبع درآمد خوبی برای افراد نابینا نیز باشد. این شرکت ها رابط بین شرکت مخابرات و زیر ساخت های مخابراتی و مصرف کنندگان اینترنت است که اینترنت را از بستر مخابرات گرفته و به مشترکان اینترنت می رساند و افراد نابینا با داشتن سرمایه ی لازم می تواند اقدام به تاسیس چنین شرکت هایی کنند و شرکت های ارائه دهنده ی اینترنت می توانند افراد نابینا را در راه اندازی و فروش اینترنت پرسرعت به کار گیرند.
• درآمد از طریق اینترنت و سایت ها: هم اکنون سایت هایی در اینترنت هستند که فروشگاه های مجازی دایر کرده اند و توسط فروشندگان مجازی دست به ارائه ی خدمات زده اند و افراد نابینا هم می توانند در این سایت ها عضو شده و شروع به فروش محصولات مورد علاقه ی خود در سایت کنند که میزان موفقیت کسب درآمد در این نوع سایت ها کمی بیشتر از سایت هایی هستند که افراد نابینا بخواهند تاسیس کنند. همچنین افراد نابینا می توانند سایت هایی جهت تبلیغات زده و محصولات شرکت ها و کارخانه ها را تبلیغ کنند که این کار، می تواند به عنوان شغل دوم مورد استفاده قرار گیرد. تنها بدی که این نوع شغل ها دارد این است که گذشت زمان حلال مشکلات است و دارنده ی سایت در یک زمان کوتاه درآمد نخواهد داشت و باید تلاش کند تا مزد زحمت های خود را بعد از مدتی بگیرد و تنها زمان کار ساز نیست بلکه تلاش و شناساندن این سایت به مخاطبان که بتواند روزانه بازدیدکننده ی چشمگیری داشته باشد و همچنین محصول یا خدمات خود را به مخاطب بشناساند و ارائه دهد.
• آموزش و بکارگیری بعضی نرم افزارها: افراد نابینا می توانند بعضی نرم افزارهای کاربردی را یاد گرفته و از طریق آنها درآمد کسب کنند یکی از نرم افزارهایی که چنین قابلیتی را داراست نرم افزار آماری اس پی اس اس[41] است که بیشترپژوهشگران به افراد نیازمند هستند که مهارت کار با این نرم افزار را دارند و حاضرند مبالغی در مقابل تجزیه و تحلیل داده هایشان بدهند. افراد نابینا با کمی کمک از افراد بینا قادرند این نرم افزار را یاد بگیرند و کسب درآمد کنند. یا دیگر نرم افزارهای آماری، حسابداری، دیگر نرم افزارهای رایانه و غیره. در دنیای رایانه چنین نرم افزارهایی کم نیستند.
• ایجاد و یا کار در استدیوها: استدیوها مکان هایی هستند که مناسب برای ضبط صدا و تصاویر یا هردو هستند که این محل ها از دستگاه های تخصصی این امور استفاده می کنند و به کمک رایانه این کار صورت می گیرد و نابینایان نیز می توانند با داشتن دانش موسیقی وآشنا بودن بارایانه و نرم افزارهای مناسب این کار و با هزینه کمی خلاقیت برای خود درآمد کسب کنند.
• ایجاد یا کار در شرکت های نرم افزاری: این شرکت ها خدماتی در زمینه ی تولید و فروش نرم افزاری و یا طراحی سایت ها به مخاطبان خود ارائه می دهند و نابینایان با آموزش و یادگیری نرم افزارها و برنامه نویسی و زبان طراحی صفحات وب، می توانند خود اقدام به تاسیس چنین شرکت هایی کنند یا در چنین شرکت هایی شروع به کار کنند.
• تاسیس محل های ارائه ی خدمات رایانه ای یا تلفن همراه: این مشاغل می توانند علاوه بر فروش رایانه یا تلفن همراه به صورت تخصصی، می توانند به مشکلات یا تعمیر آنها بپردازند یا از طریق فروش و نصب برنامه بر روی تلفن همراه یا رایانه و توسعه ی خدمات خود شاهد پیشرفت شوند.
• مونتاژ کامپیوتر: با توجه به افزایش تقاضا برای خرید کامپیوتر از سوی اقشار جامعه و نیز با توجه به توانایی نابینایان در اَسمبِل کردن قطعه های سخت افزاری کامپیوتر، مونتاژ قطعه ها و فروش کامپیوتر برای نابینایان مورد استفاده قرار گیرد.

این ها مشاغلی است که نابینایان می توانند با کمی خلاقیت و آشنایی با رایانه موجب کارآفرینی برای خود شوند به طوری که نابینایان علاوه بر برنامه نویسی و مشاغل فوق، مشاغل دیگری مثل حسابداری، کتابداری، مترجمی، ویراستاری و بازاریابی را نیز با استفاده از نرم افزارهای مخصوص نابینایان می توانند بدست آورند. شغل های دیگری نیز وجود دارد که نابینایان بسته به خلاقیت واستعدادهای فردی، می توانند به آنها بپردازند.

نتیجه ی تکنولوژی اطلاعاتی و فناوری

همان طور که اشاره شد دسترسی به رایانه مزایای بیشتری را برای شهروندان نابینا نسبت به افرد بهره مند از نعمت بینایی فراهم می کند چرا که با وجود ابزارهای کمکی رایانه همانند OCR و Screen Reader (برای ورود متون به داخل رایانه و خواندن اطلاعات موجود بر روی صفحه نمایش) برای ایشان کارایی خواهد داشت. بنابراین با توجه به ضرورت دسترسی نابینایان به فناوری اطلاعات و ارتباطات و تاثیرات مثبتی که این فناوری بر زندگی آن ها می گذارد و همچنین با توجه به امکانات تولید تجهیزات در داخل کشور، ضروری است که تمام نابینایان کشورمان از این امکانات بهره مند شوند. نابینایان می توانند با استفاده از حداقل ملزومات موجود با رایانه عادی کار کنند تا زندگی بهتری داشته باشند. به فرصت های شغلی بیشتری دست یابند. همچنین در زمینه تحصیل موفق تر بوده و با افراد عادی به رقابت بپردازند. در عصر فناوری اطلاعات، تکنولوژی به کمک افراد نابینا و کم بینا آمده و موجب توانمندی آنها شده است و به آنها امکان داشتن فرصت های بیشتری جهت اثبات خود فراهم ساخته است. به کمک رایانه می توان مشکل بیکاری افراد نابینا را تا حدی کنترل کرد به شرطی که آموزش های هدف دار و منسجمی داشته باشند که می توان به یادگیری طراحی صفحات وب برنامه نویسی و تایپ و غیره اشاره کرد که فرد نابینا با یادگیری هر یک از این زبان ها بتواند در آیندۀ خود ازآن بهره مند شود. درسازمان ها، فرصت های شغلی تازه ای به جز اپراتوری تلفن، برای افراد نابینا تعریف گردد . چون سازمان های ما به سمت مجازی شدن می رود و علاوه براین کارهای ادارات با رایانه انجام می پذیرد که دیگر یک فرد نابینا برای کار با رایانه عاجز نیست و مستلزم این امر این است که طراحان شغلی در سازمان ها بایستی به این نکته نیز توجه داشته باشند که برای یک فرد نابینا هم فرصت شغلی ایجاد کنند و در مدیریت منابع انسانی بایستی به افراد نابینا توجه ویژه ای کنند تا از پتانسیل آنها به نحو احسنت در سازمان ها استفاده گردد. و در هنگام گزینش کار، نبایستی به خاطر مشکل بینایی، آنها را رد کرده و از پتانسیل آنها استفاده نکنیم که این امر نه تنها فرد نابینا را به افسرده می کند و او خود را سربار جامعه می بیند بلکه سرمایه های جامعه را با دستان خود به هدر می دهیم. بنابراین در پایان باید گفت که تجهیز اماکن مختلف شهری و رایانه های شخصی افراد نابینا به آنچه پیش از این ذکر شد می تواند گامی مؤثر در راستای دستیابی افراد نابینا به حقوق شهروندیشان محسوب باشد.

[1] کارشناس ارشد مدیریت بازرگانی      S.karimzadeh1366@gmail.com

[2] کارشناس ارشد مشاوره خانوادهMehdiestiry@gmail.com

[3] ICT

[4] Computer

[5] http://fa.wikipedia.org

[6] Sound Card

[7] speaker

⁴ http://mehdimrg.blogsky.com

[9] Screen reader

[10]Download

[11]Jaws

[12] Windows

[13] www.freedomscientific.com

[14] Window-Eyes

[15] Gwmicro

[16] license

[17] NVDA

[18] Nuance TALKS

[19] Mobile Speak

[20] Symbian

[21] Talkback

[22] Android

[23]  Insert

[24] Magic

[25] Eloquence

[26] jaws for dos

[27] tandem

[28] Touch screen

[29] www.gwmicro.com

[30] E speak

[31] www.khana.ir

[32] www.msgata.com

[33]E Speak

[34]Text To Speech Engine

[35] Scanner

[36] May

[37] microsoft word

[38] microsoft excel

[39] microsoft access

[40]ISP

[41] SPSS