سلام دوستان

امروز هم با یه مقالۀ خوب دیگه در خدمتتون هستم.

دانلود

دیرک موزیکال: طرحی برای تسهیل جهت یابی نابینایان در فضا های شهری

فاطمه عبداللهی مقدم ماسوله[1]

علی زمانی فرد[2]

دیرک موزیکال، نتیجه تحقیق و بررسی نگارنده، جهت مناسب سازی فضاهای شهری است. این طرح با توجه به نیازسنجی نابینایان و با تاکید بر توانمندی های آنان، به منظور تامین امنیت و تسهیل جهت یابی ارائه شده است. تبدیل دیرک مشخص کنندۀ حریم پیاده رو به یک راهنمای موزیکال، ضمن ایجاد فضای موسیقایی آرام و افزایش غنای محیط شهری مورد استفاده شهروندان نابینا و بینا است. سادگی طرح، مقرون به صرفگی، استفاده از انرژی های پایدار و سازگاری با محیط زیست از ویژگی های دیرک موزیکال است.

کلمات کلیدی نابینا، مناسب سازی، طراحی شهری، فضای شهری، انرژی پایدار، جهت یابی نابینا، دیرک موزیکال.

مقدمه

هر طرح و اثری تنها با تکیه بر توانایی های معلولین قابلیت اجرایی می یابد و کارآمدی خواهد داشت. بر این اساس برای بهبود کیفیت زندگی نابینایان در فضای شهری و پیشنهاد و یا طرح روش هایی که سبب راحتی و تسهیل عبور و مرور آنها شود، شناخت کامل توانایی ها و مهارت های آنها مورد توجه قرار گرفته است.

به همین منظور، برای طراحی دیرک موزیکال بخشی به بررسی شیوه نابینایان در برقراری ارتباط با دنیای پیرامون و تصور و درکشان از آن، اختصاص یافته است.

طراحی دیرک موزیکال

تصویر1: دیرک موزیکال

• اهداف

هدف اصلی طرح، مناسب سازی مبلمان شهری موجود درمعابر، گذرها، میادین و به طور کلی قسمت های مختلف شهر گرونوبل به منظور استفاده معلولین بود. این طرح با همکاری شهرداری و مدرسه عالی معماری شهر گرونوبل[3] در سال 2009 به دانشجویان رشته کارشناسی ارشد «طراحی برای معماری» ارائه شد.

در طراحی سه اصل کلی باید مورد توجه واقع می شد:

• طراحی و اجرا با تکیه بر مبلمان شهری موجود
• مقرون به صرفگی در مرحله تولید و اجرا
• مقرون به صرفگی در مصرف انرژی
• ، توجه به جنبه زیبایی و کارآمدی

مرحله اول طرح، شامل دو قسمت بود. از یک سو مشاهده و بررسی مبلمان شهری[4] جهت مناسب سازی و از سوی دیگر نیازسنجی معلولین در عبور و مرورو و استفاده از مبلمان شهری.

مبلمان شهری در فرانسه، دارای تنوع فراوانی هستند و در گروه های مختلفی طبقه بندی می شوند:

• مبلمان جهت استراحت شامل نیمکت، میز و صندلی، تکیه گاه و…
• سایه بان برای استفاده کنندگان از وسایل نقلیه عمومی
• وسایلی که به منظور حفظ پاکیزگی شهر کار گذاشته شده اند مانند انواع سطل آشغال
• وسایل روشنایی عمومی، انواع چراغ های نصب شده در فضای عمومی
• تابلوهای اطلاع رسانی و تبلیغاتی
• تجهیزات بازی کودکان در پارک ها
• تجهیزات مخصوص وسایل نقلیه و تعیین حریم خیابان و پیاده رو مثل جایگاه پارک دوچرخه، دیرک و تجهیزات تعیین حریم.

از میان انواع مبلمان شهری، دیرک تعیین حریم پیاده رو را جهت مناسب سازی انتخاب کردم. زیرا دیرک تقریباً در همه قسمتهای اصلی و حاشیه ای شهر وجود دارد و در خیابان های خلوت و در مسیرهای پرتردد کار گذاشته می شود. نابینایان با استفاده از ضربات مکرر عصا بر قسمت پایینی دیرک، از امتداد مسیر مطمئن می شوند و در عین حال از ورود به خیابان در امان می مانند. ویژگیهای ظاهری دیرک از قبیل ابعاد و فرم آن در عین سادگی کارآمد است و از جذابیت کافی برای مناسب سازی برخوردار است.

• نیاز سنجی نابینایان

طراحی فضا و مبلمان  شهری با هدف تسهیل عبور و مرور افراد نابینا، پیش از هر چیز نیازمند شناخت توانایی های آن ها در درک فضا، جهت یابی و حرکت است. سوال اساسی که مطرح می شود و قبل از هر گونه طراحی باید به آن پاسخ داد این است که چطور فرد نابینا در فضاهای شهری تردد می کند در حالیکه این فضاها، به طور پیش فرض، با تکیه بر حس بینایی و برای افراد بینا طراحی و اجرا شده اند. به عبارت دیگر، در نبود حس بینایی چه توانایی هایی جایگزین آن می شوند و مسیریابی و شناخت محیط پیرامون را میسر می سازند؟

برای پاسخ به این سوالات، نتیجه تحقیقات راشل توماس، جامعه شناس لابراتوار کرسون شهر گرنوبل، مورد استفاده قرار گرفته است(Rachel Thomas, 1999 : 9-24).

تحقیق راشل توماس گزارش مستقیم از تجربه و درک فضایی است که یک نابینا با تکیه بر توانایی هایش از محیط پیرامون خود به دست می آورد.

برای انجام این تحقیق ده ها مصاحبه با اعضای انجمن «والنتن هوی»[5]و انجمن «گروه روشنفکران نابینا و کم بینا»[6]  شهر گرونوبل انجام گرفت. هدف از این تحقیق تشخیص شیوه ی جهت یابی و جابجایی افراد نابینا در شهر بود. هر کدام از مصاحبه ها 45 دقیقه تا 1 ساعت طول کشیده است. در این تحقیق بعد از انجام مصاحبه چهار جابجایی در شهر به افراد شرکت کننده پیشنهاد شده است:

اول: جابجایی در یک مسیر آشنا

برای اولین جابجایی سه مسیر توسط دو نابینای مادرزاد و یک فرد نابینای غیر مادرزاد انجام شد.

دوم: جابجایی در یک مسیر ناآشنا

این جابجایی در محدوده مخصوص تردد افراد پیاده واقع درمرکز شهر گرونوبل انجام شد و دو فرد کم بینا و یک نابینای مادرزاد در آن شرکت کردند.

سوم: جابجایی در یک مسیر مشخص برای دو فرد نابینا

این مسیر برای یکی از دو نابینا آشنا بود و برای دیگر کاملاً ناشناس. این آزمایش بر روی یک نابینایی غیر مادرزاد و یک فرد کم بینا صورت گرفت.

چهارم:راهنمایی یک فرد بینا با چشمان بسته در یک مسیر آشنا

دو فرد نابینای غیرمادرزاد به طور جداگانه یک فردبینا(شخص مصاحبه کننده) را با چشمان بسته همراه خود به مقصد رساندند.

در طی این جابجایی ها از افراد شرکت کننده  خواسته شد تا چگونگی جهت یابی و حرکت در مسیر را تشریح کنند. هدف از این روش شناسایی عناصر فیزیکی و توانایی های شخصی فرد نابینا در حرکت در فضاهای شهری بود. با ضبط توضیحات نابینایان و همینطور بررسی عادات و رفتارهای عمومی آنها در جهت یابی، توانایی های حسی آن ها مورد بررسی قرار گرفتند که به شرح زیر می باشد.

حرکت در یک مسیر مشخص: خوانش توپوگرافی شهری

یک شهروند بینا با تکیه بر حس بینایی، مسیر را شناسایی می کند، موانع احتمالی را تشخیص می دهد و فاصله را می سنجد. اما در غیاب حس بینایی، حس های دیگر(لامسه، بویایی، شنوایی) با کمک توانایی های ذهنی مسیریابی را ممکن می سازند. بر اساس تحقیق راشل توماس یک نابینا برای تردد در یک مسیر شیوه دیگری را به کار می بندد که به شرح زیر است:

• به خاطر سپاری

فرد کم یا نابینا پیش از طی کردن یک مسیر آن را به خاطر می سپارد.

روش به خاطر سپاری برای افراد نابینا تقریباً یکی است. درابتدا مسیر با یک راهنما یا همراه طی می شود که برای سهولت در به خاطر سپاری نباید بیش از پانزده دقیقه طول بکشد. حفظ مسیر دو مرحله دارد، اول آشنایی عمومی با مسیر، نقطه شروع و پایان آن و محور اصلی که این دو نقطه را به هم مرتبط می کند. در این مرحله اسامی خیابان ها و تقاطع ها به ترتیب حفظ می شوند. در مرحله دوم، برای تسریع در جهت یابی چند نشانه ثابت انتخاب می شوند: به عنوان نمونه، فواره آب بعد از خیابان اول، بوی قهوه که نشان از وجود کافه در نبش خیابان سوم است و …

• انتخاب مسیر

معمولاً تصور می شود که اشخاص کم یا نابینا، برای عبور و مرور مکان های آرام و محدوده های پیاده راه را ترجیح می دهند اما بر اساس تحقیق انجام شده این پیش فرض، اشتباه است. مسیرهای پر رفت و آمد، حاشیه خیابان های بزرگ و بلوارها مکان های انتخابی نابینایان برای تردد است زیرا صدای عبور اتومبیل ها به عنوان یک عامل صوتی جهت یابی را آسان می سازد و وجود پیاده رو امنیت تردد را تامین می کند. تحقیق نشان می دهد که  نابینایان از تردد در پارک ها و فضاهای سبز فاقد نشانه صوتی پایدار، دوری می کنند  و تنها در صورت لزوم آن را انتخاب می کنند.

• تعریف هندسی مسیر

افراد نابینا و کم بینا ترجیح می دهند مسیر خود را با خطوط راست تعریف کنند. به عنوان نمونه اگر قرار باشد از گوشه ای از شهر به سمت دیگر بروند تا حد امکان مسیر را با خطوط مستقیم، تعریف می کنند.

در فضاهایی مثل میدان عمومی یا باغ که امکان جستجوی خط راست برای جهت یابی نباشد از روش L یاU  استفاده می کنند. یعنی با تکیه بر نشانه های موجود و به خاطر سپاری آنها سعی در ایجاد یک مسیر راست و سپس یک چرخش به سمت راست یا چپ می کنند. این روش مانع از سردرگمی آنها در میانه راه می شود.

• تقسیم مسیر به قسمت های کوچک

برای به خاطر سپاری و همینطور برای تسهیل در جهت یابی، مسیر به تکه های کوچکتر تقسیم می شود و با کمک نشانه ها به خاطر سپرده می شود. به عنوان نمونه از این پیاده رو تا پیاده رو بعدی،از کنار فواره آب تا اولین ایستگاه اتوبوس، از جلوی کافه تا اولین خیابان…

دریافتن و درک مسیر: جسم هوشیار و فضای شهری

درک فضا در نبود حس بینایی مسئله ای است که روانشناسی تجربی مورد مطالعه قرار داده است. این مطالعات معمولاً بر تاثیر حس شنوایی در مکان یابی تاکید دارند اما مطابق تحقیق راشل توماس حس بویایی، حس لامسه و تغییرات حرارتی نیز موثر هستند.

مسیریابی: حرکت و نشانه های شهری

مبلمان و تمهیدات شهری همان اندازه که مانع و خطر محسوب می شوند، می توانند وسیله ای برای تشخیص مسیر درست باشند. مبلمان شهری غیرمنقول با اندازه های کوچک یا حجیم موانعی هستند که ممکن است سر راه نابینا سبز شوند. مبلمان شهری کوچک شامل دیرک های نگهدارنده تابلوهای اطلاع رسانی با ارتفاع بیش از 2.20 متر و اجسام داخل زمین با ابعاد بیش از 0.30 متر و طولی معادل یا بیش از 0.90 متر است. عناصر شهری حجیم شامل ایستگاه اتوبوس ، کابین تلفن  خودپرداز بانک و … هستند. عناصر کوچک معمولاً به طور غیر منتظره توسط نابینا حس می شوند و باعث توقف ناگهانی، تردید در تشخیص و یا افتادن نابینا و آسیب دیدگی می شوند. جلوگیری از برخورد با این موانع تنها از طریق به یاد سپاری در هنگام مرور مسیر یا استفاده از عصای سفید ممکن است.

اما مبلمان شهری حجیم خطر کمتری دارند، هرچند که در بعضی مواقع عبور و مرور را سخت می کنند اما یک مانع خطرناک محسوب نمی شوند. افراد کم بینا که قادر به دیدن مرز اجسام و تیرگی و روشنایی هستند می توانند مبلمان شهری بزرگ را تشخیص بدهند و با نوک عصای سفید حدود آن را درک کنند.

اما روشی که افراد نابینا برای تشخیص مبلمان حجیم به کار میبرند مبتنی بر توانایی لمسی-شنیداری است. درک حضور این مبلمان از فاصله نزدیک از طریق صوت امکان پذیر است. زیرا حضور یک حجم بزرگ در فضا، کیفیت صوت را تغییر می دهد. به عبارت دیگر صدای برخورد پی در پی عصا با زمین به جسم حجیم می رسد، تغییر می کند و نابینا با تشخیص تغییر صدا متوجه حضور یک حجم می شود.

علاوه براین فرد نابینا از توانایی حسی-لامسه ای برای حرکت بهره می برد. به این معنا که او حساسیت خاصی نسبت به دما و حرکت هوا دارد و قادر به درک هوایی است که با حرکت بدنش جابجا می شود و از طریق اشیاء پیرامونش بازگردانده می شود. حس برخورد که از تغییر فشار بر روی اپیدرم پوست ایجاد می شود، نابینا را از حضور مانع حجیم آگاه می کند. این حساسیت لمسی به طور قابل توجهی در قسمت پیشانی قوی است.

یکی از افراد نابینای شرکت کننده در تحقیق، توضیح می دهد: «یک مانع بزرگ به اندازه 0.70 سانتی متر جلوی شما است، شما آن را حس می کنید، مثل اینکه یک حجم بزرگ به سمت شما حرکت می کند و روی پیشانی شما را فشار می دهد البته این صدا نیست بلکه فشار است، که حس می شود».

این حساسیت خاص به طور عام «حس مانع» نامیده می شود که در ادبیات روانشناسی از آن به عنوان«ادراک صورت» یاد می شود. به نظر می آید این شیوه دریافت از طریق همکاری حواس مختلف امکان پذیر است.

• طراحی

تصویر2: مسیریابی با دیرک موزیکال در مکان های کم تردد

بنابر بررسی های انجام گرفته، فرد نابینا برای جابجایی، فقط از حس شنوایی خود استفاده نمی کند بلکه حس بویایی، حس لامسه و حساسیت حرارتی نیز نقش مهمی ایفا می کنند. به طور خلاصه می توان گفت، حرکت در فضای شهری، جهت یابی و طی مسیر به وسیله مجموعه ای از حسهای شنوایی لامسه و حسی-حرارتی است که با هم یا پی در پی به کار گرفته می شوند. در غیاب حس بینایی، همه حس های دیگر بیدار می شوند. از این جهت فرد نابینا به کیفیت فضاسازی، عطرها، رایحه ها، اصوات موجود در فضا و حتی حرارت و جابجایی هوا حساسیت بالایی دارد. نتیجه دیگری که از تحقیق راشل توماس استخراج می شود این است که نابینایان از مسیرهای فرعی، خلوت و ساکت که فاقد عناصر صوتی ثابت برای مسیریابی هستند اجتناب میکنند.

بنابراین ایده اولیه ایجاد صوت برای جهت یابی شکل گرفت و از آنجا که در بررسی رفتار عمومی نابینایان در تردد شهری مشاهده شد که از دیرک برای جهت یابی و امتداد مسیر سود می برند، طرح دیرک صوتی به نظرم بسیار موثر و مفید آمد. زیرا اگر دیرک ها قابلیت تولید صوت داشته باشند  نه تنها عبور و مرور نابینایان را تسهیل می کنند بلکه تردد در مکان های ساکت و فاقد عناصر صوتی را امکان پذیر می کنند.

• تولید صوت

برای تولید صوت در دیرک  روش های مختلفی وجود دارد اما ساد ه ترین و کم هزینه ترین و در عین حال کارآمدترین روشی که یافتم ، کار گذاشتن بادآویز[7] در داخل دیرک است.

دیرک های تعیین حریم پیاده رو دارای طول 90 سانتی متر و عمق 10 سانتی متر هستند و قابلیت جادادن یک باد آویز کوچک در خود را دارند. بادآویز دارای انواع متفاوتی است و با توجه به جنسشان که از بامبو باشد یا فلز (تصویر شماره 3)، در مقابل جریان باد صداهای متفاوتی تولید می کنند.

تصویر3: بادآویز آلومینیومی

• مراحل اجرای طرح

برای به کار گذاری بادآویز در دیرک مطابق تصویر شماره 4 ابتدا قسمت فوقانی دیرک از آن جدا می شود. سپس بادآویز در داخل آن قرار می گیرد. برای اینکه جریان هوا بتواند راحت تر داخل شود و آن رابه صدا در آورد، می توان برش  هایی بر سطح دیرک ایجاد کرد.

با به کار گذاشتن انواع بادآویز می توان اصوات مختلف ایجاد کرد و مثلا می توان خیابان ها یا گذرهای متفاوت را با اصوات مشخص کرد. به اینگونه که صدای تولید شده در یک گذر با گذر دیگر فرق داشته باشد و فرد نابینا خیابان ها را از روی صدا تشخیص بدهد.

روش های تکمیلی

به منظور ایجاد تنوع و همینطور زیباسازی می توان روی سطح دیرک طرح های متفاوتی ایجاد کرد و هر گذر را با یک طرح خاص از گذر و خیابان دیگر متمایز کرد (تصویر 6). در این صورت دیرک می تواند برای معلولین ذهنی، سالمندان دچار فراموشی خفیف و برای کودکان قابل استفاده باشد و مسیریابی را برای آنها آسان کند. طرح ها باید به گونه ای اجرا بشوند که مقاومت و استحکام دیرک را از بین نبرند.

جمع بندی:

نکته مهمی که در طراحی دیرک موزیکال در نظر گرفته شد،الحاق نابینایان در جامعه و پرهیز از هر روشی بود که آنان را از سایر شهروندان متمایز کند. دیرک موزیکال در عین حال که برای افراد نابینا قابل استفاده است باعث زیبایی شهر شده، و آرامش موسیقایی آن باعث ارتقا کیفیت صوتی در فضاهای شهری می شود و برای همگان قابل استفاده است. از آنجا که حتی جریان ملایم باد باعث حرکت بادآویز می شود بنابراین از نظر مصرف انرژی نیز کاملا مقرون به صرفه است و نگهداری و تعمیر آن هزینه بر نمی باشد.

تصویر5: تکمیل دیرک با اضافه کردن شبکه فلزی در قسمت بالایی

تصویر6: ایجاد طرح های متفاوت بر روی بدنه دیرک

[1] دانشجوی دکتری تاریخ هنر- دانشگاه گرونوبل

کارشناسی ارشد حرفه‌ای « طراحی برای معماری»، مدرسه عالی معماری گرونوبل

Fatemeh.abdollahi@gmail.com

[2] استادیار، عضو هیئت علمی دانشگاه هنر

Ali.zamanifard@gmail.com

[3] شهر گرونوبل در سال 2013 رتبه دوم شهرهای مناسب‌سازی شده اروپا را به خود اختصاص داد و به این ترتیب بعد از شهر گوتبرگ سوئد و قبل از شهر پزنان لهستان قرار گرفت.

[4]مبلمان شهری یعنی همه اشیائی که در فضای شهری برای استفاده عموم کار گذاشته شده‌اند.

[5]Valentin Haüy,

انجمن «والنتن هوی» در سال 1889 توسط موریس دولاسیزران تاسیس شده است. هدف از تشکیل این انجمن حمایت افراد نابینا برای دسترسی به فرهنگ و اشتغال است که تا به امروز به فعالیت خود ادامه داده است.

[6]Groupement des Intellectuels Aveugles et Amblyopes de Grenoble

در سال 1949، یک گروه کوچک متشکل از دانشجویان و روشنفکران نابینا به قصد از بین بردن فاصله بین دنیای نابینایان و افراد بینا این انجمن را تاسیس کردند که هنوز فعال است.

[7]carillon