خانه
جستجو
Close this search box.
جستجو

مباحثی درباره روشها و راهبردهای تحقیق. گفتار اول

با تقدیم گرمترین سلامها و صمیمانه ترین درودها به ساحت دوستان فرهیخته و فهیم خودم .
امیدوارم که در این سرمای دی ماه دلهایی به گرمای آفتاب تموز داشته باشید. و بیش از پیش با حضور آگاهانه، فعال و قبراق خود کوچه پس کوچه های محله را با طنین شادی و نشاط خود همآواز با ترنم جویبار و همگام با آواز همای خوشبختی عطرآگین سازید.
در این پست و چند پست دیگر در صورت علاقه و تمایل شما قصد داریم مباحثی را از  روشها و راهبردهای تحقیق تقدیم نماییم باشد که مورد طبع بلند علمی شما قرار بگیرد.

چند نکته:
۱ سعی می شود که مطالب با زبان ساده ارائه گردد تا هم برای دانشجویانی که آن را گذرانده اند یادآوری باشد و هم برای دوستانی که آن را هنوز پاس نکرده اند یک آشنایی مقدماتی فراهم سازد.

۲ سعی می شود با رویکرد کاربردی بودن مطالب انتخاب و ارائه گردد

۳ سعی شده است که در انتخاب محتوا و مطالب از کتاب های معتبر و شناخته شده در این زمینه ها استفاده گردد.

۴ این مطالب فقط شما را در حد مقدماتی با روشها و راهبرد های تحقیق آشنا می سازد و کسب دانش و مهارت بیشتر شما مستلزم گذراندن آن در دانشگاه و انجام عملی پژوهش می باشد.

۵ محتوا و مطالب این پستها بیشتر برای دانشجویان رشته هایی از قبیل: روانشناسی و گرایش های آن، علوم تربیتی و گرایش های آن، مشاوره و شاخه های آن، تمام رشته های مدیریت و سازمان، تمام زیرمجموعه های علوم اجتماعی و غیره مفید می باشد.

۶- این فعالیت کاملا شخصی و خود جوش بوده و به دور از اشتباه و ایراد  نیست که انتظار می رود تا شما هم در تکمیل آن و رفع اشتباهات آن مشارکت داشته باشید. و کاستی ها را بر این دوست حقیر خود ببخشید.
پس اگر موافق باشید این شما و این هم بخش اول:

گفتار اول:
مفاهیم اساسی تحقیق،  منابع علم و ویژگی های علوم انسانی
در این گفتار به عنوان نخستین گام، ضمن ارائه ی تعاریفی از مفاهیم تحقیق، روش شناسی و روش، منابع شناخت انسان معرفی شده و در انتهای بحث نیز به ویژگی های علوم انسانی پرداخته شده است.

تعریف تحقیق و ویژگی های آن:

� تحقیق عبارت است از فرایند جستجوی منظم برای مشخص نمودن یک موقعیت نامعین(دیوی، 1938).
تحقیق از نظر لغوی به معنای بررسی و پیدا کردن حقیقت است ولی در تعریف اصطلاحی و از نظر علمی عبارت است از تلاش و انجام یک فعالیت منظم و هدفدار برای رسیدن به
حقیقت و پاسخ به سؤال و دستیابی به دانش و آگاهی بیشتر در مورد یک پدیده و یا یک مسئله به منظور چاره‌جویی با استفاده از مراحل و روش علمی.
تحقیق را می توان به صورت «تجزیه، تحلیل، ثبت عینی و سیستماتیک مشاهدات کنترل شده که ممکن است به پروراندن قوانین کلی، اصول یا نظریه هایی بینجامد و به پیش بینی و یا احتمالاً به کنترل نهایی رویدادها منتج شود تعریف کرد.

روش شناسی:

روش شناسی عبارت است از چگونگی گردآوری شواهد و تبدیل کردن آنها به یافته ها(اندرسون، 1989)
در واقع منظور از روش شناسی مبانی فلسفی و پارادایم های علمی حاکم در حوزه ی تحقیق می باشد به این معنا که ماهیت واقعیت چیست؟ معرفت دارای چه خصیصه هایی می باشد، چگونه و از چه راه هایی  باید کسب گردد.
روش:
روش عبارت است از چهارچوب عملیات  و اقدامات جستجو گرایانه برای تحقق هدف پژوهش جهت آزمودن فرضیه یا پاسخ دادن به سوالات تحقیق.

منابع علم

� انسان در طول تاریخ زندگی خود همواره با مسائل و ابهامات زیادی مواجه بوده است. وی نیز لاجرم به منظور پاسخ دادن به سوالات، نیازها و ابهام های خویش به راه های متعدد و گوناگونی از خرافات اولیه گرفته تا کاربست روش علمی متوسل شده است. برخی از این راه ها و منابع بیشتر از همه مورد استفاده قرار گرفته اند طوری که تا زمان حاضر نیز ادامه داشته و همچنان برای کسب شناخت و معرفت از مهمترین راه ها و منابع علمی انسان می باشند. این منابع به شرح ذیل هستند.

۱) تجربه

2) مرجع مطلع و آ گاه

3) سیر و سلوک، سنتها

4) استدلال قیاسی

5) استدلال استقرایی

6) روش علمی

1- تجربه
� هر فرد براساس تجربیات شخصی خود می تواند پاسخهای بسیاری از سؤالهایی را که با آنها رو به روست بیابد.
محدودیت : هر فرد براساس ویژگی های خاص خود تحت تأثیر حوادث قرار می گیرد. در شرایط مشابه ممکن است دو فرد تجربیات متفاوت داشته باشند.

2- مرجع مطلع
فرد پاسخ سؤالاتش را نزد کسی جستجو می کند که دارای آگاهی و صلاحیت باشد.
محدودیت : مرجع مطلع هم جایزالخطاست و از طرفی مراجع مطلع درباره اصول، اختلاف نظر دارند.

3- سیر و سلوک، سنتها
تمام جوامع دانش انباشته  شده ی خود را در مورد ماهیت و چگونگی انجام امور مورد توجه قرار داده و بر اساس آن فعالیت های خود را تنظیم می کنند.
محدودیت : تولید شده از راه کوشش و خطا

4- استدلال قیاسی
اولین گام اساسی برای کشف نظام مند حقیقت را فلاسفه یونان برداشتند.
در استدلال قیاسی فرد با استفاده از قوانین معین منطق از احکام کلی به احکام جزیی می رسد.
محدودیت : نتیجه یک قیاس صوری نمی تواند از محتوای صغری(فرض فرعی)  و کبری(فرض اصلی)  فراتر رود لذا نتایج درست باید از صغری و کبری درست بدست آید.

5- استدلال استقرایی:
برای نخستین بار توسط فرانسیس بیکن مطرح شد. کسب دانش از طریق مشاهده مستقیم باید صورت گیرد. انسان شخصاً طبیعت را مورد مشاهده قرار دهد و واقعیات معین را جمع آوری کند و به یک تعمیم دست یابد.
محدودیت : برای اطمینان کامل از نتایج استقراء تمامی موارد باید مورد مشاهده قرار گیرند.

6- روش علمی :
� مهمترین جنبه های روش استقرایی و قیاسی ترکیب شدند و روش علمی (روش استقرایی – قیاسی ) به دست آمد.
چارلز داروین در بسط نظریه تکامل خود اولین کسی است که در پی جویی علم، از این روش استفاده کرد.
در روش علمی محقق بطور استقرایی از مشاهده به فرضیه و سپس بطور قیاسی از فرضیه به استنباط منطقی می رسد و پیامدهایی را که در صورت درست بودن رابطه فرض شده
پیش خواهند آمد قیاس می کند. اگر استنباط های قیاسی با پیکرۀ سازمان یافته و دانش مورد قبول، سازگار باشند با گردآوری داده های تجربی باز هم مورد آزمون قرار
می گیرند و برمبنای شواهد ، فرضیه ها، رد یا قبول می شوند.

مراحل اصلی در روش علمی:

1- پی بردن به مساله

2- جستجوی پیشینه

3- تدوین فرضیه

4- مشاهده و آزمون فرضیه

5- پذیرش، رد و یا تعدیل کردن فرضیه

ویژگی های علوم انسانی:

علوم انسانی نیز مانند علوم دقیقه، دارای ویژگی ها و پیش‌فرضهایی می باشد که لازمه ی انجام پژوهش در این رشته باور و اعتقاد پژوهشگر علوم انسانی به این پیش‌بایست‌ها می باشد.
به عبارت دیگر محققی که نتواند این خصوصیات را درک نموده و یا آن پیش‌فرضها را نپذیرد، نمی تواند در علوم انسانی به یک تحقیق علمی و معتبر دست بزند.

1- هدف علوم انسانی، درک منطقی رفتار انسان است. هر چند که در انسان رفتارهای غیرمنطقی نیز دیده می شود. اما دانشمند علوم انسانی، خود باید در درک اشکال گوناگون
رفتار، منطقی عمل کند. پس، علوم انسانی منطقی هستند.

2- دانشمند علوم انسانی مانند دانشمند علوم فیزیکی می کوشد تا از طریق حداقل متغیرها، حداکثر قدرت تبیین را به دست آورد. به عبارت دیگر افزودن یک متغیر در
تجزیه و تحلیل موجب افزایش  قدرت تبیین و پیش بینی می شود. اما این عمل موجب پیچیدگی مدل پژوهشی نیز می شود. پژوهشی که یک مسئله را با متغیرهای کمتری تبیین
یا پیش بینی کند به پژوهشی که آن را با متغیرهای بیشتری توصیف، تبیین یا پیش بینی کند ترجیح دارد. پس:
علوم انسانی از اصل امساک پیروی می کنند.

3- دانشمند علوم انسانی معتقد است وقوع هر رویدادی دلایلی دارد و صرفاً تصادفی نیست. هر رویدادی دارای علل پیشین است.
پس نتیجه می گیریم :  که رویدادهای علوم انسانی اتفاقی نبوده و هر پدیده در علوم انسانی دارای علت یا علل خاص خود است.

� 4- دانشمند علوم انسانی مانند دانشمند علوم فیزیکی روش مخصوص به خود را دارد . به عبارت دیگر علوم انسانی دارای روشها و مفاهیم مخصوص به خود است که هر کسی
نمی تواند وارد این حوزه شود. مگر اینکه در این حوزه مطالعه و تحصیل کرده باشد.

5- برای آنکه فرضیه ها و نظریه های علوم انسانی مورد استفاده قرار گیرند باید مورد آزمون و آزمایش قرار گیرند. به عبارت دیگر رابطه بین دو متغیر زمانی مورد
قبول است که با روش های اندازه گیری مورد آزمایش قرار گرفته باشد و به تایید برسد. به عبارت دیگر:
علوم انسانی را می توان به صورت آزمایشی مورد بررسی قرار داد.
بنابراین، علوم انسانی آزمون پذیر هستند.

� 6- در صورتی که یک پژوهش معین در زمینه علوم انسانی بصورت کامل و کافی توصیف شده باشد. هر دانشمند دیگر نیز باید بتواند پژوهش را تکرار و نتایج مشابهی به دست بیاورد.
پس، پژوهشهای علوم انسانی تکرار پذیر هستند.

7- نظریه های علوم انسانی ابدی و جاویدان نیستند و دلایل و مدارکی آن را بی اعتبار می سازند . نمی توان انتظار داشت که یافته های علوم انسانی در مورد یک پدیده، در درازمدت پایدار بمانند.
پس، علوم انسانی ابطال پذیر هستند.

۱۳ دیدگاه دربارهٔ «مباحثی درباره روشها و راهبردهای تحقیق. گفتار اول»

سلام. اول شدم.
طلا نمیدی دکتر جون؟
حقیقتش من از روش تحقیق کمی خوشم نمیاد.
هرچند ربطی نداشت ولی خواستم چیزی گفته بام.
خلاصه دمت گرم و کامل خواهم خوند.
از این که علم خودت رو با ما به اشتراک گذاشتی، تشکر تشکر
از انتشار پست هم ممنون

درود بر جناب محمدی گرامی. واقعا جای چنین بحثی در محله خالی بود. ما قطعا باید با روشهای تحقیق آشنا بشیم. نابینایان باید در تولید علم و پژوهش نقشی برعهده گیرند. تا نیاموزیم که چگونه تحقیق کنیم نمیتونیم ادعا کنیم که دانشجو یا دانشآموخته هستیم. با تحقیق است که میشود حرف حساب و علمی و منطقی زد. ما متاسفانه در دانشگاهها از زیر بار تحقیق، شانه خالی میکنیم و این بزرگترین اشکال و نقطه ضعف ماست. با تحقیق است که میشود به واقعیات جهان و جامعه پی برد و به خیالبافی و توهم نپرداخت. خلاصه که دانشجویان عزیز باید با تحقیق و پژوهش مأنوس شوند. چاره ای نداریم. اگر میخواهیم جایگاهی در فضای علمی کشور داشته باشیم، باید تلاش کنیم، زحمت بکشیم و دست از عافیت طلبی برداریم.
باز هم از شما دوست نازنین بخاطر بر افروختن شمع تحقیق و پژوهش در محله کمال تشکر و سپاس را دارم.
همیشه پاینده پیروز و مهربان باشید.

سلام بر عمو حسین عزیز،
باز هم حضور گرم شما به من امید و دل گرمی خاصی بخشید.
از اینکه مطالب این دوست خودت را با علاقه دنبال می کنید بینهایت سپاسگزارم.
و اما در مورد تحقیق و ضرورت آن برای دانشجویان و دانشآموزان باید گفت که تحقیق و پژوهش بخش عمده ای از هویت علمی این عزیزان است که بدون آگاهی و کاربست آن دیگر ماهیت و هویت دانشجو و دانش آموز آن اعتبار واقعی خود را نخواهد داشت. چرا که محصول تحقیق چیزی غیر از کشف دانش و معرفت نیست که دانشجو و دانش آموز نیز به دنبال این گوهر ناب است.
باز هم ممنون. باز هم بیا

سلام
نا آگاهی از روش صحیح تحقیق یکی از مشکلات جدی هست که گریبان پژوهش دوستان هم نوع را گرفته از شما ممنونم بابت این پست اما بنظرم معزل اصلی منابع پژوهش هست که مثل یک سد بتونی سرراه پژوهش
دوستان دارای معلولیت بینایی قرار داره .. و فکری براش نمیشه

سلام بر روشنک عزیز
ضمن تشکر از حضور شما در این پست من هم موافق هستم که این مبحث بسیار مهم و ضروری در دانشگاه و میان دانشجویان قدری غریب افتاده است و متاصفانه فقط به گذراندن این این درس مهم بسنده شده است و بس، قبول دارم که تحقیق برای افراد دارای آسیب بینایی قدری مشکلساز است اما این مشکلات به اندازه ای نیست که این گروه از جامعه هم نتوانند دین خود را نسبت به جامعه ادا نمایند.
البته منظور از منابع برای من روشن نیست. باز هم ممنون

سلام بر شما.
از پست بسیار مفیدتان تشکر می کنم. توضیحات بسیار جامع و کاملی را راجع به روش تحقیق مطرح کردید که امیدوارم همه از آن استفاده کنند. واقعا آشنایی با روش تحقیق یکی از ملزومات هر کار پژوهشی است و تمامی نکات آن مثل زنجیری به هم پیوسته است تا پژوهشگر بتونه گام به گام مراحل تحقیق خودشو انجام بده.به عبارتی می توان گفت که روش تحقیق نظامی از قوانین، اصول و جریانات است که کند و کاو های علمی را هدایت می کند. در یک تحقیق علمی از روش های گوناگون علمی برای رسیدن به حقیقت استفاده می شود و هدف اصلی نیز کشف شناخت حقیقت و پی بردن به علل و عوامل وقوع یک حادثه است.
پس میشه این طور گفت که تعریف بهتر و کامل تر روش تحقیق عبارت است از: بررسی نظام یافته، کنترل شده، تجربی و انتقادی پدیده های طبیعی و انسانی که روابط احتمالی بین این پدیده ها به وسیله نظریه و فرضیه هدایت می شود.
با اجازتون برخی از ویژگی های یک تحقیق علمی را که در ذهنم هست را می نویسم:
۱- هر تحقیق علمی باید دارای هدف مشخص و فرایند معین باشد.
۲- هر تحقیق علمی تجربی است. یعنی تحقیقی علمی است که بر اساس تجربه و آزمایش به دست آید.
۳- هر تحقیق علمی قابل انتقال و تکرار است.
۴- تحقیق علمی بر مشاهده و آزمایش تأکید دارد. یعنی در یک تحقیق علمی محقق سعی می کند مدام در حال دیدن وقایع و آزمایش آنها باشد.
۵- تحقیق علمی معمولا کاری نو و بدیع است و محقق باید از تکرار کار های دیگران بپرهیزد.
۶- تحقیق علمی باید بر روی نمونه هایی باشد که محقق بتواند بعد از انجام تحقیق، آن را به کل جامعه مورد تحقیق تعمیم دهد.
شرمنده که پر حرفی کردم و باز هم از پست بسیار خوبتون تشکر می کنم.
همواره شاد و موفق باشید.

سلام وحید جان
از اینکه این پست مورد توجه دقیق شما قرار گرفته است بسیار خوشحال و سپاسگزارم.
من هم با نظرات شما موافق هستم. انشالا در پست های بعدی بیشتر و دقیقتر مباحث و مراحل روش تحقیق را مورد مطالعه قرار خواهیم داد.
ویژگی هایی که برای تحقیق برشمردید. بسیار خوب و دقیق بودند اما در مورد ویژگی آخر یعنی اعتبار برونی تحقیق باید گفت که این ویژگی بیشتر در مورد تحقیقات کمی صادق است و در تحقیقات کیفی این ویژگی از اهمیت کمتری بخوردار استو و بیشتر سعی می شود که واقعیت و پدیده از نگاه مشارکت کنندگان درک شود بنابراین در مقابل اعتار بیرونی در تحقیقات کمی، تمرکز بر نقطه نظرات شرکت کنندگان در تحقیقات کیفی وجود دارد.
باز هم حضور دقیقتان را در این پست ارج می نهم و باز هم در پستهای بعدی هم بیا و به ما کمک کن.

دیدگاهتان را بنویسید