با تقدیم گرمترین سلامها و صمیمانه ترین درودها به ساحت دوستان فهیم و فرهیخته ی خودم.
امیدوارم که در این روز های سرد، روزگار نا مرد و صحنه های پر درد، دلهایتان مملو از مهر خدا و عاطفه ی انسانی باشد.
در این پست بخش دیگری از فرایند و اجزای تحقیق را تحت عنوان گزاره های تحقیق و مساله به حضورتان تقدیم می نمایم باشد که مورد پسند طبع علمی بلند شما قرار بگیرد.
گفتار چهارم گزاره های مساله:
اهداف، فرضیه ها و سوالات
برای دستیابی به گزاره های مساله از جمله فرضیه ها و سوالات تحقیق، پژوهشگر ابتدا باید به بررسی پیشینه ی تحقیق بپردازد.
برای این منظور لازم است با توجه به مفاهیم و اصتلاحات تشکیل دهنده ی موضوع خود، پژوهش های قبلی را که در ارتباط با این موضوع انجام گرفته است را مورد مطالعه قرار دهد.
گزاره ی مساله از موضوع تحقیق خاصتر است و دامنه ی مساله ی تحقیق را محدود می نماید. گزاره ی مساله محقق را در تدوین طرح و گزارش تحقیق هدایت می کند.
فرض کنید که موضوع تحقیق تدریس است برای محدود کردن تدریس باید پرسید
تدریس چه موضوعی؟
آیا تاکید بر اقدامات مدرس قبل از شروع تدریس، فرایند و یا پیآمد های تدریس است؟
آیا تاکید روی سنین یا پایه های مختلف تحصیلی و یا دانشآموزانی با نیاز های خاص است؟
به منظور عملی نمودن یک تحقیق باید موضوع به یک مساله ی خاص محدود گردد.
اگر مساله کلی و یا دارای متغیر ها و مفاهیم متعدد باشد، تفسیر نتایج آن مشکل خواهد بود. لذا محدود شدن موضوع به یک مساله ی خاص یکی از ضروریات انجام تحقیق است.
با استفاده از اقدامات ذیل می توان یک موضوع را به یک مساله ی خاص محدود نمود.
1- بررسی منابع دست دوم (مجله های علمی، دایرت المعارفها، سالنامه ها و کتب راهنما)
2- تماس با استفاده کننده گان احتمالی از نتایج تحقیق به منظور روشن ساختن نیازها
3- گفتگو با کسانی که در زمینه ی موضوع مورد نظر تخصص داشته، دارای تجربه و یا اطلاعات خاصی می باشند.
بلاخره محقق باید در باره ی انتخاب متغیرها یا مفاهیم، انتخاب جامعه یا منابع داده ها، و منطق گزاره ی مساله تصمیم بگیرد. گزاره های اولیه ی مساله معمولا چندین بار در طول تدوین ترح تحقیق به منظور به دست آوردن معنای دقیق، بازسازی می شود.
گزاره ی تحقیق شامل اهداف، سوالات خاص و یا فرضیه های تحقیق می باشد.
الف- هدفهای تحقیق:
پس از بیان مساله تحقیق، پژوهشگر قصد خود را به صورت عملیاتی که از طریق مشاهده های عینی قابل دستیابیست بیان می کند. در برخی از پژوهشها محقق به جای طرح سوالات پژوهشی یا فرضیه، فقط به بیان هدف تحقیق می پردازد. این امر معمولا در تحقیقات کیفی به چشم می خورد.
برای مثال هدف یک تحقیق را می توان به صورت زیر نوشت
مشخص کردن سیر تحول آموزش فنی و حرفه ای در ایران
برای بیان هدف باید از یک فعل کنشی استفاده کرد در این مثال مشخص کردن به عنوان فعل کنشی به کار رفته است.
هدف کلی را می توان به اهداف ویژه تقسیم کرد تا امکان بررسی مساله را فراهم کرد.
بدینسان هدف کلی مذکور را می توان با عنایت به ابعاد مساله که قبلا در پیشینه ی پژوهش مد نظر قرار گرفته است به اهداف ویژه ی زیر تقسیم نمود:
1- چگونگی پدید آمدن آموزش فنی حرفه ای در ایران
2- رابطه ی آموزش فنی حرفه ای با سایر آموزش های رسمی کشور
با عنایت به اهداف کلی و ویژه مذکور می توان داده های تحقیق را تعیین و گردآوری کرد.
ب- سوال های تحقیق:
مساله ی تحقیق در پژوهشهای کیفی و کمی می تواند به صورت سوال بیان شود. شکل سوالی بیان مساله غالبا مرجح است زیرا ساده و مستقیم می باشد.
سوالات تحقیق را می توان به سه شکل زیر طرح نمود
سوالات توسیفی: در این گونه سوالها معمولا از کلمات چه می باشد چیست و چگونه است استفاده می شود. برخی اوقات گزاره های مساله این عبارات را در بر ندارد ولی به طور ضمنی این مفاهیم از آن استنباط می شود. برای مثال (مطالعه ی وضعیت پیشرفت تحصیلی دانش آموزان پایه ی سوم ابتدایی شهر تهران)، این موضوع در واقع بیانگر این سوال است که وضعیت پیشرفت تحصیلی دانشآموزان پایه ی سوم ابتدای شهر تهران چگونه است؟ در مطالعه ی پدیده های پیچیده از سوالات توسیفی زیادی می توان استفاده نمود که البته در این گونه مطالعات توصیه می شود که ابعاد مختلف مساله بیان شده و از واگزار نمودن آن به استنباط ذهنی اجتناب گردد.
سوالات رابطه ای در این گونه سوالها رابطه ی دو یا چند متغیر مورد نظر قرار می گیرد. برای مثال چه رابطه ای بین مفهوم خود و پیشرفت تحصیلی وجود دارد؟
سوال های تفاوتی این سوالها با تفاوت سطوح متغیر ها سر و کار دارد و معمولا به شکل زیر بیان می شود.
آیا بین پیشرفت تحصیلی دختران و پسران پایه ی پنجم ابتدایی تفاوتی وجود دارد؟
شایان ذکر است که سوالات پژوهش به صورت جهتدار مطرح نمی شوند چرا که سوال از لحاظ ماهوی هیچگونه دلالتی بر پیشبینی روابط بین متغیر ها ندارد.
ج- فرضیه های تحقیق:
فرضیه عبارت است از حدس و گمانی که محقق در مورد میزان و نحوه ارتباط بین متغیرهای تحقیق دارد و آن را قبل از انجام تحقیق مطرح می کند و ممکن است پس از مطالعه و تحقیق حدس و یا فرضیه وی تأیید یا رد شود.
حدس و گمان محقق باید مبتنی بر تحقیقات قبلی، تجربیات شخصی و یا استدلالهای عقلی باشد.
مثال : «بین سطح تحصیلات والدین» و «معدل درسی فرزندان» رابطه وجود دارد.
فرضیه ها به صورت جملات اخباری بیان می شوند و نشانگر نتایج مورد انتظار هستند.
مثلا این جمله که ( بین مفهوم خود و پیشرفت تحصیلی رابطه ی مثبت وجود دارد)
یک فرضیه است.
آزمودن تجربی فرضیه هنگامی امکان دارد که بتوان متغیرها را دستکاری، رده بندی و اندازه گیری نمود. اگر هیچ یک از این حالات امکان نداشته باشد برای تحلیل کمی فرضیه هیچ روشی موجود نخواهد بود.
هیچ فرضیه ای اثبات یا ابطال نمی شود بلکه بر اساس داده ها و شواهد به دست آمده فقط تایید یا رد می شوند.
نکات کلیدی در تدوین فرضیه:
به صورت ارتباط بین دو یا چند متغیر بیان گردد
متغیر ها قابل سنجش باشند
در یک فرضیه نمی توان متغیرهای زیادی طرح کرد
روشن و دقیق باشد
با دانش موجود هماهنگ باشد
قدرت تبیین داشته باشد
فارغ از مفاهیم ارزشی و اخلاقی باشد. کلماتی مثل : باید- بهتر- خوب … نباید در تدوین فرضیه به کار گرفته شود.
منطق زیربنایی فرضیه ها
فرضیه ها را بر دو اساس می توان تدوین کرد
یک مفاهیم و یا نظریه های مرتبط با مساله
دو مشاهده های تجربی ناشی از تحقیقات قبلی
بیان فرضیه ها به طور کلی به صورت اگر A پس B می باشد. اما همیشه و در تمام تحقیقات لزوما فرضیه ها این گونه بیان نمی شوند.
برای مثال:
مطالعه ی تاثیر تقویت کلامی معلم بر رفتارهای کلاسی دانش آموزان
که البته به راحتی می توان آن را به صورت A پس B بیان کرد به این صورت اگر aیعنی معلم دانشآموزان را به خاطر عملکرد مطلوب کلاسی تقویت کلامی نماید آنگاه B یعنی تغییر رفتار کلاسی دانشآموزان محتمل خواهد بود.
فرضیه ی تحقیق یا فرض آماری
فرضیه ی تحقیق ترجیحا جهتدار است یعنی رابطه ی مشخصی را بین دو یا چند متغیر بیان می کند. این رابطه می تواند به صورت های گوناگون باشد
مانند:
1- بین متغیر های x و y همبستگی مثبت وجود دارد
2- روش تدریس a بهتر از روش تدریس b است
3- پیشرفت تحصیلی دختران در ریاضیات، بهتر از پسران است
در صورتی که محقق با توجه به پیشینه ی تحقیق نتواند جهت خاصی را برای یافته های خود پیشبینی نماید به بیان سوال تحقیق می پردازد
مثال:
1- آیا میان متغیر های x و y رابطه ای وجود دارد؟
2- آیا میان روش تدریس a و b تفاوتی وجود دارد؟
3- آیا بین پیشرفت تحصیلی دختران و پسران در ریاضیات، تفاوتی وجود دارد؟
فرض آماری رابطه ی بین متغیر ها را بر حسب پارامتر های جامعه بیان می کند.
(منظور از پارامتر شاخص های متغیر در میان جامعه است. مثلا میانگین قد در جامعه یک پارامتر است).
منطق استنباط آماری به این گونه است که ما هیچ گاه نمی توانیم درست بودن یک فرض آماری را ثابت کنیم بلکه می توانیم بر اساس داده های در دسترس درست بودن آن را رد کرده یا تایید نماییم.
در واقع اگر محقق فرض 0 (فرض آماری) را رد کند به این معنی است که فرضیه ی تحقیق خود را پذیرفته است. در مواردی که فرضیه ی تحقیق جهتدار است گزاره ی خاص تحقیق فرضیه می باشد و آزمون آماری هم یک طرفه است.
انواع فرضیه:
فرضیه پژوهشی (تحقیق) یا فرضیه محقق : (H1)
به فرضیه ای گفته می شود که توسط محقق طرح شده است. و قصد دارد درستی یا نادرستی آن را مورد بررسی و آزمون قرار دهد.
فرضیه پژوهشی به دو صورت نوشته می شود:
1- جهت دار و 2- بدون جهت
– اگر در انتهای جمله فرضیه از واژه رابطه یا تفاوت وجود دارد استفاده کنیم فرضیه بدون جهت است و اگر جهت تأثیر متغیر مستقل بر وابسته مشخص شود آن را فرضیه
ی جهت دار می گوییم.
– فرضیه بدون جهت : بین متغیر A و متغیر B رابطه وجود دارد.
فرضیه جهت دار: هرگاه متغیر A افزایش یابد متغیر B نیز افزایش می یابد.
فرضیه جهت دار: بین متغیر A و B رابطه مستقیم/ معکوس وجود دارد.
فرضیه صفر : (H0)
� فرضیه ای که همیشه ارتباط و یا تفاوت بین متغیرها را نفی و انکار می کند. فرضیه صفر را نمی نویسند فقط در تجزیه و تحلیل اطلاعات آن را در نظر می گیرند.
مثال :
فرضیه محقق (1H) : بین هوش و خلاقیت دانش آموزان رابطه وجود دارد.
فرضیه صفر (0H) : بین هوش و خلاقیت دانش آموزان رابطه وجود ندارد.
ملاک های ارزیابی مساله و گزاره های تحقیق
با پاسخ دادن به سوالات زیر می توانید مساله و گزاره های تحقیق خویش را ارزیابی و اصلاح نمایید.
1- آیا زمینه ی مساله، گستردگی و ویژگی های آن با توجه به یک چهارچوب نظری یا تجربی بیان شده است؟
2- آیا بیان مساله دامنه ی مطالعه را محدود کرده است؟
3- آیا بیان مساله قلمرو علمی مساله را مشخص می کند؟
4- آیا اهمیت مساله بر حسب ملاک های زیر بحث شده است؟
الف- دستیابی به شیوه ای جدید در انجام امور
ب تدوین یک نظریه
ج تعمیم پذیرتر کردن و گسترش دانش یا نظریه
د پاسخگویی به مسائل و نیازهای جامعه
ه پیشبرد روش شناسی در تحقیق.
5- آیا گزاره های تحقیق یعنی هدف های ویژه، سوالات و یا فرضیه های تحقیق، با توجه به ابعاد تشکیل دهنده ی مساله تدوین شده است؟
6- آیا گزاره های تحقیق شیوه ی انجام تحقیق را به دست می دهد؟
7- آیا متغیر های تحقیق مشخص است؟
8- آیا تعریف عملیاتی متغیر ها امکان پذیر است؟
ادامه دارد