درودی دگربار سپاسی صد چندان از همراهی شما نازنینان.

مقالۀ 32 را

از اینجا دانلود فرمایید

مهربان و بخشایشگر باشید.

 

 

“مطالعه ی مشکلات نابینایان در راستای شناسایی تکنولوژی های نوین ارتباطی مورد نیاز آنان”

 

نرگس خیرخواهان[i]

مُحَرَم قهرمانی درویش[ii]

[i] – دانشجوی رشته طراحی صنعتی دانشگاه سمنان narges.kheirkhahaan@gmail.com

[ii] عضو هیئت علمی گروه طراحی صنعتی دانشگاه سمنان

 

M_ghahremani@semnan.ac.ir

معلولین نابینا جمعیت قابل توجهی از گروه دارای ناتوانی را تشکیل می دهند. نابینایی موضوع مهمی در حوزه سلامت اجتماعی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه به شمار می آید. مطالعات مختلف نشان داده است که نقص بینایی ، کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار داده و فعالیت های اجتماعی و استقلال وی را کاهش می دهد. امروزه پیشرفت علوم مختلف و اختراع وسایل کمکی برای نابینایان، تا حدودی از مشکلات آنان کاسته است اما برای شناخت بیشتر تکنولوژی هایی که در بهبود کیفیت زندگی افراد کم بینا و نابینا اثر مثبتی دارند ضروری است تا ابتدا در صدد شناخت هرچه بیشتر مشکلات آنان برآییم. لذا در این مطالعه توصیفی‌_تحلیلی سعی شده به کمک روش سرشماری از معلولین نابینای تحت پوشش سازمان بهزیستی و جمع‌آوری اطلاعات با استفاده از پرسشنامه کیفیت زندگی مخصوص نابینایان به بیان مشکلات نابینایان و راه حل های موجود بپردازیم.

نتایج پژوهش پس از بررسی نمونه های موجود ؛ حاکی از آن است که به دلیل عدم درک صحیح از مشکلات نابینایان که ناشی از نیازسنجی نادرست می باشد، اغلب ، تکنولوژی نتوانسته نیازهای نابینایان را به طور کامل پاسخگو باشد. بنابراین نیاز به طراحی وسیله کمکی برای نابینایان هنوز هم دغدغه ی بسیاری از طراحان می باشد.

کلید واژگان

نابینایی , نابینا , تکنولوژی , مشکلات نابینایان , کیفیت زندگی نابینایان

 

 

 

 

 

مقدمه

“ﺑﯿﻤﺎری ﻫﺎ، ﺣﻮادث، ﮐﻬﻮﻟﺖ ﺳﻦ و وراﺛﺖ از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﺎﺑﯿﻨﺎﯾﯽ و ﮐﻢ ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﮐﻪ ﺑﺮ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻫﺎ ﻧﻔﺮ در دﻧﯿﺎ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﯽ ﮔﺬارﻧﺪ. ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﮐﻪ راه ﻫﺎی درﻣﺎنِ اﻧﺪﮐﯽ ﺑﺮای ﺑﺮﺧﯽ از ﻋﻠﻞ ﻧﺎﺑﯿﻨﺎﯾﯽ وﺟﻮد دارد، اﻣﺎ ﭘﯿﺸﮕﯿﺮی، راﻫﯽ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺑُﺮوز اﯾﻦ ﺿﺎﯾﻌﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽ آﯾﺪ.

ﻋﻠﻞ ﻧﺎﺑﯿﻨﺎﯾﯽ در ﮐﺸﻮرﻫﺎی در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ. 75 درﺻﺪ ﻧﺎﺑﯿﻨﺎﯾﯽ و اﺧﺘﻼﻻت ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ در ﺟﻮاﻣﻊ ﻓﻘﯿﺮ ﯾﺎ ﺧﯿﻠﯽ ﻓﻘﯿﺮ رخ ﻣﯽدﻫﺪ و ﻋﻠﺖ ﺑُﺮوز 75 درﺻﺪ ﻧﺎﺑﯿﻨﺎﯾﯽ و اﺧﺘﻼﻻت ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ در اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ آب ﻣﺮوارﯾﺪ، ﺗﻨﺒﻠﯽ ﭼﺸﻢ، ﻋﯿﻮب اﻧﮑﺴﺎری و دﯾﺪ ﮐﻢ، ﺗﺮاﺧﻢ و ﻋﻠﻞ ﺧﺎص ﻧﺎﺑﯿﻨﺎﯾﯽ در ﮐﻮدﮐﺎن اﺳﺖ”. [[1]]

امروزه فناوری های پیشرفته به منظور افزایش توانمندی های انسان و برطرف نمودن نواقص و کمبودهای انسانی به کار گرفته می شود. فناوری های نوین از جمله علوم رایانه ای و زمینه های تعاملی مرتبط با آن در طراحی وسایل مورد نیاز نابینایان به کار گرفته شده که در بلندمدت به توانبخشی اجتماعی و استقلال فردی این گروه از کاربران می انجامد. در میان وسایل کمک حرکتی نابینایان می توان عصای سفید را به عنوان پرچم استقلال آنان قلمداد کرد. [[2] ]

قانون عصای سفید تصویری جدید از نابینایان را در جامعه ترسیم می کند ؛البته این ابزار حرکتی سودمند در صورتی از کارایی برخوردار خواهد بود که نارسایی های فیزیکی محیط زندگی افراد نابینا را تقلیل دهد یا به طور کلی حذف کند به علاوه علی رغم توجه به مسائل عاطفی و احساسی صرفه اقتصادی و لحاظ کردن عوامل فرهنگی لازم ، زمینه ای را برای تردد آسان آنان نیز فراهم سازد و کمک شایانی به استقلال حرکتی نابینایان کند. نگرش جامعه نسبت به روشندلان و همچنین برداشت آنها نسبت به خود که طبعاً متأثر از برخورد جامعه و فرهنگ حاکم است، نقش بسیار مهمی در چگونگی تشکیل انگیزه ها ، توسعه و رشد استعدادهای نابینایان دارد. بنابراین ، وجود الگوهای رفتاری سازنده درمقابل نابینایان ، نقش بسزایی در آگاهی آنان و جهت دار شدن و تحقق یافتن انگیزه های ایشان

دارد. باید بدانیم که ” نابینایی محدودیتی است اندک نه محرومیت”

 

1. اصطلاحات و تعاریف

آنچه در این قسمت بیان شده به علت حجم زیاد مطالب فقط نمونه کوچکی از مطالعات انجام شده

است که سعی شده تا حد امکان به موضوع اصلی بپردازد. تمامی مطالبی که در این بخش ارائه شده به

صورت مستقیم در پروژه به کار رفته است.

 

• کم بینــایی و نابینایی

“معلولیت بینایی ضایعاتی را از نابینایی کامل تا محدودیت های غیر قابل اصلاح به وجود می آورد.هرگونه عارضه ای که منجر به افت بینایی گردد، اختلال بینایی نامیده می شود. در تعریف اختلال بینایی از واژه هایی مانند معیوب بینایی[[3]] ، معلول بینایی[[4]] ، نابینا [[5] ] ،کم بینا [[6] ] ،دید کم [ [7]] و کم توان در بینایی[[8]] استفاده می شود.

کم بینایی سطحی از نقص بینایی راکه به صورت باقیماندۀ مفید بینایی و پایین تر از سطح معمول است، توصیف می کند. کم بینایی ناشی از یک بیماری است و می تواند نتیجۀ بسیاری از بیماری هاینورولوژیکی و چشمی باشد و ممکن است دامنه وسیعی از عیوب بینایی را پوشش دهد. کم بینایی اغلب به صورت باقیماندۀ تیزبینی [[9]] و میدان دید [ [10]] توصیف می شود. کم بینایی به پنج گروه تقسیم می شود:

• نقص بینایی متوسط: این نقص بسیاری از فعالیت های روزانه زندگی و رانندگی ایمن توسط اتومبیل را مختل می کند.
• نقص بینایی شدید
• نقص بینایی عمیق
• افت کامل در دید نزدیک
• کوری مطلق : فاقد درک نور ” [[11]]

 

• نابینــا

پدیده اختلال در بینایی امری است که از بَدو پیدایش بشر به واسطه بیماری ؛ حوادث و پیری وجود داشته و افرادی را از نعمت دیدن محروم می کند. تازه ترین گزارش آماری سازمان جهانی بهداشت[12] نشان می دهد که حدود 285 میلیون نفر از مردم جهان به اختلالات بینایی مبتلا هستند که 90 درصد از ایشان در کشورهای در حال توسعه زندگی می کنند. در بررسی های این سازمان آمده است که از بین این 285میلیون نفر ، 39 میلیون نفر نابینا هستند و 246 میلیون نفر دیگر نیز ضعف و اختلال بینایی دارند (WHO,2014).

آثار و نتایج نابینایی در بین افراد مختلف بر مبنای تفاوت های طبیعی،قابلیت ها و میزان انطباق پذیری اجتماعی آنان متفاوت است. (نامنی و دیگران،1381)

درباره تعداد افراد نابینا ، نسبت به جمعیت کل کشور ایران تاکنون آمار دقیقی ارائه نشده است. لیکن بر اساس درصد برآوردهای سازمان بین المللی ، تعداد این افراد در کشور ما، حدود 550 هزار نفر برآورد می شود. (موسسه عصای سفید، 1392).

در تعریف اختلال های بینایی از واژه هایی مانند معیوب بینایی[13] ، معلول بینایی[14] ، نابینا[15]، کم بینا[16] ، دید کم[17] و کم توان بینایی[18] استفاده می شود.در این پژوهش گروه هدف ، کلیه افراد با نابینایی نزدیک به مطلق و نابینایان مطلق هستند. افراد نابینای مطلق به دو دسته افراد با « معلولیت بینایی مادرزاد[19]» و «نابینای اکتسابی[20]» تقسیم شده که گروه اول هیچ تصویر و خاطره بصری ای نداشته و گروه دوم برخی از تصاویر زمان بینایی با کم بینی خود را همراه دارند (نامنی و دیگران،1381).

 

• پیشــینه عصــای نابینــایان

“در طول تاریخ عصا و چوبدستی به عنوان ابزاری کمکی برای نابینایان استفاده می شدند. یادداشتهای مربوط به زمان نزول انجیل حاکی است که چوبدستی چوپانان، ابزاری برای سفرهای تک نفره بوده است و نابینایان از عصا و چوبدستی به منظور شناسایی موانع موجود در مسیر گذرشان استفاده می کردند.”[[21][

قرنها گذشت و تعریف” عصا” به ابزاری بودن کفایت کرد. اما عصایی که امروزه می شناسیم و پس از قرن بیستم با نام آن آشنا شده ایم، ابزاری کاربردی و نمادی سمبلیک است که فرد نابینا را به مخاطبش معرفی می کند. نقش جدید عصای سپید به دهه های بین دو جنگ جهانی باز می گردد، زمانی که نمادین بودن عصا برای نابینایان تبی فراگیر در اروپا شد و سپس به آمریکای شمالی نیز سرایت کرد. ایده معرفی عصای سپید برای نابینایان را به ” جیمز بیگز”[[22]] ساکن بریستول نسبت می دهند. بنابر ادعای بیگز تصادفی در سال 1921 میلادی برایش اتفاق می افتد و بر اثر آن بینایی هر دو چشمش را از دست می دهد. وی که خود را ناچار به زندگی و سازش مجدد با محیط پیرامونی اش می دید، از ترس وسایط نقلیه عدیده ای که در اطراف منزلش در تردد بودند، عصای خود را به رنگ سفید در می آورد تا بدین وسیله قابلیت شناسایی خود را برای رانندگان وسایط نقلیه بالا ببرد.

از زمان ابتکار عمل جیمز10 سال طول می کشد تا عصای سپید جای خود را در محافل عمومی و اجتماعی باز کند.

در فوریه 1931 ” گیلی دهربمونت” [[23]] طرحی را به منظور همگانی کردن استفاده از عصای سپید در کشور فرانسه آغاز می کند. با انعکاس این طرح در مطبوعات بریتانیا طرح مشابهی در سراسر بریتانیا به اجرا در می آید.

در آمریکای شمالی معرفی عصای سپید مرهون تلاش های باشگاه بین المللی ” لانیز” است. تحت تاثیر قرار گرفتن عضوی از اعضای باشگاه ” لانیز” به هنگام عبور مردی نابینا به همراه عصایی سیاه از خیابان، باشگاه لانیز را بر آن می دارد تا به منظور بالا بردن قابلیت شناسایی عصا برای رانندگان رنگ عصای نابینایان را به سفید تغییر رنگ دهد. در دهه های 1920 و 1930 نابینایان به همراه عصای سپیدی که آن را به صورت اریب به دست می گرفتند در گذرگاه ها و معابر ظاهر می شدند و از اینجا بود که نقش نمادین عصای سپید اذهان را به سوی خود جلب کرد. با بازگشت معلولان آسیب دیده از جنگ جهانی دوم به کشور آمریکا تغییرات عمده ای در شکل و نحوه استفاده از عصای سپید پدید آمد. این تغییرات در جهتی بود که معلولان بازگشته از جنگ را به زندگی مبتنی بر مشارکت امیدوار کند. دکتر “ریچارد هوور” گونه ای ازعصای سپید را طراحی و به بازار عرضه کرد تا وسیله ای برای جهت یابی در سفرها و سیاحتهای نابینایان باشد. عصای بلند یا عصای هوور، مجدداً نقش ابزاری عصا را در خاطرها زنده کرد.

در این زمان عصای سپید جایگاه خود را در سیاستگذاری های دولتی باز کرد. طرح قانونی عصای سپید، اولین بار در دسامبر 1930 در ایلینویز مطرح شد. این طرح حق عبور و مرور را برای عابرین نابینا محفوظ دانسته بود. پس از آن طرح فوق در ” میشیگان” به سال 1935 و ” دیترویت” به سال 1936 مطرح شد.

در سال 1950 اولین سرویس توان بخشی کم بینایی در خانه صنعت نابینایان در خانه نور[[24]] نیویورک گشوده شد. [[25][

 

در هر پنج ثانیه یک نفر به تعداد نابینایان جهان افزوده می شود و در هر دقیقه یک کودک نابینا می شود. نابینایی درجات گوناگونی دارد. برخی هرگز نور را نمی بینند؛ بعضی دیگر فقط می توانند نور را از تاریکی تـشخیص دهند؛ عـده ای هـم از دید ناچیزی برخوردارند و فقط درصد اندکی از نابینایان کور مادرزاد هستند. “در حال حاضر بیش از 180 میلیون نفر مبتلا به اختلالات بینائی در جهان زندگی می‌کنند که از آن میان 45 میلیون نفر نابینای مطلق و 135 میلیون نفر نیمه نابینا هستند و بیش از نود درصد آنها در کشورهای در حال تـوسعه زندگی می کنند.”[[26]]

نابینایی عبارتند از: کاهش بینایی به حدی که مانع از اشتغال فرد با اتکای به خویش  شود، یا فرد را  وابسته به دیگران یا وسایل کمکی کند. امروزه برای نابینایان در سر تا سر جهان وسایل توانبخشی و کمک بینایی زیاد و گوناگونی طراحی و ساخته شده است که آن ها نیز بتوانند مانند افراد جامعه خـود بـه صـورت عادی به زنـدگـی و فـعـالیت های روزمره خود مشغول باشند ولی متاسفانه هیچ یک ازاین وسایل و تجهیزات توانبخشی نمی تواند کمکی شایان و بی خطر ، با کمترین درصد خطا را به افراد روشندل برساند. نقص دید محیطی، دید عمق، جنسیت و سطح تحصیلات اثر قابل توجهی بر کیفیت زندگی نابینایان دارد.

” قدم اول در توانبخشی نابینایان و بهره گیری از تکنولوژی های کمکی ، تعیین میزان توانایی بصری باقیمانده در آنها است. نابینایان کامل افرادی هستند که توانایی بهره گیری از هیچ یک از انواع محرکهای بصری را ندارند و کم بینایان ، گروهی هستند که درجه ای از توانایی بصری آنها باقی مانده است که بر میزان عملکرد آن به روشهای مختلف در محیط های متفاوت تأثیر می گذارد.”[[27] ]

 

• وسیــله کمکی نابینــایان

هر نوع وسیله جانشین یا تجهیزات ، یا حیوان که برای یاری رساندن به فرد ذی نفع نابینای قانونی یا دارای نقص بینایی که جهت غلبه بر نقص مربوط به نابینایی یا افت بینایی ، به کار گرفته می شود و شامل موارد ذیل است، اما محدود به موارد زیر نیست:

• وسایل یا مواردی که به طور خاص برای کاربرد افرادی نابینا طراحی شده است؛ مثل: عصای بلند ، راهنمای نوشتن، نویسنده های بریل، ساعت های گویای کم بینایان و یا بریل، راهنمای امضا، ماشین حساب گویا، لغت خوان نوری و غیره.
• وسایلی که معمولاً بینایان نیز آنها را استفاده می کنند، اما ثابت شده است که نابینایان برای اهداف خاص جهت غلبه بر نابینایی شان استفاده می کنند همچنین تضمین امنیتبیشتر ایشان را نیز می کنند مثل تیغ های ریش تراشی الکترونیکی، سازمان دهنده های فعال شونده با صدا، وسایل ضبط، کامپیوتر، کارتهای بازی درشت خط و غیره .
• سگ های راهنما که بطور خاص برای کمک به افراد نابینا آموزش دیده اند.
• هر نوع وسیله ای که به ارزیابی و یا آموزش متخصصان توانبخشی نابینایان یا متخصصان کم بینایی نیاز دارد.” [[28]]

 

• مشکــلات موجـود در وسایل کمکـــی نابینایان

در بررسی مشکلات نمونه های موجود می توان نمونه های ساده و هوشمند را از هم تمییز داد.

در وسایل ساده و مکانیکی این مشکلات شامل :

• عدم تشخیص دقیق و به موقع موانع در جهت یابی
• عدم تشخیص زود هنگام موانع
• نارسایی در اطلاع رسانی به کاربر
• عدم تشخیص دقیق موانع در شرایط جوی مانند برف، باران و یخ‌زدگی
• عدم تشخیص موانع در همه جهات اعم از : موانع بالادست، موانع فرورفته ، ارتفاعات و موانع روبرو
• دردهای عضلانی ناشی از:
• حرکت دادن مداوم عصا ،که برای شناسایی موانع صورت می گیرد.
• ثابت ماندن فرم تاشده آرنج و نداشتن تکیه گاه که در دراز مدت موجب آسیب های مفصلی می شود.
• عدم تناسب وسیله با ابعاد انسانی گروه استفاده کننده:
• ارتفاع غیر قابل تنظیم با ارتفاع قد کاربران سنین متفاوت
• چنگش نامناسب دسته ی عصا
• احتمال مفقود شدن ، به سرقت رفتن عصا و در نتیجه فریب خوردن نابینایان در طول مسیر حرکت از طرف افراد سوء استفاده کننده
• آسیب پذیر بودن قسمت هایی نظیر کش داخل عصا ، قسمت پایینی عصا و کفی آن که در اصطکاک با سطح زمین است.
• عدم امکان تعویض قطعات و جایگزینی بخش های فرسوده یا آسیب دیده با قسمت های سالم

در وسایل هوشمند، این مشکلات شامل :

• عدم تناسب قیمت محصول با میزان درآمد گروه هدف
• همخوانی نداشتن برخی از وسایل هوشمند با فرهنگ و اعتقادات جامعه ایرانی
• ضرورت آموزش طریقه استفاده از محصول
• دشوار بودن برقراری تعامل با محصول
• بی اعتمادی به محصول که در واقع “بی اعتمادی به تکنولوژی” اطلاق می شود. [[29]]
• عدم تناسب با ابعاد انسانی جامعه ایرانی
• عدم تمایل نابینا به جلب توجه اطرافیان ،به واسطه ی داشتن وسیله ای غیر متعارف
• احتمال سرقت محصول
• آزرده شدن فرد از اطلاع رسانی مداوم (ویبره ، آلارم ،بوق و … ) در معابر شلوغ و پر ترافیک
• کاهش سطح دسترسی افراد و لزوم استفاده از هر دو دست برای هدایت محصول در برخی از موارد
• عدم رعایت اصول زیبایی شناسی

علاوه بر مشکلاتی که مطرح شد ، عدم استفاده از وسیله ای مطلوب برای جهت یابی و مسیریابی موجب آسیب هایی می شود که سلامت جسمانی و روانی فرد را تهدید می نماید:

• گوشه نشینی ، کناره گیری و انزوا
• احساس سرخوردگی ناشی از عدم استقلال در حرکت
• ایجاد حس رضایت استفاده کننده و القای حس خود اتکایی و استقلال در وی

طبقه بندی بینایی از دید سازمان جهانی بهداشت (2014) ، در جدول 1-2 ارائه شده است:

تصویر 1   طبقه بندی سازمان بهداشت جهانی از بینایی (WHO,2014)

 

 

• فرضیــه سازی وضـع مطلـوب

• عملکرد و کارایی لازم را در مواجهه با موانع داشته باشد:
• تشخیص به موقع و زود هنگام موانع
• اطلاع رسانی به کاربر
• قابلیت تشخیص موانع در شرایط آب و هوایی متفاوت نظیر باران، یخ زدگی
• قابلیت تشخیص موانع در همه ی جهات اعم از : موانع بالادست، موانع فرورفته ، ارتفاعات برجسته، موانع روبرو
• بررسی رفتار کاربران و تلاش برای برقراری بیشترین سطح ارتباط بین کاربر و محصول
• ایجاد تعامل بهتر کاربران با محصول
• بررسی عملکرد انواع واسط های تعاملی
• به کارگیری واسط تعاملی مناسب با در نظر گرفتن دو عامل:
• لیست نیازهای گروه استفاده کننده
• احساس خوشایندی در کاربر و تعامل بهتر با محصول
• ایجاد حس رضایت استفاده کننده و القای حس خود اتکایی و استقلال در وی
• توجه به زمینه های اقتصادی و فرهنگی کاربران ایرانی

 

 

به دلیل فقدان قوه بینایی و نبود امکاناتی ویژه برای نابینایان ،این افراد به سختی می توانند در جامعه تردد داشته باشند.از آنجا که یکی از مهم ترین فضاهای تعاملات اجتماعی ، فضای بیرون از خانه است و نابینایان به دلیل عدم کیفیت عملکردی وسایل مسیریابی خود ، نمی توانند شلوغی معابر و خیابان ها را تاب بیاورند ترجیح می دهند کمتر در اجتماع حضور یابند یا با کمک افراد دیگر ، از خانه خارج شوند که این امر بر روحیه استقلال طلبی این افراد تأثیر منفی می گذارد. با توجه به نمودار 1-1 خود‌اتکایی یکی از عوامل مهم در خود استقلالی هر فرد محسوب می شود و خود استقلالی یکی از سه اصل عمده در نیل به بلوغ روانی[30] در هر فرد است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نمودار1 مدل بلوغ روانی (Freedheim and Wiener,2003)

 

بلوغ روانی و سلامت بدنی عواملی هستند که آدمی تکامل در زندگی و رسیدن به اهداف خود را مدیون آن است؛ لذا نبود این فاکتورهای مهم در زندگی هر فرد ، وی را دچار مشکل می نماید. نبود بلوغ روانی و سلامت کامل بدنی ، ضریب عدم موفقیت فردی شخص در اجتماع را افزایش می دهد.[[31]] . این مهم به شکل ضعف عملکردی – رفتاری ، روانی و در نتیجه آن، ناتوانی فرد به عنوان متغیری مستقل در تصمیم گیری و عمل نمود می یابد.خلل در رسیدن به بلوغ روانی زمینه ساز مشکلات ذهنی و آسیب پذیری این افراد در جامعه است. بلوغ روانی و تکامل آن در نابینایان مبحث مهمی است که در ضمائم به آن اشاره شده است و ادامه آن در روند پروژه ضرورتی ندارد.

اینک این پروژه به دنبال بررسی نیازهای اساسی نابینایان در جهت یابی و مسیریابی و یافتن بهترین گزینه ها برای تأمین این نیازها در جهت بهبود کیفیت زندگی افراد دارای ناتوانی است،خواه این روند به واسطه بررسی نمونه های موجود و برطرف نمودن خلاءهای آنها باشد ، خواه از طریق درک صحیح نیازهای گروه هدف و هم سو کردن تکنولوژی با طراحی به نحوی که موجب تعامل بیشتر کاربر با محصول باشد؛ البته گفتنی است با توجه به ابعاد وسیع مطالب در این زمینه نمی توان کلیه موارد را به طور دقیق بررسی نمود. لذا مواردی که ارائه شد، به صورت مختصر و برخی به عنوان نقطه حساس پروژه مورد بررسی قرار گرفته است.

 

• بررسی روند آینده در طراحی وسایل کمکی نابینایان

با توسعه و گسترش علوم رایانه در اواخر قرن بیستم و دهه اول قرن حاضر ، شخصی سازی و ارتقاء توانایی استفاده فردی کاربران از لوازم مختلف در جهت رسیدن به استقلال فردی مورد توجه اهل فن قرارگرفت؛ از همین رو طراحی وسایل کمکی برای انواع گروه های خاص کاربری (معلول جسمی حرکتی، ناشنوا ، نابینا و سایر محدودیت ها) رشد روز‌افزون یافت. یکی از مفاهیم و اجزائی که در لابه لای این رشد از اهمیت ویژه ای برخوردار شد ، “واسط [32]کاربری” است.

وسیله کمکی نابینایان به “هر نوع وسیله جانشین یا تجهیزات، یا حیوان که برای یاری رساندن به فرد ذی نفع نابینای قانونی یا دارای نقص مربوط به نابینایی یا افت بینایی به کار گرفته می شود” اطلاق میشود. (مختار تجویدی ، 1388، 7). از طرفی در استاندارد ایزو 9999 ، وسیله فنی ای با تعریف زیر آمده است : “هر محصول ، وسیله ، تجهیزات یا سیستم فنی که فرد ناتوان به کار می گیرد که تولید عمومی و گسترده دارد یا در دسترس عموم باشد که باعث جلوگیری ، جبران ، کنترل ، تسهیل یا بی اثر نمودن نقص ، ناتوانی یا معلولیت گردد.” در تعریف ارائه شده ، وسیله فنی به وسایل کمکی یا فن آوری کمکی تعبیر می شود (ISO 9999,2002).

گونه طبقه بندی وسایل کمکی نابینایان با توجه به ارتباط میان وسیله کمکی و نوع معلولیت بینایی، سه نوع فن آوری را مطرح می کند:

• جایگزین حسی : در این گونه ، ابزار مصنوعی جایگزین فقدان بینایی می شود؛ مانند کاشت شبکیه که یک دوربین کوچک که روی عینک قرار می گیرد، اطلاعات تصویر را دریافت می کند.
• افزایش توان حسی: فن آوری که با بهبود باقیمانده بینایی در کاربر ، توانایی اش را افزایش می دهد؛ مانند عینک ها و بزرگ نماهای صفحه نمایش
• جانشین حسی: جایگزین نمودن حسی دیگر به جای حس بینایی بوده که در سال های اخیر رشد سریعی داشته است. در اکثر موارد حواس جانشین بینایی ،شنوایی یا لامسه است. مانند بریل
  • تکنولوژی در وسایل

در این بخش پیشنهادات و لزوم تحقیقات برای گروه های مختلف وسایل کمکی نابینایان مورد بررسی قرار می گیرد. اولویت انجام پروژه های تحقیقاتی و جهت گیری تولید وسایل کمکی ، هم چنین اولویت انگیزه های تحقیقاتی در این زمینه بیان می شود.

الف – اهداف پروژه های تحقیقاتی

اولویت انجام پروژه های توسعه و تحقیقاتی در زمینه وسایل کمکی نابینایان در جهان فناور آینده بر اساس انگیزه های زیر مورد بررسی قرار می گیرد. (مختار تجویدی ،1389 ، 261)

• پروژه مورد نظر اطلاعات بیشتری در زمینه ویژه ای خواهد داد.
• به علت تغییرات محیط خارج نیازمند پیشرفت است؛ مانند نسل جدید موبایل ها
• وسایل یا سامانه های موجود باید بهبود یابند؛ مانند قیمت پایین ، قابلیت بهتر در به کار گیری
• فن آوری های جدید که در دسترس هستند مانند مواد جدید

ب- زمینه های دارای اولویت در تولید وسایل کمکی نابینایان

• جانشین بینایی
• جایگزین بینایی
• ارتباط تصویری های برجسته
• زیبایی شناسی محصولات کمکی

 

• تحلیل داده های بدست آمده

جهت بررسی و تحلیل داده هایی که از نتایج پرسشنامه های استاندارد و مصاحبه با متخصصان و کاربران ، به دست آمده، از بخش هایی از فرایند طراحی استودیوی زیبا دیزاین[33] استفاده شده است.این روش ترکیبی است از متد های کیفی برای به دست آوردن درکی قابل اتکا و تا حد ممکن دقیق از رفتارهای کنونی و نیازهای آنی کاربر. تمرکز اصلی این روش بر روی آن دسته از ترجیحات و خواسته های کاربران است که در شرایط واقعی بیان می کنند.

این رویکرد چهار حیطه را با یکدیگر ترکیب می کند:

• عادات و رویه های کنونی
• ویژگی های مطلوب و توجه برانگیز تجربه های موجود و در دسترس
• تأثیرات محیطی ای که روی روند خلق تجربه تأثیر گذارند.
• خواسته هایی که کاربران در مواجهه با این تجربه بیان می کنند.

 

• نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات

توجه به مسائل نابینایان و در مقیاس بزرگ تر تمامی معلولان ؛ از جمله نشانه ها و معیارهای توسعه یافتگی جوامع به شمار می آید؛ بخشی از این توجه باید از سوی جامعه طراحان مبذول گردد.

در این پروژه تلاش شد تا با شناخت دقیق تر ، مشکلاتی که شهروندان نابینا در فرایند مسیریابی ، با آن مواحه هستند شناسایی شود؛ زیرا نیاز سنجی دقیق در ارائه راهکارهای مفید برای تولید وسایل کمکی ، بخشی از فرایند تولید آن محسوب می شود.

شهروندان نابینا ، به عنوان اعضای جامعه انسانی باید از حقوق یکسانی نسبت به افراد سالم ، برخوردار باشند. تعاملات نابینایان در جامعه در درک بهتر محیط اجتماعی و افزایش حس اعتماد به نفس و خود اتکایی آنان ، حائز اهمیت است؛ لذا برای تحقق این مهم نقش طراحان را ، برای شناسایی موانع پیش رو و نیز تبیین مسیر رسیده به وسیله ای بهینه نمی توان انکار کرد.

 

[1]مختار تجویدی الهام، وسایل کمکی افراد نابینا و کم بینا ، پژوهشکده مهندسی و علوم پزشکی جانبازان، 1388

[2]نامنی،م.حیات روشنایی ،ا.میلانی،ف.(1381)تحول روانی،آموزش و توانبخشی نابینایان، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها –(سمت)

[3] visually impaired

[4] visually handicapped

[5] blind

[6] partially sighted

[7] Low Vision

[8] visually disabled

[9] Visual Acuity

[10] Visual Field

[11] Demeter S, Anderson G .Disability evaluation, In: Visual impairement.2th ed. American Medical Assosiation

[12] WHO (World Health Organization)

[13] Visually impaired

[14] Visually handicapped

[15] Blind

[16] Partially Sighted

[17] Low vision

[18] Visually disabled

[19] Congenital visual impairment

[20] Adventitiously blind

[21]نامنی محمدرضا،حیات روشنایی افسانه، ترابی میلانی فریده.تحول روانی آموزش و توانبخشی نابینایان

[22] James Bigs

[23] Gilly Dehrbmont

[24] lighthouse

[25] مختار تجویدی الهام، وسایل کمکی افراد نابینا و کم بینا ، پژوهشکده مهندسی و علوم پزشکی جانبازان، 1388

[26] عبدالغنی زاده علی، چشم مصنوعی وپکیج امنیتی نابینایان، 1391

[27] سرابندی امین، کمالی محمد, مبارکی حسین ، بررسی رابطه بین نقص عملکردهای بینایی و کیفیت زندگی نابینایان

[28]مختار تجویدی الهام، وسایل کمکی افراد نابینا و کم بینا ، پژوهشکده مهندسی و علوم پزشکی جانبازان، 1388

[29] نتایج حاصل مصاحبه با دکتر مهدی زائر , روانشناس

[30] psychological maturity

[31] آمودیک ، 1391

[32] Interface

[33] ZIBA Design

 

[i] – دانشجوی رشته طراحی صنعتی دانشگاه سمنان narges.kheirkhahaan@gmail.com

[ii] عضو هیئت علمی گروه طراحی صنعتی دانشگاه سمنان M_ghahremani@semnan.ac.ir