مشتاقان گرامی به مقالۀ 70 از این سری مقالات رسیدیم.
این مقاله میتواند به سؤالهای افراد بینا در خصوص چگونگی درک نابینایان از محیط پاسخ دهد که امیدوارم برایشان مفید باشد و تا حدودی حس کنجکاویشان را ارضا کند.
هرچند که واقعا نمیتوان جوابی قاطع و قطعی به این پرسشها داد.
علاقهمندان به دانلود مقاله را از
دانلود کنند.
و علاقهمندان به مطالعۀ مستقیم همینجا با هم مطالعه میکنیم.
راه کارهایی در جهت ارتقا فضای معماری برای نابینایان بر مبنای ادراک نابینا
الهام محسن پور[1]
دکتر داود رضائی[2]
دکتر مریم کلامی[3]
دکتر محمد مرادی[4]
چکیده:
معماری هنری بصری است که از طریق حس بینایی با مخاطبان خود ارتباط برقرار میکند. اما سوال اینجا است که این هنر چگونه توسط نابینا درک میشود؟ و یا آیا با بهره گیری از حواس غیر بصری میتوان فضا ی معماری را احساس کرد؟ و حواس غیر بصری در سطوح کاربردی ازجمله فضاهای معماری برای افراد نابینا چگونه عمل میکنند؟
در واقع نابینایان به عنوان دستهای از معلولین حسی، در ادراک فضاهای اطرافشان بیش از دیگران با مشکل روبرو میباشند چرا که آنان فاقد ابزار اصلی درک فضا و معماری هستند. آنها بیشتر از حواس خود و کلیشههای ذهنی برای درک محیط پیرامون استفاده میکنند. در این تحقیق که بر مبنای مطالعات کتابخانهای و میدانی، شامل مصاحبه حضوری با مسئولین و نیز گروهی از نابینایان و تهیه پرسشنامه، به بررسی مشکلات نابینایان هنگام حضور در فضا پرداخته شده و با هدف چگونه ارتباط برقرار کردن نابینا با محیط و پرداختن به ادراک فرد نابینا و چگونگی ارتباط وی با پیرامون است. رسیدن به طراحی فضای درخور نابینایان و ارائهی الگو و طرحی صحیح از فضای مناسب با ادراک او است که دستیابی به این هدف، بدون آگاهی و شناخت بهرهبردار که همان فرد نابینا است، بهراستی میسر نمیشود.
این مقاله در نظر دارد با نحوه تحرک و ادراک نابینا ازفضا، راهکارهایی را در جهت طراحی مناسب برای این دسته از افراد ارائه دهد که چارچوبی برای آگاهی طراحان نسبت به چگونگی ادراک فضای معماری بر نابینایان و یا کم بینایان باشد.
واژههای کلیدی
معماری، نابینایان، ادراک محیط.
مقدمه
با پذیرش این حقیقت که بینایی بر کلیه حواس تاثیر به سزایی دارد، بایستی سهم بینایی را در درک فضا حذف کنیم و این بار با در نظر گرفتن چهار حواس دیگر، فضایی را طراحی کنیم که برای درک آن نیاز به حس بینایی نباشد. برای آفرینش چنین معماریی که با کیفیت های غیر بصری قابل درک است، شناخت نابینا و عالم نابینایی میتواند راهگشای ما درچگونگی این امر باشد.
در این تحقیق سعی ما بر این است تا یا تحلیل و بررسی درست از نابینا و حواس آنها و آنچه باید در مورد طراحی فضا بدانیم، مشکلات و نیازهای آنها را شناسایی کرده و در نهایت راهکارهای مناسب جهت رفع نیازها و مشکلات حضور این افراد در فضا ارائه دهیم و نشان دهیم که درک فضا چگونه از طریق حواسی غیر از بینایی میسر میشود. بنابراین تحقیق حاضر درپی پاسخگویی به سوال کلیدی زیر است:
نحوه درک محیط بدون قوه بینایی چگونه است؟
روش تحقیق بر اساس مطالعات کتابخانه ای و براساس مصاحبه حضوری با گروهی از نابینایان درخصوص کاربرد حواس در درک معماری می باشد.
1- دنیای نابینایی چیست؟
هلن کلر در کتاب خود به نام دنیایی که در آن زندگی میکنم، میگوید((ممکن است آفتاب من مانند خورشید شما درخشندگی نداشته باشد، رنگهایی که دنیای مرا زینت می دهند، آبی آسمانی و سبزی چمن برای من با آنچه به نظر شما می رسد، کاملاً تطبیق نکند، ولی در نظر من هریک از آن ها دارای جلوه مخصوص و کاملاً مشخصی هستند من به خوبی درک می کنم که رنگ ارغوانی با قرمز یکی نیست، زیرا انگور و پرتقال دارای بوی یکسانی نیستند. من به خوبی حدس میزنم که عده ای از گیاهان در موقع پژمرده شدن تغییر می نمایند زیرا بوی آنها نیز در همین هنگام با وقت طراوت تفاوت زیادی پیدا کرده است. در نظر من لطافت یک گل مانند طعم سیبی است که تازه از درخت چیده اند. از این طرز مقایسه همواره برای رشد قوه تجسم رنگ ها استفاده می نمایم. رنگ ها برای من مفهوم خاص خود را دارند و با احساسات و افکاری که اشیا خارجی در من تولید می کنند، آنها را درک می نمایم. بدون رنگ دنیای من تاریک و خشک خواهد گردید(شفیعی اردستانی،1383).
بنابراین نابینایی، ناتوانی و درماندگی نیست، بلکه یک محدودیت است ( طاهری عراقی،1368،ص9). شخصی که از داشتن نعمت حس بصری محروم است، نمی تواند درک کاملی از جهان بیرون داشته باشد و یا حداکثر تصویر بسیار مبهمی از دنیای اطراف خود دارد، زیرا که اطلاعات به مرکز بینایی مغز شخص نرسیده و در نتیجه تجزیه و تحلیلی صورت نمی گیرد. بنابراین می توان نابینایی را، نرسیدن هیچگونه تصویر، به مرکز بینایی مغز تعریف کرد(باستانی،دانش پناه،1371).
2- چگونگی فهم و ادراک نابینا از محیط
همه اطلاعاتی که انسان نسبت به هریک از اتفاقات، پدیده ها، اجسام و یا کلیه موجودات به دست آورده، از سه مرحله پدیده ادراک حسی عبور کرده است که این سه مرحله عبارتند از:
دریافت اطلاعات به صورت خام، توسط گیرنده های حسی ( احساس)
تعبیر و تفسیر اطلاعات دریافت شده ( ادراک )
مقایسه ادراک با پدیده های ثبت شده در مغز و ثبت نهایی پدیده ( شناخت) (باستانی،دانش پناه،1377).
حواس پنجگانه عامل بسیار مهمی در برقراری ارتباط انسان با محیط پیرامون هستند و درک نسبتا کاملی را برای او به وجود میآورند. اهمیت این حواس زمانی آشکار میشود که انسان بنا به دلایلی از داشتن یکی از این حواس همچون بینایی محروم باشد .
با وجود اینکه فقدان حس بینایی، عرصه را بر نابینا تنگ کرده و مشکلات فراوانی را در بردارد، ولی واقعیت آن است که بشر موجودی است، ذاتاً توانمند که با تفکر و پشتکار، تواناییها و استعدادهای خود را کشف میکند و با خلاقیت و سازگاری، شرایط نامطلوب و پیش بینی نشده را برخود هموار سازد. بنابر این فقدان یک یا چند حس از حواس متعددی که انسان دارد، نمی تواند باعث انزوا و ناتوانی او گردد. از جمله این حواس که در حقیقت کار تبادل پیام و اطلاعات را انجام میدهد می توانیم به حواسی چون بینایی، شنوایی، لامسه، بویایی، چشایی، حس تعادل و توازن، حس جاذبه زمین و… اشاره کنیم. نکته جالب آن است که این حواس با وجود تفاوت های زیادی که از نظر کیفیت انتقال و حس پیام دارند، ولی در بسیاری از مواقع در برابر یک (موضوع خاص) در انتها، مغز پیام یکسانی را تجزیه و تحلیل می کند. مثلاً وجود یک فرد در اتاق با دیدن یکباره درک میگردد و این دلیل نمیشود که بدون حس بصری پی به وجود او نبریم. صدای تنفس، بوی خاص هر انسان، حس از طریق لامسه و… همه و همه می توانند ما را به هدف نهایی که (( درک وجود انسان در اتاق )) است برسانند ولی با کیفیتهای متفاوت، پس در حقیقت این تفکر و روح آدمی است که تجزیه و تحلیل نهایی را انجام میدهد( عظیمی،1368،ص70و71). درآخر میتوان اینگونه بیان نمود که ادراک فضا درمعماری را نمیتوان یک فرآیند صرفاً بینایی تلقی کرد.
2-1- حواس نابینا و طرح وارههای ذهنی
طرح واره عبارت است از ویژگی های در هم آمیختهای که انسان به یک عنصر و یا مفهوم مربوط میسازد. با استفاده از طرح واره ها، انسان به صورت ذهنی دانش خود از جهان را سازمان می دهد (حسینی،1384،ص105). این طرح واره ها عبارتند از:
1- طرح واره های حسی لامسه ای:
اکتشافات لمسی به عنوان یک جایگزین مناسب در فقدان دید برای نابینایان ایفای نقش می کند، هر چند که در پردازش های لامسه ای، نابینا به زمان بیشتری نیازمند است. کاربرد حس لامسه به وفور در داده های جمع آوری شده مشاهده می شود؛ مانند لمس آب دریا، لمس سنگ های کنار دریا و مقایسه آن با هم که نشانگر وجود طرح واره های لمسی در آنان می باشند. می توان به جرأت ادعا کرد که نابینایان در مقایسه با بینایان از حس لامسه قوی تری برخوردارند.
شخص نابینا توسط دستها وپاها، محیط اطراف خود را شناسایی میکند، او با لمس دیوار میتواند به موازات آن حرکت کند و تاپایان مسیر وبا وجود یک یا چند مانع را در سر راه خود دریابد. فرد نابینا، از طریق حس لامسه، خصوصا از طریق کف پا وکف دست میتواند پیامهای مختلفی را به طور مداوم از محیط کسب کند. این حس اصلیترین عامل شناخت از احجام و فرمها و بافتهای مختلف برای آنها محسوب میشود که باید در طراحی به این مسئله توجه و اهمیت بالایی داده شود.
2- طرح واره های حسی شنیداری
مهارت هایی هستند که افراد نابینا با استفاده از حس شنیداری خود در طول زندگی کسب می کنند و از حس شنوایی جهت ایجاد این گونه طرح واره بهره می برند. در بررسی داده ها به طرح واره های شنیداری از دریا بر می خوریم که عبارتند از: صدای موج ها و صدای حرکت قایق در آب. نابینا با ساختن طرح واره شنیداری، اقدام به برقراری ارتباط شناختی و عاطفی با جهان اطراف خود می نمایند. در این نوع طرح واره دریا با صدای موج و صدای حرکت قایق در آب برای نابینا مفهوم پیدا می کند.
3- طرح واره های حسی چشایی
برخی از نابینایان توصیف و شناخت خود از دریا را با استفاده از طرح واره های حسی چشایی ایجاد کرده اند. توصیفاتی چون آب شور، آب بیش از حد شور و آب خیلی شور مبین وجود این نوع طرح واره ها است. هنگام توصیف اشیا و پدیده ها، نابینایان جزییات بسیار زیادی را به توصیفشان می افزایند که این جزییات، کیفیات فرعی نامیده می شوند (اکنُور و سِیمور، 1378، ص15) در طرح واره های ارائه شده کیفیات فرعی بسیار قوی بوده است. شوری آب دریا توسط نابینا به شیوه ای دقیق توصیف شده است.
برای یک فرد بینا شور بودن شور است و شاید یک فرد بینا با این دقت به جزییات شوری توجهی نداشته باشد
نکته قابل توجه دیگری که در تجزیه و تحلیل داده ها می توان به آن پرداخت بعضی از واژه های دیداری است که نابینایان مادر زاد هیچ درکی از آن ها ندارند، اما در گفته هایشان به کار می برند. مثلاً کاربرد واژه هایی همچون براق، زرد و سفید برای نابینا هیچ حسی ندارد، مگر حفظ شخصیت اجتماعی آنان. نابینایان برای این که نسبت به فرد بینای مقابل خود احساس یکسانی را از لحاظ منزلت اجتماعی کسب کنند، به لفظ گرایی و تقلید از گفتار بینایان تمایل پیدا می کنند (شریفی درآمدی، 1378).
4- طرح واره های حسی بویایی
امروزه کمتر از بو به عنوان ویژگی خاص در فضا استفاده میشود ولی در معماری گذشته ما، خواسته یا ناخواسته استفاده از این عامل وجود داشته است. استفاده از کاه گل و بوی خاص در هنگام بارندگی یکی از مشخصه های بارز محله های قدیم نسبت به ساختمانهای جدید است. بو یکی از ابتدایی ترین و اساسیترین روشهای ارتباطی است. بو نسبت به بینایی و صدا محفوظات عمیقتری را انتقال میدهد(هال،1384،ص54). درواقع نابینایان نیز با استفاده از این حس می توانند اخبار لازم را از محیط دریافت کنند. بوی آب و گیاه، بوی دود و آتش، بوی غذا و…. هریک محرکی برای عکس العمل های بعدی فرد می باشد.
شاید حس بویایی را نتوان به سمت خاص هدایت داد مگر ازطریق حرکت از یک مکان دیگر، اما اگر پارک بزرگی در نقطه ای از شهر با گیاهان فوقالعاده پوشیده شده باشد، بوی خوش آنها حس بویایی را جهت ادراک نزدیک شدن به فضای پارک تحریک میکند.
3- معماری در ارتباط با حواس و طرحوارههای نابینا
فضا همیشه وجود مارااحاطه کرده است. ما درون حجم فضا حرکت میکنیم، فرمها و اشیا را میبینیم، صداها را میشنویم، نسیم را حس میکنیم و عطر شکوفههای باغ گل را میبوییم(چینک،1378،ص108).
هیچ گاه نمیتوانیم آگاهی کاملی از جهان داشته باشیم، مگر تنها از طریق برخورد نیروهای فیزیکی برگیرنده حواسمان. پس بشر را میتوان به عنوان موجودی در نظر گرفت که دارای جنبه های بصری، حرکتی است که ممکن است توسط محیط اطرافش مهار شده و یا تقویت گردد(هال، 1384، ص 84).
نابینا در برخورد با یک فضای جدید و ناآشنا شروع به ساخت تصویری ذهنی و نقشه گونه ای از مسیرها و جانمایی ریز فضاها میکنند که مسلماً هرچه این روابط راحت تر و شفاف تر باشند، احساس رضایت آ نها از آن فضا بیشتر است نکته مهم در این باب عدم درک نابینایان مادرزاد از اصطلاحات مرتبط با دیدن و برای نابینایان غیر مادرزاد نیز بسیاری از اصطلاحات معماری مانند دید و منظر و یا عمق میافت است اما این به معنای عدم درک یک نابینا از ویژگیهای کیفی یک فضا نیست بلکه نابینایان با کمک گرفتن از سایر حواس خود این ویژگیها را نیز در فضا درک میکند.
براساس مصاحبه با افراد نابینای مرکز شهید بهشتی اصفهان در خصوص کاربرد حواس در تعیین مسیریابی در محیط صورت گرفت، نتایج زیر حاصل شد که در جدول 2 آمده است. که در این مصاحبه به این نتیجه رسیده، که نابینایان با حسشنوایی خویش بیشتر از دیگر حواس،محیط را شناسایی میکنند.بر این اساس سعی نموده تا درطراحی علایم تصویری در محیط به صوتی و یا پژواک تبدیل گردند.
جدول 2: مصاحبه با افراد نابینا مرکز آموزشی شهید بهشتی اصفهان
منبع:نگارندگان
سوالات | نتایج حاصل از مصاحبه |
چه عواملی در فضا، جهت یابی را برای شما آسانتر می کند؟ | عواملی که مانع صوت باشند یا به عبارتی صدا را میگیرند ( دیوار ) و یا به عکس تولید صوت می کنند. ( مسیر آب ) |
برای یافتن مسیر خود ازچه حواسی کمک میگیرید؟ | بیشتر از حس شنوایی |
آیا ایجاد سایه روشن در فضای داخلی یا بیرونی یک ساختمان، در جهتیابی شما مؤثر است؟
از چه طریق آن را احساس می کنید؟ |
اکثر افراد نابینا، سایه و روشن را از طریق حس لامسه خود، درک می کنند. به این صورت که هر کجا نور آفتاب سبب گرمی پوست بدن این افراد شود، آنها را حس کرده و زمانی که این حس را ندارند، و وجود سایه را درک می کنیم.
|
آیا گیاهان در انتخاب مسیر،مؤثر هستند؟ چگونه؟ | به وسیله حس بویایی، به گونه ای که گلهای معطر این حس را تحریک میکند. |
در چه مکانی احساس آسایش و امنیت میکنید؟ | مکان های سرسبز،همراه با صدای آب و نغمه پرندگان |
آیا تغییر کف فرش ها در انتخاب و تشخیص جهت و مکان تأثیر دارد؟ | اکثر افراد نابینا به هنگام راه رفتن در یک مسیر، با استفاده از حس لامسه، نوع کف فرش و تغییر کف فرش ها را احساس می کنیم. |
چه طور متوجه روشنایی و تاریکی
فضای میشوید؟ |
با توجه به گفته اطرافیان |
تعبیر حسی شما نسبت به ارتفاع چیست؟ | از طریق صوت، فشار هوا و نسیمی که به آنها می خورد، ارتفاع را احساس کرده و با توجه به صداهایی که می شنوند، میزان ارتفاع را تشخیص می دهیم. |
حواس پنجگانه عامل بسیار مهمی در برقراری ارتباط انسان با محیط پیرامون هستند و درک نسبتا کاملی را برای او به وجود میآورند. اهمیت این حواس زمانی آشکار میشود که انسان بنا به دلایلی از داشتن یکی از این حواس همچون بینایی محروم باشد.
نابینا به گونه خاص خود و از ابزارهای حسی خود یاری میگیرد و ادراکی متفاوت از بینا پیدا میکند که اصل تفاوت آن نیز در همان روش و ابزار ادراک اوست.اطلاعات و محفوظات نابینا از فضای اطراف بر اساس ادراک حسی غیر بینایی و برای افراد بینا براساس حس غالب یعنی بینایی و مقدار اندکی از سایر حواس است(دی .کی.چینگ،1368،ص247).
ارتباط غیر بصری با فضا نیازمند توجه به سایر حواس به غیر از بینایی است و پیامهای فضا مانند مکث، حرکت، فرم و یا شکل فضا باید به گونه ای طراحی شوند که قابل درک در حیطه حواس غیر بصری باشند.
جدول3:ابزار درک نابینا ازفضا
منبع:نیکوفرد
حواس | کاربرد این ابزار دردرک فضابرای نابینا |
حس شنوایی | 1-تشخیص جهت وفاصله منبع صوتی- 2- ساکن یا متحرک بودن منبع صوتی- 3- اندازه فضا و خالی وپربودن فضا |
حس لامسه | 1-تشخیص بافت ومصالح، 2-تشخیص کیفیت فضا شامل گرما وفشار. |
حس بویایی | 1-امکان شناسایی محیط وفضای اطراف، 2- تشخیص موقعیت در یک فضا وجهت دهی وتعیین مسیر |
تحرکو جهت یابی | 1-تشخیص مفهوم فاصله بامدت زمان قدم زدن، 2- سازگاری فرد نابینا با محیط |
4- درک مکان (فضا) و شکل برای نابینایان
در کتاب فرم، فضا، نظم میخوانیم: )فضا همیشه وجود ما را احاطه کرده است. درون حجم فضا، ما حرکت میکنیم، فرمها و اشیاء را میبینیم، صداها را میشنویم، نسیم را حس میکنیم و عطر شکوفههای باغ گل را میبوییم.((چیکینگ فرانسیس ، 1373).
از تعریف یادشده درک میشود که فضا قابلیتهایی دارد که در اختیار بهرهبردار بالقوه قرار میگیرد. جان لنگ (1987) میگوید: «تمام قابلیتهای محیط توسط مردم ادراک نشده و از تمام قابلیتهای درکشده نیز استفاده نمیشود؛ پس برقراری ارتباط با فضا، تنها محدود به دیدن و استفاده از قوهی بینایی نیست و محیط، پتانسیلهایی بیشتر برای ارائه به بهرهبردار دارد. در نتیجه، عنوان کردن این موضوع که درک فضا برای نابینایان غیر ممکن است تفکر سادهاندیشانه است. بنا بر گفتهی محققین به نظر میرسد افراد نابینا در درک مفاهیم مربوط به فضا تأخیر دارند. هلر (1895) و استینبرگ (1920) توافق دارند که حس تماس، تنها حس اصلی درک مکان یا درک شکل افرادی است که نابینا متولد شدهاند.
هلر میگوید: «دو نوع درک تماسی بهوسیلهی دست وجود دارد: اول، تماس احاطهکننده که بهوسیلهی آن میتوان اشیاء کوچک را با یک دست یا دو دست مشاهده کرد. وی این نوع تماس را «تماس ترکیبی» یا «تماس کامل» نامیده است؛ زیرا در یک مرحله و تا حدودی در یک زمان، شکل یک شیء درک میشود. مثلاً کودکان در مشاهدهی یک سیب، میوه را در دستهای خود گرفته و متوجه شکل آن میشوند. این تماس احاطهکننده نه تنها دربارهی اشیاء کوچکتر استفاده میشود، بلکه اشیاء بزرگتر را نیز تنها قسمتهایی از آنها که در معرض مشاهده نزدیکتر باشند میتوان بهوسیلهی تماس مشاهده کرد. دوم، تماسی که برای درک اشیاء بزرگ بهکار برده میشود از حیطهی محدود یک دست یا دو دست خارج است؛ مانند مشاهدهی یک صندلی یا یک میز که در اینجا حرکت دستها شکل شیء را دنبال میکنند و اگر آن شیء بسیار بزرگ باشد، ممکن است تمام بدن فعالانه در این کار شرکت کند. این روش را «تماس تجزیهای» یا «تحلیلی» مینامند. برای اینکه قسمتهای شیء بهطور متوالی مشاهده و درک شود. با وجود این، توالی احساس نمیتواند جدا از هم انجام شود و باید یک «ایده و تصویر تماسی» واحد را نتیجه دهد. بدون اینگونه وحدت، افراد نابینا، مفهومی کارآمد از اشیاء بزرگ یا از محیط خود را نخواهند داشت (حسینی و تفضلیمقدم، 1380).
4-1- عوامل مؤثر در درک مکان(فضا)
1- رنگ
رنگ کیفیتی بصری است که در افراد عادی تنها از طریق چشم و اعصاب بینایی و مغز درک میشود؛ ولی در موارد بسیار استثنایی، دیده شده که افرادی از طریق لامسه، رنگها را درک میکنند. در میان نابینایان اولیه، رنگ، مفهومی روانشناختی و ادراکی دارد و کاملاً فردی بوده، خاص هریک از آنان است؛ اما آنچه در این طراحی در نظر داریم، توجه به رنگهایی است که نیمهبینایان راحتتر آنها را میبینند که عبارت است از:
- استفاده از رنگهای سبز، آبی و قرمز روی زمینههای سیاه و سفید؛
- استفاده از رنگها و زمینههای متضاد آنها با یکدیگر (مانند سیاه روی سفید).
رنگ اگر بهجا بهکار گرفته شود، عاملی بسیار مهم در نشانهیابی و فضایابی برای نیمهبینایان باشد.
تشخیص رنگها بهوسیلهی حس شنوایی که شکلی ازتحریک یک احساس است، نقشی مهم در زندگی تصوری بسیاری از اشخاص که بینایی خود را در دوران کودکی یا بعد از آن از دست دادهاند، ایفا میکند. در این پدیده، احساسهای رنگ کاملاً به احساسهای شنوایی نزدیک و متصل است و ممکن است بهطور منظم در پاسخ به انگیزشهای شنوایی مشخصی ظاهر شوند. این احساسهای ثانویه از رنگ را «ظهور درخشانیها» یا «وهمهای واضح و روشن» نامیدهاند. ظهور درخشانیها ممکن است با تجارب و تصورات گوناگونی همراه باشد.
2- ثقل
این عنصر نامرئی است؛ ولی وجودش در احساس و ادراک فضا بسیار مهم است. فضایی در ارتفاع، فضایی در زیرزمین، چپ و راست، متعادل و غیرمتعادلبودن از لحاظ ارتفاعی توسط این احساس از فضا به دست میآید. فردی که بر روی زمین و در سطح بدون ارتفاع حرکت میکند فضاسازی کاملاً متفاوتی با حالتی دارد که توسط پله یا هر عنصر دیگر به طبقهی بالا یا پایین میرود. (شفیعی، 1383).افرادی که در مصاحبه حضور داشتند، تعداد زیادی طبقهی همکف و بدون ارتفاع را با امنیتی بیشتر میدانستند، اما بر نبود طبقه در مجموعههای ساختمانی تأکید نمیکردند و ایجاد طبقه را در تفکیک عملکردها لازم میدانستند .
3- صفحه (سطح)
صفحه یا سطح از عناصری مهم است که حتماً در فضای معماری وجود دارد. صفحه بهصورت عمودی یا افقی در فضا نمایان میشود. در تصور اول، صفحه از عناصر بصری در معماری محسوب میشود، اما با نگرشی دیگر این عنصر میتواند به عامل فضاساز غیربصری تبدیل شود. سطوح سقف، کف و دیوار عناصری است که در فضای معماری بسیار کاربرد دارند.
مطابق با بررسیهای انجام شده در مورد ویژگی و حواس نابینایان نتایج زیر حاصل میشود که بر اساس آن در جدول شماره 4راهکارهایی جهت طراحی فضا ارائه میدهیم.
1- طراحی فضا به گونه ای باشد که فرد بدون استفاده از حس بینایی قادر به تشخیص فضا، درک فضا، جهت یابی و نشانه یابی باشد.
2- در طراحی فضایی که باید بدون حس بینایی درک شود توجه به عوامل روحیه و طرحواره های حسی، برای درک بهتر فضایی اهمیت دارد.
3- نوع مسیر، اختلاف سطح، حضور عناصر مانند فواره آب و… باید طبق نظمی پیش بینی شده و هدفمند باشد.
4- مقیاس انسانی وسایل و فضا، طراحی خوانا و روشن فضاها، توجه به هندسه وسادگی فرم در طراحی از دیگر راهکارهای افزایش کیفیت فضایی میباشد.
5- طراحی فضا باید بر اصل (تکیه بر توانمندیهای یک فرد نابینا)شکل گرفته و کم تواناییها را جبران کند.
6- وسیعبودن فضا: در یک فضای تنگ و بسته با سقفهای کوتاه، فرد احساس دلتنگی میکند.
7-خورشید: برای افراد نیمهبینا، نور خورشید و برای افراد نابینا حرارت ناشی از تابش آن بر پوست بدن، احساسی مطلوب به فرد میدهد؛ بنابراین میتوان با راهبردهایی از این عامل بهره گرفت. مثلاً طراحی گشودگیهایی در بدنهها و سقف، چه برای فضاهای حرکتی و چه برای فضاهای مکث ضرورت دارد.
8- چمنها و گلها: بوی چمنها و گلها، شاخصترین نوع ارتباط با جمعیت است و میتواند احساسی خوشایند ایجاد کند.
9- فضای شاد: برای تعریف یک فضای شاد و خوشایند بهگونهایکه بدون دیدن شناسایی شود، باید در بهکارگیری حواس دقتی زیاد کرد. چنانچه فرد از فضای باز تفریحی انتظار شنیدن صداهای شاد و مهیج را دارد.
10- سازماندهی خطی و منظم: در این نوع سازماندهی، فرد بهراحتی به هدف خود میرسد.
11-امنیت: امنیت فرد در فضا عاملی مؤثر در احساس آرامش او در فضا است. اگر فرد نابینا بهعلل مختلف احساس خطر سقوط یا احساس برخورد با عناصر و مبلمان در فضا کند یا با پیچیدن صداهای ناهنجار در فضا، خصوصاً صداهایی که از بالای سر به گوش میرسد، احساس ناامنی و خطر کند، در نتیجه در آن فضا آرامش لازم را نخواهد یافت.
12- طراحی نقاط یا سطوحی برای گُلهای معطر که حالت سکون و آرامشی خاص به فرد میبخشد.
13- استفاده از رنگهای خنثی یا به زبان سادهتر رنگهای مرده: این رنگ ها در فضای معماری با توجه به درک رنگ افراد نیمهبینا، فضا را غمآلود خواهد کرد.
حواس |
چالش طراحی | راهکارهای طراحی |
حس شنوایی | آلودگی صوتی | – استفاده از عایق صوتی، – استفاده از جذب کننده های آکوستیکی مناسب. |
حس لامسه | کنتراست فرم و مصالح | – دقت در انتخاب مصالح، – عدم استفاده از فرم های پیچیده در طراحی.
– استفاده از کنتراست در انتخاب مصالح بافت دار.- استفاده از فرم های خالص هندسی. |
حس بویایی | سردرگمی | – استفاده از بوی گیاهان در تعین مسیر ، – استفاده از بوی مصالح خاص مانند چوب در استفاده بعضی از کاربریها مثلا(آشپزخانه). |
تحرکوجهت یابی | امنیت و هندسه | – کاربرد به جا مصالح و اجسام خطرناک، – طراحی هوشمندانه مسیر به نحوی که از طراحی موانع پرهیز شود. |
نتیجه گیری
افراد نابینا و کم بینا همچون دیگران قادرند فضای پیرامون خود را درک کنند.اما نحوه درک آنان با افراد عادی متفاوت است. آنها با استفاده از باقی مانده حواس خود چون شنوایی، بویایی، لمسایی و…محیط اطراف را درک نموده و با آن ارتباط برقرار میکنند.
طراحی فضا، باید به گونه ای باشد تا به نابینا این امکان را دهد تا به راحتی درآن به تفریح و سرگرمی بپردازد و از بودن در آن احساس امنیت و لذت کند. در واقع میتوان گفت طراحی مناسب، بستری در جهت رسیدن به فرصتهای برابر افراد نابینا و دسترسی به تمامی فضا است. سازگار ساختن فضای معماری با نیازهای نابینایان، در واقع بازگرداندن آنها به جامعه است.
این پژوهش در زمینه تأثیر محیط و نحوه ی ادراک آن، مطرح می کند که، نابینایان به وسیله سایر دستگاه های ادراکی خود قادر به ادراک محیط و محرک های محیطی هستند. لذا به منظور مناسب سازی محیط و فضای زندگی نابینایان و ایجاد فرصت حضور برای این قشر در جامعه باید محیط را متناسب با نیازهای آن ها و با در نظر گرفتن محرک های فعال و قابل استفاده برای نابینایان طراحی کرد، در این راستا تجربیات افراد نابینا نیازهای آن ها را در تعامل با محیط مشخص می کند، یعنی هر یک از افراد و متخصصین باید با به کارگیری دانش خود در رفع این خواسته ها گام بردارند. بدون شک نادیده گرفتن نیازهای این گروه مانع از انجام فعالیت و تحرک آنها در مکان های عمومی می شود و این مسئله عملکرد آن ها را نیز دچار مشکل می کند.
در نتیجه باید با از بین بردن موانع معماری و شهرسازی در محیط های معماری و شهری، ایجاد محرک های محیطی قابل درک برای نابینایان و ایجاد عوامل ادراک غیر بصری برای نابینایان از قبیل کلیشه های فضایی و عوامل محرک شنوایی، لامسه و بساوایی در ساختمان ها و فضاهای شهری، می توان کیفیت ادراک نابینایان از محیط و عملکرد آن ها را در محیط های مصنوع بهبود بخشید.
[1] (نویسنده مسئول)- دانشجوی کارشناسی ارشد-دانشگاه زنجان.
[2] استادیار گروه معماری- دانشگاه زنجان.
[3] استادیار گروه معماری –دانشکاه زنجان
[4] دانشیار گروه زیست شناسی-دانشگاه زنجان
۵ دیدگاه دربارهٔ «هفتادمین مقالۀ ارائه شده در همایش جامعۀ بینا شهروند نابینا، راه کارهایی در جهت ارتقا فضای معماری برای نابینایان بر مبنای ادراک نابینا»
سلام سلام و درود بر عمو حسین من بازم وقت ندارما فقط دانلود کردمش تا بعد بگوشم آخه توی فصل امتحانات مگه این استادا واسه آدم وقت میگذارند یه کتاب بهت معرفی میکنند سیصد صفحه نصرش هم بسیار بد در حد چی به علاوه ی جزوه ی کلاسی وقتی هم بهش میگیم استاد کتاب رو بخونیم یا جزوه میگه هر جفتش به هر حال عمو مرسی بابت این مقاله سر سرکی یه نگاهی همین جا بهش انداختم باید خیلی مطالب خوبی واسه خوندن داشته باشه به هر حال دانلود شد تا بعد خونده بشه بازم مرسی بابت این مقاله ها و مرسی بابت این پست در پناه حق بدرود و خدا نگه دار
ممنون احمد از حضورت. سعی کن حسابی درس بخونی که در عمل و با کار بتونی به جامعه ثابت کنی که نابینا هم میتواند اگر بخواهد و اگر تلاش کند. پیروز باشی پسرم.
احمد در مورد هدینگبندی کردن در ورد در ویندوز ۷ باید وقتی متن را باز کرده ای منوها را با آلت باز کنی روی home قرار بگیری با رفتن به پایین و بالا به گزینۀ
styles
برسی بازش میکنی دوباره به بالا میروی به
styles…
میرسی رویش اینتر میکنی خود بخود منو بسته میشود و روی متن قرار میگیری خب اینجا باید خط یا کلمه مورد نیاز را پیدا کنی مثلا مادۀ ۱ ماده یک را انتخاب یا همون سلکت میکنی بعد دکمۀ اف۶ را میزنی پنجره ای با نام
styles
باز میشه با جهتنما میایی پایین تا به هدینگها برسی روی هر هدینگی که مورد نظرت است مثلا هدینگ ۱ یا ۲ اینتر میزنی. خود بخود پنجره استایلز بسته میشه و اون خط یا کلمه تبدیل به هدینگ میشه.
بعد میروی سراغ مثلا مادۀ۲ و دوباره کار را با اف۶ شروع میکنی و همینطور تا آخر.
در ضمن هر وقت سؤال کامپیوتری داشتی میتونی با انجمن موج نور اصفهان تماس بگیری و سؤالت را مطرح کنی.
روزهای فرد از ساعت۱۲تا۱۴ و روزهای زوج از ساعت۱۶تا۱۸.
شماره تماس:
۰ ۳۱۳ ۶۶۸ ۷۰ ۳۳
شماره منم
۰ ۹۱۳ ۹۱۴ ۷۵ ۱۷ هست اگه کاری از دستم بربیاد در خدمتم هرچند که اطلاعات خیلی زیاد کامپیوتری ندارم.
درود به عمو حسین گرامی.
مرسی که این مقاله را با ما به اشتراک گذاشتید.
دانلودش کردم و سر فرصت می خونم. چند روزی سرم خیلی شلوغه.
مرسی از بابت زحمتتان. برایتان بهترین ها را آرزو می کنم.
شاد باشید.
درود وحید جان. ممنونم که مشتری قرص و محکم مقالهها هستی. ولی اینم بگما دانلود کردن یعنی استفاده نکردن خخخخ. من که خودم معمولا دانلودیها را اصلا یادم میره که برم سراغشون. البته بعضیها را چرا میرم اگه مهم باشند ولی معمولا زیادی مطالب و پستها باعث میشه که آدم فراموش کنه که به موضوعات دانلودی سر بزنه. مطالعۀ این مقالات وقت چندانی نمیگیره شاید ۱۰ ۱۵ دقیقه اگه همینجا بگوشی سیلی نقد به از حلوای نسیه است خخخخ. به هر حال پیروز و مهربان باشی و بمانی.