 با تقدیم گرمترین سلامها و صمیمانه ترین درودها به ساحت دوستان فرهیخته و فهمیده ی خودم.
 در گفتار های قبلی روش تحقیق, فرایند انجام پژوهش و مهمترین مراحل و عناصر آن مورد بحث و گفت و گو قرار گرفت. در پستهای قبلی عناصری چون انتخاب موضوع پژوهش, بیان مسأله, صورت بندی گزاره های تحقیق, شناسایی متغیرهای پژوهش و مقیاسهای اندازه گیری آنها و جستجوی پیشینه و مطالعه ی منابع نظری و عملی پژوهش, به صورت خلاصه معرفی گردیدند و آخرین پست از این سلسله پستها به معرفی روش شناسی پژوهش اختصاص یافته است.
 البته شایان ذکر است که روش شناسی پژوهش آخرین مرحله ی پژوهش به شمار نمی رود بلکه مراحلی چون جمع آوری داده ها و اطلاعات, تنزیم و تلخیص آنها, تجزیه و تحلیل داده ها و در نهایت اشاعه ی یافته های پژوهش و گزارشنویسی تحقیق, آخرین گامهای پژوهش را به خود اختصاص می دهد و از آنجا که این گامها کاملا عملی بوده و کمتر به صورت مفهومی مورد مطالعه قرار می گیرد, از معرفی و ارائه ی مباحث مفهومی در مورد آنها اجتناب شده و به آموزشهای قبلی و محتوای آخرین مبحث یعنی روش شناسی پژوهش اکتفا می گردد. روش شناسی پژوهش:
 در این گفتار، فصل سوم هر پایان نامه یا مقاله تحت عنوان روش شناسی پژوهش معرفی می شود. در این مرحله یا بخش از پژوهش به مواردی از قبیل روش مورد استفاده در پژوهش، جامعه، نمونه، روش های نمونه گیری، ابزار گرد آوری پژوهش بیان ویژگیهای فنی ابزار، چگونگی انجام فرایند تحقیق، و روشهای مورد استفاده برای تجزیه و تحلیل داده های تحقیق، اشاره می شود.
 از این رو، اولین بخش هر روش شناسی به معرفی روش مورد استفاده در تحقیق اختصاص دارد و محقق روشی را که جهت انجام پژوهش خود برگزیده است را معرفی می کند.
 در ارتباط با نوع شناسی روش های تحقیق با تیف گسترده ای از روشها، از روشهای کمی گرفته تا روشهای کیفی مواجه هستیم. به منظور آشنایی مختصر با انواع تقسیم بندی روش های تحقیق در این قسمت تقسیم بندی روشها را بر مبنای دیدگاه های مختلف آورده ایم. در پژوهشهای علوم رفتاری با دو رویکرد روبرو هستیم: رویکرد خردگرایانه و رویکرد طبیعت گرایانه
 این دو رویکرد منجر به دو دسته از روشهای تحقیق (کمی و کیفی) شده است.
 رویکرد جدید سومی با عنوان پارادایم فلسفی پراگماتیسم در حال پیشرفت است که بر مبنای آن ترکیبی از روشهای تحقیق کمی و کیفی را به وجود آورده است و به نام جنبش روشهای آمیخته معروف است.
انواع تحقیق(از دیدگاههای مختلف)
تحقیق نظری (pure)، کاربردی(applied ) و راهبردی( strategic).
توصیفی(descriptive)، تبیینی (explanatory) و ارزیابی(evaluation).
تحقیق آزاد (market research ) و تحقیق آکادمیک(academic research ).
تحقیق اکتشافی(exploratory ) آزمایشی(experimental or testing out )
حل مشکل(problem solving ).
تحقیق بنیادی(basic )، کاربردی، ابزاری، مشارکتی و عملیاتی.
 انواع تحقیق براساس هدف به سه دسته تقسیم می شوند:
 1- تحقیقات بنیادی :
 هدف از این نوع تحقیقات «گسترش مرز علم و دانش» است.
 منجر به «تولید علم» می شود یا نظریه و نظریه های قبلی در آن رشته را تکمیل می کند و یا به نقد نظریه های قبلی پرداخته و افق جدیدی را به روی انسان باز می کند.
 تحقیقات کاربردی:
 هدف از این تحقیقات حل مسایل و مشکلات فراروی جوامع انسانی برای یک زندگی بهتر و با امکانات مناسبتر می باشد. اختراعات و ابتکارات و نوآوریهای بشر در رشته های مختلف در ردیف تحقیقات کاربردی محسوب می شود.
 تحقیقات توسعه ای:
 هدف این تحقیقات توسعه و بهبود یک فرآیند، طرح ، محصول یا برنامه است و آزمون یک نظریه نیست.
 , که هدف آن تشخیص مناسب بودن یک دانش, روش, ارزش و … برای هدفی خاص و یا تهیه و تدوین برنامه ها, طرحها و پروژه های توسعه ای است.
بر حسب نحوه گرد آوری اطلاعات یا طرح تحقیق
توصیفی (توصیف شرایط, اشیاء, امور و پدیده ها به منظور شناخت بیشتر آنها).
پس رویدادی ( علّی-مقایسه ای) که هدف آن شناسایی معلول به منظور کشف علل احتمالی آن و یا مطالعه ی متغیر وابسته به منظور یافتن متغیر مستقل
همبستگی: تحلیل رابطه میان متغیرها بر اساس هدف تحقیق:
مطالعه همبستگی دو متغیری
تحلیل رگرسیون با هدف پیش بینی تغییرات یک یا چند متغیر وابسته با توجه به تغییرات متغیرهای مستقل
تحلیل ماتریس همبستگی با هدف بررسی مجموعه ای از همبستگیهای دو متغیری در جدولی بنام ماتریس.
تحقیق در عملیات یا اقدام پژوهی به منظور مشخص کردن موقعیت معین و رفع مشکل، آشنائی با روشهای نو و اشاعه ی نو آوری.
مطالعه ی موردی: انتخاب و مطالعه ی یک مورد یا واحد یا نظام با حد و مرز مشخص به صورت کل گرایانه (holistic)
تحقیق تجربی یا آزمایشی با استفاده از شیوه های زیر:
انتخاب تصادفی(اختصاص هرآزمودنی با شانس مساوی به گروه آزمایشی یا گواه)
همتا کردن تصادفی( همانندی آزمودنیهای انتخاب شده از نظر متغیر ناخواسته)
انتخاب همگن ( یکسان کردن میانگین متغیری که باید کنترل شود در گروه های مورد نظر)
قوم نگاری برای تحقیقات مردم شناسی از طریق ثبت وقایع و پدیده ها در شرایط طبیعی وقوع.
پیمایشی برای مطالعه ی ماهیت یا ویژگیهای اشیاء، امور و پدیده ها، شرایط و روابط موجود میان آنها و یا چگونگی وضعیت موجود و همچنین سنجش آراء و افکار.
تحقیق پیمایشی به سه دسته تقسیم می شود:
مقطعی: به منظور گردآوری داده ها در باره ی یک یا چند صفت در یک مقطع زمانی ( مثلا در یک روز، یک هفته، ماه یا سال)
طولی: به منظور گردآوری داده ها در طول زمانهای مختلف.
 روش دلفی: به منظور گردآوری داده ها در باره ی اتفاق نظر یک جمع صاحب نظر در مورد یک موضوع خاص.
جامعه آماری و نمونه:
یکی دیگر از مواردی که در روش شناسی پژوهش به آن اشاره می شود جامعه، نمونه و روشهای نمونه گیری مورد استفاده در پژوهش می باشد. لذا این بخش به معرفی آن اختصاص یافته است. پاسخ به این پرسش که :
 اطلاعات را از چه کسانی یا از کجا جمع آوری کنیم؟ پاسخ این است : از جامعه آماری یا از گروه نمونه جامعه عبارتست از گروه یا طبقه ای از افراد، اشیاء ، رویدادها، متغیرها ، مفاهیم یا پدیده ها که حداقل در یک ویژگی مشترک باشند. نمونه بخش کوچکی از جامعه است که معرف کل جامعه است. مثال جامعه : بررسی اثر تماشای تلویزیون بر میزان یادگیری دانش آموزان ابتدایی منطقه 5 تهران. بررسی بهداشت روانی دانشجویان دانشگاه فرهنگیان استان کردستان نمونه
 نمونه زیرمجموعه ای از جامعه است. در واقع نمونه عبارت است از بخش کوچکی از جامعه که برای تجزیه و تحلیل و مشاهده انتخاب می شوند. نمونه گیری : به روش انتخاب نمونه، نمونه گیری می گویند. در واقع انتخاب قسمتی از جامعه تعریف شده که معرف آن جامعه باشد. هدف اصلی نمونه گیری برآورد مقادیر جامعه به کمک مقادیر نمونه است.
 شیوه های نمونه گیری
 1- نمونه گیری تصادفی ساده : همه افراد جامعه احتمال و شانس انتخاب شدن دارند احتمال سوگیری در این نمونه گیری وجود ندارد یا کم است افراد شانس برابر و مستقل برای قرار گرفتن در نمونه را
 دارند.
 انتخاب یک عضو به هیچ شکل در انتخاب سایر اعضای جامعه تأثیری ندارد. به دو صورت است: قرعه کشی و یا جدول اعداد تصادفی. قرعه کشی : تعداد اعضای جامعه آماری کم است، شماره یا اسامی همه را می توان روی کاغذ نوشت و از میان آنها انتخاب کرد. جدول اعداد تصادفی : تعداد اعضای جامعه آماری زیاد است این جدول در پایان کتاب های آماری وجود دارد. شیوه نمونه گیری طبقه ای :
 در صورتی که اعضای جامعه همگن نباشند و از طبقات مختلفی تشکیل شده باشند. در آن صورت نمونه متناسب با تعداد افراد طبقات انتخاب می شود. به عبارت دیگر هر یک از
 طبقات موجود در جامعه در نمونه حضور دارند. در این روش جامعه به تفکیک طبقات مشخص می شود و نمونه هایی مستقل از هر طبقه انتخاب می شود. از دانش آموزان شهری و روستایی می خواهیم نمونه گیری کنیم. تعداد افراد جامعه 1000 نفر که 700 نفر (70%) شهری و 300 نفر (30%) روستایی هستند و تعداد افراد نمونه 200 نفر است. لذا 140 دانش آموز شهری و 60 دانش آموز روستایی باید انتخاب شود. یعنی 70% شهری و 30% روستایی.
 شیوه نمونه گیری تصادفی خوشه ای
 – زمانی کاربرد دارد که انتخاب نمونه از اعضای جامعه مشکل یا غیر ممکن است. به عبارت دیگر، فهرست کاملی از اعضای جامعه وجود ندارد. جامعه مورد تحقیق بزرگ و گسترده است. واحد نمونه گیری گروهی از افراد هستند. به دو صورت تک مرحله ای و چند مرحله ای اجرا می شود. نقطه ضعف این روش، نمونه انتخاب شده امکان دارد معرف و نماینده واقعی جامعه نباشد. برای مثال : بررسی وضعیت هوشی دانش آمو زان ششم ابتدایی استان کردستان استان ← 4 منطقه ← 5 مدرسه ← از هر مدرسه 2 کلاس ← و از هر کلاس 15 دانش آموز در نمونه گیری خوشه ای یک مرحله ای استفاده از خوشه فقط یکبار در صورتی که در چند مرحله ای این عمل بیش از یکبار تکرار می شود.
 ابزار گردآوری اطلاعات:
 پژوهشگر باید پس از معرفی جامعه و نمونه، ابزاری که برای گردآوری داده ها و اطلاعات خود مورد استفاده قرار داده است را معرفی نماید.
 این ابزار می تواند، پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده، مطالعه ی اسناد و یا ترکیبی از آنها باشد.
 در این قسمت محقق همچنین می تواند دلایل معتبر بودن پرسشنامه ی خود را در قالب روایی و پایایی ابزار اندازه گیری، بیان نماید.
 روایی ابزار عبارت است از میزان روا بودن آن ابزار برای مطالعه ی آن موضوع خاص که خود با استفاده از تکنیکهای متنوع از جمله روایی سازه، محتوایی و نظر متخصصان تعیین می گردد.
 پایایی عبارت است از میزان دقیق بودن آن ابزار و معیار تکرار پذیری نتایج در شرایط مشابه. به عبارت دیگر پایایی عبارت است از همسانی درونی سوالات، مواد و خورده مقیاسهای ابزار با همدیگر.
 از معروفترین روشهای تعیین پایاییمی توان به روش آلفای کرونباخ، دو نیمه کردن و آزمونهای موازی اشاره نمود.
 بخش های پایانی روش شناسی پژوهش به چگونگی انجام فرایند پژوهش و بیان روشهای تجزیه و تحلیل داده ها اختصاص دارد.
 با این توضیح که ابتدا در قالب چگونگی انجام فرایند تحقیق، محقق می تواند به توصیف چگونگی انجام پژوهش اشاره نموده و مراحل انجام پژوهش را به صورت خلاصه بیان کند و سپس روشهایی را که برای تجزیه و تحلیل داده های پژوهش مورد استفاده قرار داده است را معرفی نماید.
در پایان لازم است از تمامی دوستانی که از این پستها بازدید کرده و بنده را در نوشتن آنها تشویق نموده و با نظرات تکمیلی خویش نقاط ضعف آنها را برطرف ساخته و نقاط قوت را تقویت می ساختند کمال تشکر و قدردانی را دارم و توفیق روز افزون آنها را از حضرت دوست خواهانم. و سخن آخر اینکه کمبودها, اشتباهات و قصور را بر این بنده ی حقیر به بزرگواری خود ببخشید که برگ سبزیست تحفه ی درویش
گل بی عیب خداست