سلام دوستان در پاسخ به ترانه خانم و دوستان دیگر این مطلب رو که قبلاً توی وبلاگ شخصیم گذاشته بودم در اینجا قرار میدهم البته با کمی ویرایش امیدوارم تا حدی پاسخگوی سؤالات دوستان باشد.
چندین سال است که کامپیوتر این وسیله ی جادویی پا به عرصه ی زندگی نابینایان گذاشته و توانسته تحول زیادی در زندگی ما به وجود بیاورد. رایانه یا همان کامپیوتر کمک زیادی به بالا بردن سرعت کار، دسترسی به اطلاعات به روز، ارتباط با دوستان و هزاران کار که خود بهتر از آن مطلعید. قطعاٌ نابینایان که امکانات محدودتری دارند ورود این وسیله به به عرصه ی زندگی شان تحولات زیادی را به ارمغان آورده. اما ابتدا تاریخچه ای از کار با کامپیوتر توسط نابینایان را می آورم و سپس مطلب اصلی خود را که مرا وادار به نوشتن این مطالب کرد، می نویسم. اگر مایلید می توانید ادامه ی آن را مطالعه کنید.
تا جایی که من خبر دارم حدوداً ده سالی است که ما قادر به کار با رایانه شدیم. البته این در ایران صادق است وگرنه در کشورهای پیشرفته به سالهای دورتر بر می گردد. از همان ابتدا که سیستم عامل ویندوز توسط شرکت مایکرو سافت عرضه شد قسمتی به نام اکسیسی بلیتی )accessibility) یعنی دسترسی را قرار داده که با استفاده از امکانات داخل آن افراد معلول میتواند بهتر به رایانه دسترسی داشته باشند. اگر از ویندوز اکسپی استفاده می کنید، میتوانید به آدرس زیر بروید. Start menu/accessories/accessibility بروید. در ویندوز 7 نیز به جای accessibility گزینه ی ease of access قرار داده شده است. در این قسمت ابزار هایی از قبیل صفحه کلید مجازی، ذره بین یا magnifier و بالاخره narrator )سخنگو( قرار دارد. ازین ابزارها ذره بین برای افراد کم بینا و نریتر برای نابینایان کاربرد دارد. نریتر یک صفحه خوان screen reader است که به همراه ویندوز روی کامپیوتر نصب می شود. صفحه خوان یک نرم افزار است که کلیه ی اطلاعات روی صفحه ی نمایشگر را به صورت گویا در می آورد. این صفحه خوان ها ما را قادر کرده اند تا قسمت های مختلف کامپیوتر را به راحتی بخوانیم. صفحه خوان نریتر با وجود ابتدایی بودن بسیار جالب می باشد. علاوه بر نریتر صفحه خوان هایی وجود دارد که باید خود آنها را نصب و استفاده کرد. اغلب این صفحه خوان ها رایگان نیستند و برای تهیه آنها باید بهایش را به شرکت تولید کننده داد. یکی از معروفترین این صفحه خوان ها برنامه ی JAWS است. این کلمه مخفف عبارت job access with speech (یعنی دسترسی به کار با استفاده از گفتار( است. این برنامه به کوشش افرادی کرک شد و در اختیار ما قرار گرفت. این نرم افزار بسیار حرفه ای و مفید بود تنها مشکلی که داشت، عدم پشتیبانی از زبان فارسی بود. همان زمان ها شرکت freedom scientific به ایران پیشنهاد کرد که اگر به ما دو میلیارد تومان بپردازید ما زبان فارسی را نیز به آن اضافه می کنیم. در آن زمان هنوز تحریم ها علیه ایران آنقدر شدید نبود با این وجود ایران این را نپذیرفت. کاری به درست یا اشتباه بودن این تصمیم ندارم. به هر حال تا مدت ها نابینایان قادر به خواندن متون فارسی نبودند. تنها می توانستند کلمات را به صورت حرف به حرف بخوانند. گذشت تا این که حدوداً سه یا چهار سالی است که ایرانی ها به فکر ساخت نرم افزار هایی برای خواندن متون فارسی افتادند. تا امروز نرم افزار های زیادی از قبیل پارسآوای 1 و 2، آریانا، پارسیجاز، ماهور و … وارد بازار شده که پولی است. تمامی این نرم افزار ها زیر نظر صفحه خوان جاز کار می کنند و هنوز نتوانسته اند صفحه خوان فارسی مستقلی را بسازند. علاوه بر جاز صفحه خوان معروف دیگری که امروزه طرفداران زیادی پیدا کرده صفحه خوان NVDA است. این کلمه کوتاه شده ی None visual desktop access )به معنای دسترسی به کامپیوتر برای افراد بدون بینایی) است. این برنامه به اصطلاح اهل کامپیوتر متنباز )opensorce( می باشد. به این معنا که رایگان بوده و هر کس می تواند در صورت آشنایی با فنون برنامه نویسی این برنامه را ویرایش و بهینه سازی کنند. متن باز بودن این نرم افزار باعث شده تا هر کس که قدری با برنامه نویسی آشنا بوده مهارت هایش را در آن به کار گیرد و به طور کل مجموعه ی نسبتاً کامل و زیبایی از و همچنین با حجم بسیار کمتر از صفحه خوان جاز در آید. علاوه بر آن این برنامه فذای گرافیکی کمی را اختصاص داده که سرعت کار با آن را ارتقاع داده است. برنامه نویسان ایرانی نیز زبان ایرانی نیز زبان فارسی را برای این نرم افزار نگاشته اند که الحق بسیار گویاتر از بسیاری نرم افزار های دیگر درآمده در حال حاذر نیز من با همین برنامه در حال تایپ این مطلبم.
نکته: کار با این صفحه خوانها مبتنی بر استفاده از صفحه کلید است. یعنی برای خواندن مطالب کار با صفحات اینترنتی, کار با نرم افزارها و در محیط ویندوز تمامی با کلید های موجود بر روی صفحه کلید میباشد. برای این منظور تولید کنندگان صفحه خوان ها معمولاً یکی از کلید های صفحه کلید را که کمتر در کار با کامپیوتر استفاده میشوند و دسترسی به آن آسان است را برای نرم افزار خود به عنوان کلید پایه انتخاب میکنند در نرم افزار جاز کلید اینسرت و در NVDA نیز همین کلید می باشد. در صفحه کلید های لپتابی به دلیل در دسترس تر بودن کلید کپسلاک یا همان دکمه ی بالای shift سمت چپ از آن به عنوان اینسرت و در کنار آن استفاده میشود. حال به عنوان مثال برای خواندن عنوان صفحات که افراد بینا بالاترین قسمت صفحه را نگاه میکنند ما باید کلیدهای اینسرت و حرف t را که حرف اول title یا عنوان هست رو فشار بدیم تا عنوان صفحه برای ما خوانده شود. یا در صفحات اینترنتی با حرف H بر روی heading ها یا عناوین یک صفحه حرکت میکنیم و برای باز کردن هر پست به جای کلیک کردن بر روی آن یک بار اینتر روی صفحه کلید را فشار میدهیم. برای خواندن متون و حرکت بر روی پوشه ها و فایل های موجود در رایانه از کلید های جهتنما روی صفحه کلید استفاده میکنیم و روی هر مورد که برویم صفحه خوان آن را می خواند. خلاصه میکنم مثلاً برای متون موجود در کامپیوتر بر روی متن رفته با کلید جهتنمای پایین خط به خط میتوانیم به پایین متن برویم یا با جهتنمای بالا به خط قبل باز گردیم یا با جهتنمای چپ و راست حرف به حرف بر روی متن مورد نظر حرکت میکنیم. البته این کلید ها بدون صفحه خوان هم کار میکنند و صفحه خوان تنها مکانی را که نشانگر موجود در متن با آن قرار دارد را برای ما میخواند. به هر حال برای خواندن هر بخش از صفحه ی نمایش کامپیوتر کلید خاصی بر روی صفحه کلید طراحی شده که با فشردن آن صفحه خوان آن را برای ما میخواند.
حالا می خواهم مطلبی را که به خاطر آن این مطالب را نگاشته ام بیاورم.
نابینایان و نرم افزار های کامپیوتری

باید گفت با وجود صفحه خوان های متنوع برای نابینایان هنوز محدودیت های زیادی برای کار با رایانه برای ما وجود دارد. یکی از آنها کار با بسیاری از نرم افزار ها است. صفحه خوان ها بسیاری از نرم افزار ها را به هر زحمتی که شده می خوانند اما هر چه که جلوتر می رویم نرم افزار ها برای کار کردن آسانتر با آنها به سوی گرافیکی شدن در حرکت اند و رفته رفته نوشته ها یا از آنها حذف یا داخل این نماد های گرافیکی قرار می گیرند. برای مثال برای ب جای گزینه ی تنظیمات یا Uptions عکس آچار کشیده شده است. استفاده ی روز افزون و متنوع و تازه شدن این علایم گرافیکی صفحه خوان ها را پیوسته دچار مشکل می کند. به همین دلیل بسیاری از نرم افزار ها به طور کامل یا قسمتی از آنها از دسترس ما خارج می شود و ما باید برای استفاده از آن از یک شخص بینا کمک بگیریم. در صورتی که اگر شرکت ها و دوستان برنامه ساز عزیز ما و افراد برنامه نویس خارج از کشور در ساخت آنها به فکر طراحی آنها به صورت مناسب خواندن برای نابینایان باشند ما نیز می توانیم از امکاناتی که دیگران استفاده می کنند، نیز بهره مند شویم. من نمی گویم که این طرز طراحی نرم افزار مفید نیست. بلکه این کار به زیبایی و کار آسان با آن کمک می کند اما باید به دوستان نابینای ما نیز توجه کنند. اگر مصلحت نیست که نرم افزار را تغییر داد حد اقل می توانند فایل هایی را همراه نرم افزار قرار داد تا با نصب آنها این نرم افزار ها برای صفحه خوان های ما قابل خواندن شود. اگر می توانید این مطالب را به افرادی که دوست دارید و در این مورد دستی بر آتش دارند معرفی کنید. باز هم اگر نسبت به این مطلب نقد و پیشنهاد جالبی دارید حتماً من را از نظرات گرانبهایتان محروم نفرمایید.
اگر جایی نقص داشت مرا ببخشید. اگر باز هم سؤالی پیش آمد در قسمت نظرات مطرح کنید تا من یا دوستان دیگر پاسخ شما را بدهند. پس فعلاً خدا نگهدار.