به نام خدا
در شماره گذشته به بیان نمونه هایی اندک از غلطهای املایی رایج در میان نابینایان پرداختیم و راههایی را برای کاهش این اشتباهات ذکر کردیم.
یکی دیگر از راههای کاهش اشتباهات املایی و افزایش دقت در نوشتن، خواندن متون بریل است که از راههایی که قبلا مطرح کردیم بسیار مفیدتر، اما شاید برای برخی سختتر باشد. شما وقتی متنی را لمس می‌کنید از چینش حروف و کلمات، تصویر ذهنی در ذهنتان ثبت می‌شود. بر این اساس وقتی حتی تایپ هم می‌کنید و صفحه خوان حروف را برای شما می‌خواند، باز هم این تصویر ذهنی از متن بریل است که در بسیاری موارد به صحیح تر شدن املای شما کمک می‌کند. به عنوان مثال کسی که خط بریل بداند و زیاد هم متن بریل بخواند، هرگز مثلا کلمه عسل را با ص نخواهد نوشت؛ زیرا تصویر ذهنی شکل کلمه بر روی کاغذ در ذهن او نقش بسته است.
با ظهور صفحه خوانها اگرچه تحول شگرفی برای نابینایان رخ داد و آنان را در خواندن و نوشتن به شدت به افراد عادی نزدیک کرد، اما چون کاربر متن را به صورت صوتی و کلمه به کلمه می‌شنود، به طرز نوشتن صحیح کلمات توجهی نمیکند. به خصوص افرادی که یا اساسا خط بریل نمیدانند یا این که سالهاست هیچ متن بریلی نخوانده اند به مرور تصویر ذهنی کلمات را از دست میدهند و هرچه صفحه خوان درست بخواند را به عنوان شکل صحیح کلمه به راحتی خواهند پذیرفت. اشتباهات تایپی افراد بینا با نابینایان اکثرا یک تفاوت اساسی دارد.
افراد بینا بیشتر در حروف نقطه دار یا به لحاظ شکل ظاهری نزدیک به هم اشتباه میکنند. مثلا ژ را ز مینویسند یا ن و ی یا ب و ی را اشتباه وارد میکنند و یا این که کلمات را به هم می‌چسبانند. این در حالیست که چنین اشتباهاتی به ندرت از افراد نابینا که با صفحه خوان کار می‌کنند سر می‌زند! در عوض اشتباهاتی دارند که نزد بسیاری از افراد بینا خنده دار یا حد اقل عجیب است! مثل این که برخی کلمات ظاهرا ساده را اشتباه می‌نویسند‍ به عنوان مثال از یکی از دوستان که از برجسته نگار استفاده می‌کرد شنیدم که در یکی از سایتهای نابینایی، دوستی عروسک را با الف به صورت اروسک نوشته بود! حالا این کدام صفحه خوان بوده که این شکل نوشتن کلمه را صحیح تلفظ کرده الله اعلم! غرض این که هر چه بدبختی می‌کشیم و در نوشته‌هایمان غلطهای املایی داریم تقصیر این صفحه خوانهای فلان فلان نشده است!
حال که بریل نمی‌خوانیم و تصویر ذهنی از کلمات نداریم! صفحه خوان هم که با صوتی کردن همه چیز، آتش اشتباه نوشتنمان را شعله‌ورتر میکند، کار برای ما در زمینه نهادینه کردن صحیح نوشتن کلمات در ذهنمان دشوار است و باید روی به حفظیات بیاوریم و لیست بلند بالایی از کلماتی که احتمال غلط نوشته شدن در آنها میرود را البته همراه با شکل صحیح نوشتنشان حفظ کنیم!
البته کسانی که اندکی با زبان عربی آشنا هستند و قواعد صرف را تا حدی بلدند، کار نسبتا راحت تری خواهند داشت زیرا این افراد وقتی املای یک کلمه را که اصلی عربی دارد فرا بگیرند با قوه استدلال، همریشه های آن کلمه را نیز صحیح خواهند نوشت. به عنوان مثال ما می‌دانیم که کلمه ضرب با ض نوشته می‌شود. بنا بر این کلماتی مانند ضارب، مضروب، ضربه که با ضرب همریشه هستند همه با ض نوشته خواهند شد. کلمه اضطراب هم از ریشه ضرب است و به باب افتعال برده شده و کلمه اضطراب از آن ساخته شده است. ممکن است کسی بپرسد که چرا افتعال با ت نوشته میشود اما اضطراب که از این باب است با ط نوشته شده است؟ پاسخ این پرسش بدین صورت است که اگر ت بعد از حرف ساکنی بیاید که در عربی درشت تلفظ می‌شود، در این حالت ت به ط تبدیل شده تا شخصی که به زبان عربی تکلم میکند بتواند کلمه را راحت تلفظ کند زیرا ط درشت ادا میشود. به همین خاطر است که کلمه اصطلاح هم با ط نوشته میشود.
مثال دیگر: رضا هم با ض نوشته می‌شود؛ پس راضی، راضیه، مرضیه، مرتضی، و ارضا که همه هم‌خانواده رضا هستند نیز با ض نوشته میشوند.
حواسمان باشد که رازی به معنی کسی که اهل ری بوده، با ز نوشته میشود!
اگرچه همچنان مجبور به حفظ بسیاری از کلمات هستیم اما با روشی که ذکر شد و پای استدلال را به میان آورد تا حد زیادی از حجم حفظیاتمان کاسته خواهد شد!
در چند شماره بعدی، فهرستی از کلمات پر کاربرد و املای صحیح هر کدام را تقدیم حضورتان خواهم کرد. فعلا اولویت من بر صحیح نوشتن کلمات است و به یاری خدا در مراحل بعدی به سراغ اتصال کلمات با یکدیگر خواهیم رفت!